Polityków oceniamy po tym, jaki kraj zostawiają, gdy odchodzą. Spadkiem po Baracku Obamie jest Donald Trump. Spadkiem po PO i Donaldzie Tusku jest PiS i Kaczyński. Co lub kto będzie spadkiem po 16 latach sprawowania urzędu kanclerskiego przez Angelę Merkel?
Przez pewien czas dominowała w Niemczech narracja o zyskach z jej kanclerzowania, od wyborów jesienią 2017 roku weszliśmy w etap podliczania strat. Dziś wiemy, że Merkel będzie oceniana niemal wyłącznie po skutkach kryzysu migracyjnego. Chyba żadne inne wydarzenie nie zmieniło tak mocno sceny politycznej i społeczeństwa od czasu powstania republiki w 1949 roku (nawet rok ’68 czy zjednoczenie Niemiec). Jak to się stało, że od Willkommenskultur przeszliśmy do polityki opartej na sianiu strachu? Jak od witania uchodźców z hasłem Refugees welcome doszliśmy do głosów wołających o delegalizację działalności statków ratowniczych na Morzu Śródziemnym? Jak to się stało, że partia powołana do życia w 2013 roku nadaje pięć lat później ton niemieckiej debacie politycznej? I pytanie najważniejsze: jaki będzie Bundestag po następnych wyborach w 2021? Jaka będzie wtedy Europa?
Zamieszki w Chemnitz jako dwie opowieści o współczesnych Niemczech
czytaj także
Po 13 latach rządów Merkel skalą jej porażki jest polaryzacja społeczeństwa i obecność Alternatywy dla Niemiec w Bundestagu. Po raz pierwszy nacjonalistyczna partia, mówiąca otwarcie, że można być dumnym z Wehrmachtu, wprowadziła do parlamentu 94 posłów. Oczywiście, sukcesy populistycznych radykałów zawsze bazują na błędach aktualnie rządzących partii. Wygląda jednak na to, że Angela Merkel zostawi za sobą zgliszcza społeczeństwa, które wydawało się mieć wysokie poczucie własnej wartości i niewiarygodnie stabilną scenę polityczną. Być może owa stabilność była gwarantowana przez aliantów, a dzisiejsze Niemcy, istniejące tak naprawdę od 1990 roku, wcale tak stabilne nie są. Już 28 lat po połączeniu Niemiec zachodnich ze wschodnimi trwa wyrównywanie poziomu rent, zarobków, infrastruktury i mentalności. W żadnej z tych dziedzin końca tego procesu nie widać.
Wygląda na to, że Angela Merkel zostawi za sobą zgliszcza społeczeństwa, które wydawało się mieć wysokie poczucie własnej wartości i niewiarygodnie stabilną scenę polityczną.
Oglądam przemówienia byłego nauczyciela historii, a obecnie aktywnego we wschodnioniemieckiej Turyngii polityka Björna Höcke. To jedna z najbardziej rozpoznawalnych twarzy AfD. Co ciekawe, to człowiek z Zachodu. Pochodzi z Westfalii, pracował w liceum w Hesji. Szczupły, młody i bardzo pewny siebie, zwraca się serdecznie do przybyłych, dostaje szczękościsku dopiero po kilku minutach. Mówi o upadku Niemiec, o republice bananowej, jaką się stały, a źródłem tego upadku są obcy. Z AfD prawie już wyrzucono go za radykalizm, ale w wyborach został posłem, a potem przewodniczącym frakcji w landtagu w Turyngii. Tłum w Dreźnie bije mu brawo, widać, że to ich człowiek, ufają mu. Politycy AfD to w większości świetnie wykształceni ludzie, którzy z łatwością znajdują luki w systemie. Demokracja i jej reguły im służą, mogą publicznie rozwijać skrzydła. Często zabierają głos, są zapraszani do telewizyjnych debat, bo redakcje dbają o pełny przekrój opinii i przedstawicieli partii zasiadających w Bundestagu. Tematem, który ich żywi, jest kryzys migracyjny.
czytaj także
W 2015 roku narracja wyglądała następująco: to wyjątkowa sytuacja humanitarna, musimy pomóc, bo tego wymaga nasza moralność, dziedzictwo chrześcijaństwa i humanizmu. Tego strumienia ludzi nie da się zatrzymać, więc musimy stanąć na wysokości zadania, musimy ratować świat. Sposobem tego ratowania było otwarcie granic. To, co w Polsce budziło przerażenie, w Niemczech było festiwalem radości. We wszystkich mediach zdjęcia radośnie uśmiechniętych ludzi witających na dworcach oszołomionych uchodźców – kwiaty, misie dla dzieci, balony. Sale gimnastyczne, świetlice, domy pomocy, nieużywane od lat budynki biurowe błyskawicznie przemieniano w domy dla azylantów. Trwała gigantyczna zbiórka ubrań, butów, środków czystości przeprowadzona wśród zwykłych obywateli. Zbieraliśmy pieniądze na pampersy, szampony, ubranka dla dzieci. Zbieraliśmy ubrania, przede wszystkim kurtki, bo szła zima. Rok 2015 to olbrzymie kolejki i koczowanie przed LAGeSo (Urzędem do spraw socjalnych i zdrowia) w Berlinie. To sprawa małego Mohameda zabitego przez niemieckiego pedofila na berlińskich ogródkach działkowych.
To gigantyczny transfer środków do szkół na tworzenie klas uczących języka niemieckiego (w samym Berlinie powstało takich klas ponad tysiąc). To poszukiwanie tysiąca nauczycieli do Willkommensklassen, czyli klas przeznaczonych dla dzieci uchodźców, to czas dokształcania zawodowego i niebywałego zarobku dla firm szkoleniowych (sama jako nowo zatrudniona nauczycielka w takich klasach odbyłam w ciągu roku około 20 szkoleń, większość była kompletnie bezwartościowa). To transfery pieniędzy dla szkół językowych oferujących kursy integracyjne. Wreszcie podniesiono docentom (w Niemczech tak nazywa się nauczycieli bez stałej umowy) zarobki do 35 euro za godzinę – latami było to niemożliwe, a tu nagle taki prezent. Uczyć mógł prawie każdy: poluzowano kryteria dopuszczania do zawodu, aktywizowano emerytowanych nauczycieli.
Rok 2015 to strumień artykułów w gazetach opowiadających koleje ucieczek z Syrii, to wypowiedzi polityków i ekonomistów pełne nadziei na ożywienie niemieckiej gospodarki, to przekonanie, że uchodźcy po krótkim przeszkoleniu znajdą pracę w niemieckim przemyśle, to przywoływanie statystyk pokazujących dobry poziom wykształcenia wśród Syryjczyków. To młodzi chłopcy w telewizji tłumaczący po angielsku, jakim szczęściem jest dotarcie do Niemiec. To rzesza nowych pracowników socjalnych (zatrudnionych oczywiście na umowy czasowe), obejmujących stanowiska w najprzeróżniejszych instytucjach pomocowych, w domach azylantów, w ośrodkach przejściowych. To ogromny biznes dla firm produkujących łóżka, materace, kontenery, to biznes dla właścicieli hosteli, którzy dostawali za noc co najmniej 37,50 euro i mieli stałe obłożenie.
czytaj także
Jak podawała berlińska „Morgenpost”, miasto w 2016 roku negocjowało z siecią hoteli wynajmowanie długoterminowe 10 tysięcy pokoi za ogólną sumę 600 mln euro. „Jedna doba to 50 euro, w miesiącu to już 1500 euro, a osoby otrzymujące zasiłek socjalny dostają 350 euro na koszty mieszkania” – mówiła zafrasowana Barbara John, pełnomocniczka do spraw cudzoziemców w Berlinie, werbalizując tym samym jakiś dysonans. Na oficjalne zapytanie, czy to możliwe, miasto odpowiedziało, że to tylko rozmowy sondujące i nie zakłócą rynku turystycznego.
To czasy szczęśliwej Angeli Merkel, z którą uchodźcy robią selfie, polityków zapewniających o swoim wielkim poparciu dla idei nowej, dobrej twarzy Niemiec. To jednak również dziennikarze mediów publicznych, którzy nie puścili przez 4 dni materiałów o zamieszkach w Kolonii, by nie niepokoić społeczeństwa, bo zadaniem mediów publicznych „jest troska o społeczeństwo, a nie sianie paniki”. To koncerty dla dzieci uchodźców, na których nie ma dzieci uchodźców, to koncerty tradycyjnej muzyki arabskiej, gdzie niemiecka klasa średnia ma łzy w oczach, słuchając tego piękna. To pikniki, na które trzeba dowozić kobiety z ośrodków i potem je odwozić, bo nie są w stanie przejechać dwóch stacji metra bez opieki.
czytaj także
To przedstawienia teatralne, tysiące inicjatyw, tysiące ludzi dobrej woli zgłaszających się do ośrodków, by zabrać dzieci do muzeum, do zoo, do parku czy na pływalnię. To panie zgłaszające się w szkołach jako pomoc w nauce czytania i pisania, przychodzące tak jak do mnie pełne 3 lata co tydzień na 2 godziny. To tysiące zaangażowanych ludzi dobrej woli, działających z odruchu serca.
Lata 2015–2016 to był prawdziwy festiwal Willkommenskultur. Nowe słowa, nowe pojęcia, nowe społeczeństwo – nowe czasy i nowe wyzwania. Karnawał. Radość dzielenia się, radość z „bycia po stronie dobrych, jasnych Niemiec”, jak to powiedział prezydent, były pastor ewangelicki Joachim Gauck. Ta reszta, która się nie radowała, to ciemne Niemcy. A kto chciałby stać po stronie ciemności?
***
Życie płynie i zagęszcza się. Nowi mieszkańcy Berlina wyruszają grupkami oglądać miasto. Jeżdżą tak po sześciu, siedmiu, zawsze sami młodzi chłopcy. Rozglądają się niepewnie, łamanym angielskim pytają, jak dojechać do Alexanderplatz – w rękach plan komunikacji miejskiej, jakieś uśmiechy, jakieś rozmowy, są osobni, choć w grupie. Spotykam ich codziennie w metrze, czasem objaśniam zawiłości trasy, czasem tylko stoję i patrzę, jak chłopak w panice odrywa rękę od poręczy przy drzwiach metra, bo młoda dziewczyna weszła i złapała się poręczy tuż obok (może nawet dotknęła jego ręki?). Na pierwszy rzut oka widać, że to uchodźcy. Dostali już miejsce w ośrodku, jedzenie i ubrania, jeżdżą na spotkania do urzędów w mieście. Często to ludzie zniszczeni życiem i w nieokreślonym wieku. Zastanawiamy się wtedy, gdzie są ci ładni chłopcy występujący jako uchodźcy w telewizji, skoro na zajęciach w naszych grupach większość to ludzie bez zębów? Która prawda jest prawdziwsza, która bliższa średniej statystycznej? Jedziemy razem o 7 rano, ja do pracy, oni do swoich spraw.
Węgry kryminalizują pomoc uchodźcom. Po co Orbánowi ta reforma?
czytaj także
***
Rok później już mniej zagubienia, mniej grupek, więcej matek z wózkami, jakaś orientacja w mieście, jakiś swój świat. Syryjczycy mają mieszkania, wszyscy im zazdroszczą. Wśród uchodźców, których uczę niemieckiego, na okrągło słyszę pełne żalu, pretensji i zazdrości głosy: „Ci to się umieli ustawić, od razu im dają azyl! Tam, skąd on jest, wcale nie było wojny! Tam, skąd ja jestem, nie znasz dnia ani godziny, zabić cię może każdy, przez przypadek, wejdziesz na targ i już… Fru i lecisz w powietrze, jak pomidory. Taka masakra! Tak jest w Iraku, a nam nie dają od razu wiz, nas sprawdzają, szukają. Czego oni szukają? Przecież im mówię, jak jest! Siedzi taki i patrzy i nic nie mówi. Boję się tych z biura, nie wiem dlaczego tak mało mówią. Słyszałem, że trzeba dać 6 tysięcy euro”. Tutaj się wtrącam: „Ile? I komu?”. „No urzędnikowi, ale trzeba wiedzieć jak. Dajesz adwokatowi, a on to już załatwia”. Legenda miejska – myślę sobie, który to już raz słyszę takie bzdury! „Niemiecki urzędnik nie bierze łapówek” – mówię. Rozstajemy się każdy ze swoją opinią, nasze drogi się już nie skrzyżują. Anonimowy człowiek z Bagdadu, kolejna rozmowa bez znaczenia i kolejna taka sama historia ucieczki – myślę rozzłoszczona tą rozmową. Trzy lata później przeczytam, że to on miał rację.
Moja koleżanka z pracy, starsza, elegancka pani w białych spodniach i pięknej granatowej bluzce, przychodzi rano i mówi mi na korytarzu: „Merkel musi odejść, ja nie mogę patrzeć na to, co się dzieje. Moje mieszkanie jest już nic nie warte, sami migranci wkoło, idę wczoraj z psem na spacer, a mieszkam koło urzędu, gdzie oni koczują całą dobę, moje maleństwo biegnie, a ja widzę, jak jakiś chłopak z tej kolejki wychodzi i kopie mojego psa. Biegnę i krzyczę na niego, a on się śmieje, kolejka się śmieje, a moja psinka piszczy ze strachu. Płakałam całą drogę do domu. Oni nienawidzą psów! Nieczyste są… czy coś takiego”. Mówi tak głośno, że zza biurek wychodzą inne osoby, słuchają i w milczeniu wracają do pracy.
Sprawą tego psa żyliśmy parę dni. Koleżanka wybrała AfD, nie ukrywa tego i nie widzi powodu, by się tego wstydzić. „Zbudowaliśmy taki piękny kraj, a teraz go niszczymy”. To jej słowa, zapadły mi w pamięć, bo bardzo ją lubiłam, była mi niezwykle życzliwa i pomocna w każdej zawodowej sytuacji. W historię z psem uwierzyłam od razu, tysiące razy słyszałam wśród moich uczniów dyskusje o tym, jak obrzydliwe są zwierzęta domowe i że Europejczycy zamiast dzieci mają koty i psy. Nowi uchodźcy pytają mnie, czy to prawda, że Niemcy jedzą z psami z jednego talerza? Czy śpią z psami w jednym łóżku?
czytaj także
Jesień 2015 to także strumień rozmów, których echo słyszę do dziś. Koleżanka z Berlina dziwi się, że mamy tak znakomity poziom techniki, a nie chcemy zbudować mostu przez Morze Śródziemne, by ci ludzie nie ginęli na pontonach. Inna pełna oburzenia krzyczy, że Niemcy powinni wysłać autobusy do Turcji, po co cały ten marsz przez Europę, jak można tę drogę po prostu przejechać? Kolejna mówi, że nam się nie spodoba to, co powie. Oczywiście jesteśmy tym bardziej zaciekawieni. Jest tuż po zamachach w Paryżu, a ona mówi, że w Niemczech się to nie zdarzy, bo myśmy wymordowali Żydów. Słucham i czuję, jak ta logika mnie obezwładnia: „Naprawdę sądzisz, że w Niemczech zamachów nie będzie dlatego, że Arabowie uważają Niemców za sojuszników przeciw Żydom?”. Koleżanka nie odpowiada. Parę miesięcy potem dochodzi do zamachu w Berlinie i jest już jasne, że Niemcy nie mogą czuć się bezpieczni dlatego, że zabili Żydów.
***
Kilka wydarzeń wrzyna się w świadomość społeczną, niedobrych wydarzeń. Dobre nikogo nie interesują, w dobrych rozsmakowują się tylko neofici.
Pierwsze z nich to sylwestrowa noc w Kolonii 2015. Bilans zamieszek to 1182 zgłoszeń, 497 napaści na tle seksualnym, 1276 potencjalnych ofiar, 183 potencjalnych sprawców. Tyle policyjnej statystyki. Sprawcami byli w większości młodzi mężczyźni z północnej Afryki, tworzyli zorganizowane grupki mające na celu ataki seksualne i kradzieże w tłumie, na ile byli zorganizowani, nie wie nikt, ale dogadani, jak to zrobić, byli rzeczywiście.
czytaj także
Mediom wydawało się jeszcze wtedy, że kształtują opinię społeczną. Cztery dni po zamieszkach prasa, telewizja, radio milczały jak zaczarowane. Szukałam teraz, w 2018 roku, tekstów, by odnaleźć jakiś ślad refleksji, dlaczego tak się stało. Ciekawą samokrytykę czytam w Zeit Online, to tekst Fabiana Klaska z grudnia 2017, który analizował całą tę sytuację przez wiele miesięcy. Doszedł do prostego wniosku: bano się napisać prawdę. On sam jako niemiecki dziennikarz był uczony, że podawanie pochodzenia sprawcy jest nieistotne, nic nie wnosi do sprawy, a wręcz społecznie szkodzi, bo szerzy uprzedzenia, a tutaj sprawcami są młodzi mężczyźni z arabskiej części kontynentu, pisanie o tym to już jest rasizm. Ten dziennikarz przeprosił za swój błąd, opisał pułapki takiego myślenia. Wspomina policjanta, który na pytanie komisji śledczej, dlaczego nie podano pochodzenia sprawców, odpowiedział, że było to „politycznie drażliwe”. Dziennikarz przytacza jeszcze słowa, że był ponoć anonimowy telefon z landowego MSW z poleceniem wykreślenia z raportu słowa „gwałt”.
czytaj także
Ceną za milczenie mediów, policji i polityków jest trwała utrata zaufania. Premier Nadrenii, landu będącego twierdzą socjaldemokracji, polityczka SPD Hannelore Kraft pięć miesięcy później przegrała wybory.
Prawda była nie do zatrzymania, wbrew całej ogólnie panującej narracji. Ilość zdarzeń, relacji była jak lawa, która przykrywa wszystko. Czy dziennikarz powinien się zajmować wychowywaniem społeczeństwa, pouczaniem, co ma myśleć obywatel, czy informowaniem?
Tłumaczenia, jakie serwowano potem dosłownie wszędzie, brzmiały tak:
Po pierwsze, takie przypadki się zdarzają wszędzie, na Oktoberfest w Monachium też były i robili to Niemcy.
Po drugie, to bez znaczenia, kto to zrobił, bo młodzi mężczyźni są wszędzie agresywni i mają problem z seksualnością.
Po trzecie, nie podajemy pochodzenia sprawców, by nie nie stygmatyzować uchodźców, zawiniła niewielka grupa, a konsekwencje będą ponosić wszyscy.
Po czwarte, kodeks dziennikarzy niemieckich uczula na takie sprawy. Punkt 12.1 został zmieniony w 2017 roku, a i tak dalej budzi ogromne kontrowersje (często pada choćby zarzut o autocenzurę). Obecnie brzmi on następująco:
W doniesieniach na temat przestępstw należy zwracać uwagę , że przywoływanie przynależności etnicznej sprawcy lub podejrzanego, przynależności religijnej i do innych mniejszości nie powinno prowadzić do dyskryminujących uogólnień jednostkowego błędnego zachowania. Przynależność nie powinna być przywoływana, za wyjątkiem powstania uzasadnionego interesu publicznego. Szczególnie należy mieć na uwadze, że przywoływanie pochodzenia może prowadzić do szerzenia się uprzedzeń wobec mniejszości.
czytaj także
Żadna przestrzeń nie pozostaje pusta, tym razem na miejsce opuszczone przez tradycyjne media wlał się przekaz z Facebooka, Twittera, YouTube’a i innych mediów społecznościowych. Wszędzie publikowano zdjęcia, filmiki, dziewczyny pisały, mówiły, co im się przytrafiło. Nikt tego nie segregował, nikt nie przesiewał, nikt nie kontrolował strumienia.
W Dreźnie i w Lipsku tysiące ludzi wyszły na ulice z hasłem „Prasa kłamie”. Zaczynam się zastanawiać, co tak realnie motywuje tych ludzi do wychodzenia na ulicę. Protestowanie przeciw polityce rządu nie jest przecież w Niemczech zbyt popularne i nigdy nie było. Jakie argumenty mają ci ludzie, kim oni są? W 26. rocznicę zjednoczenia 3 października 2016 roku na oficjalne uroczystości państwowe do Drezna jedzie delacja rządowa, a ulica wita ją agresją. Żona jednego z landowych ministrów płacze, idąc między ochroniarzami przez wściekły tłum. Tłum krzyczy „Wynocha!” i sztandarowe hasło „Merkel musi odejść”. Politycy berlińscy są wyraźnie zaskoczeni, nieprzyzwyczajeni do takiej agresji. Claudia Roth z partii Zielonych uśmiecha się z niedowierzaniem, coś próbuje tłumaczyć, gdy słyszy tłum skandujący rytmicznie: „Haut ab! Haut ab!”, czyli „Wynoście się!”.
Parę dni później niezwykle brutalne morderstwo we Fryburgu. Media dzień po dniu informują o szczegółach, obraz, jaki się wyłania z tych materiałów, budzi w ludziach wściekłość. 16 października 2016 zginęła 19-letnia studentka medycyny. Jechała nocą na rowerze do domu, sprawca, młody Afgańczyk, zrzucił ja z roweru, zgwałcił (był to gwałt ze szczególnym okrucieństwem), pobił do utraty przytomności, bezwładne ciało wrzucił do rzeki. Dziewczyna się utopiła.
Po kilku dniach dowiadujemy się, że sprawca był już karany na trenie UE, w Grecji siedział za usiłowanie zabójstwa – zrzucił kobietę ze skarpy, a na ogłoszeniu wyroku powiedział „To była tylko kobieta”. Grecy go wypuścili na mocy amnestii z obowiązkiem meldowania się na posterunku. Wtedy od razu zniknął i szlakiem bałkańskim dotarł do Niemiec. Zarejestrował się jako 17-latek. W trakcie procesu wielokrotnie podawano w wątpliwość wiek sprawcy, wiadomo, że im młodszy – tym kodeks karny łaskawszy. Odnaleziono w Iranie jego ojca, który podał wiek syna na 32 lata. Nie dano wiary tym wyjaśnieniom. Ostatecznie osądzony został jako 22-latek, czyli jako sprawca dorosły – dostał dożywocie. Pytano, jak to możliwe, że człowiek karany w Grecji istnieje w danych europejskiego systemu identyfikacji EURODAC, a niemieckie służby nie wiedziały nic o jego przestępczej działalności w kraju UE? Jak to możliwe, że list gończy wystawiono tylko na Grecję, a nie na całą Europę?
Tubylewicz: Nie możemy ze strachu przed tworzeniem stereotypów przymykać oczu na fundamentalizm
czytaj także
W mediach do dziś toczą się dyskusje, czy to moralne, by badać wiek sprawcy, pobierać materiał organiczny, robić rentgen dłoni, zębów, badać DNA. Naukowcy mówią, że po strukturze kości, zębów można określić wiek, ale tylko w przybliżeniu. Niemcy na ulicy pytają, jak to możliwe, że nie ma metody określania wieku przy takim stanie rozwoju medycyny – nikt w to nie wierzy, wielu odbiera te dyskusję jako szyderstwo, kpinę z ludzi.
Kolejne głośne zabójstwo ma miejsce w grudniu 2017 roku w Kandel, w małym miasteczku w Nadrenii Palatynacie zginęła 15-letnia dziewczyna. To zabójstwo stało się symbolem. Prawica zaczęła zwozić na demonstracje uczestników autobusami, a hasło „ Kandel jest wszędzie” weszło do potocznego języka. Tym razem młodociany uchodźca z Afganistanu, w chwili popełnienia przestępstwa zarejestrowany jako 15-latek, zabił w biały dzień w drogerii dziewczynę, którą poznał w szkole i z którą się wcześniej umawiał. Wbił jej siedem razy dwudziestocentymetrowy nóż, cios w serce był śmiertelny. Parę dni wcześniej ojciec dziewczyny zgłosił na policję, że czują się przez sprawcę zagrożeni, są obrażani i nękani.
Hasło „ Kandel jest wszędzie” weszło do potocznego języka.
Afgańczyk przybył do Niemiec w 2016 roku, złożył wniosek o azyl, który został odrzucony, ale uczęszczał do szkoły i w związku z tym był notowany na policji za bójki na jej terenie. Mieszkał u niemieckiej rodziny. Po badaniach lekarskich w trakcie procesu określono wiek sprawcy jako mieszczący się w przedziale 17,5–21 lat, ale wedle zasady in dubio pro reo każącej wszystkie wątpliwości rozstrzygać na korzyść oskarżonego jest on sądzony jako młodociany. Wyrok w sprawie zapadł 3 września tego roku: 8,5 roku więzienia, i jest jeszcze nieprawomocny.
Bywają też przypadki niemal tragikomiczne.W Berlinie 19-letni Afgańczyk w trakcie kłótni ze swoją 17-letnią niemiecką dziewczyną zepchnął ją do lodowatej rzeki i sam wskoczył za nią, by wepchnąć jej głowę pod wodę. Dziewczynie udało się wyrwać i wypłynąć, a on wyciągnięty z rzeki przez służby ratownicze, zmarł. Nie wybudził się ze śpiączki, nie umiał pływać.
czytaj także
***
W lipcu 2015 roku AfD ma w efekcie podziału w partii poparcie w okolicach 3%. Partia powstała zaledwie dwa lata wcześniej. Zaczęła wynikiem 4,7 % w wyborach do Bundestagu, czyli nie przekroczyła progu wyborczego. W 2014 roku w wyborach europejskich dostaje 7%. Otwarcie granic nastąpiło we wrześniu 2015 roku, a już w marcu 2016 roku we wschodnim landzie Saksonia-Anhalt AfD uzyskuje 24,3%, w zachodnich landach Badenii-Wirtembergii 15,1%, a w Nadrenii-Palatynacie 12,6%. W wyborach do Bundestagu w 2017 roku AfD uzyskała 12,6%. W ostatnich sondażach dostaje już 17% i w wielu regionach jest już drugą siłą polityczną, degradując bezlitośnie socjaldemokrację.
AfD niemal cały swój kapitał polityczny buduje na uchodźcach. Przez trzy lata żadna z głównych partii politycznych nie pozwalała sobie na wysłuchanie obaw społecznych. Przecież obawa równa się nietolerancja, równa się ciemne Niemcy, rasizm, nazizm. Co ciekawe, jednocześnie w siłę rośnie także partia Zielonych, która w sprawie uchodźców stoi na przeciwległym końcu politycznego spektrum i jest całkowicie za kontynuowaniem polityki otwartości. Te dwie przeciwstawne wizje oddają skalę podziałów społecznych i nakreślają linie debaty. Zieloni bazują na polityce szantażu emocjonalnego, a cały ich przekaz utkany jest na przesłaniu moralnościowym. AfD cały przekaz buduje z kolei na retoryce obrony wartości niemieckich, poczuciu zagrożenia, utraty tożsamości. Obie opcje nie mają realnych propozycji, jak uporządkować ustawodawstwo, przygotować system na stałą obecność migracji w Europie.
Po sukcesie AfD jeszcze bardziej potrzebujemy ponadnarodowej strategii walki z radykalną prawicą
czytaj także
Związany z SPD znany historyk Heinrich August Winkler, analizując kryzys migracyjny w wywiadzie dla „die Welt” z końca lipca 2018, nie oszczędza swoich rodaków. Wytyka im brak kultury debaty bez stygmatyzowania przeciwników politycznych, wywodząc te deficyty ze stuleci autorytarnej kultury niemieckiej. Zaś owo wzmożenie moralne łączy z kompleksem zadośćuczynienia za nazistowską przeszłość, jakiegoś mechanizmu wyrównywania strat. Mówi o potrzebie realistycznego podejścia do polityki migracyjnej i uchodźczej bazującej na etyce odpowiedzialności, która jest niezbędna dla utrzymania spójności w Europie. „Przez wrzaskliwy, przesadzony moralizm staliśmy się niewiarygodni w Europie, wyizolowani” – dodaje.
***
Niemiecki system biurokratyczny nie był przygotowany na przerobienie tak dużej liczby wniosków azylowych (w samych 2015 i 2016 roku według danych Bamf, czyli krajowego urzędu do spraw migrantów i uchodźców, wpłynęło 1 221 662 wniosków azylowych do rozpatrzenia).
Oczywiście, żaden system nie jest z zasady obliczony na sytuacje wyjątkowe. Bamf zatrudnił na umowy czasowe setki dodatkowych osób, które po krótkim przeszkoleniu miały decydować o być albo nie być tysięcy ludzi. Brakowało biurek, zatem urzędnicy pracowali np. w salach konferencyjnych. Homoseksualiści boją się mówić, boją się często tłumacza. Nawykli do nieufności. Kobieta zgwałcona nie powie o gwałcie, nie chce by ktoś z jej kraju się dowiedział. Brodaty mężczyzna twardo mówi, że ma 17 lat, ten wiek ląduje w kartotece. Dziewczyna analfabetka podaje, że skończyła uniwersytet, krzyżyk w tabeli wykształcenie wyższe. To tylko przykłady, które znam osobiście. Ile było takich historii, nie wie nikt. Opowiadam o tym niemieckiej koleżance, ta mówi, że niepotrzebnie dramatyzuję. Kiedy Żydzi uciekali z Niemiec, też wymyślali siebie nową biografię, zmieniali nazwiska, każdy by tak zrobił.
Czasami takie historie przedostają się do mediów. Zamachowiec z Berlina miał 14 tożsamości, był zarejestrowany w różnych landach. Handlował narkotykami, był notowany wielokrotnie, chodził do radykalnego meczetu Fussilet-Moschee, nota bene umiejscowionego blisko wielkiego areału policyjnego w środku miasta. Służby nie potrafiły wyjaśnić, jak to się stało, że taki człowiek został wykreślony z listy do obserwacji.
Niemiecki oficer, porucznik Franco A. stacjonujący w alzackim Illkirch zarejestrował się w 2017 roku jako uchodźca w Bawarii, nie mówił po arabsku, z urzędnikiem rozmawiał po francusku. Dostał status ograniczonego pobytu, pobierał zasiłek, choć nie był widziany w ośrodku, gdzie miał mieszkać (w tym samym czasie pełnił służbę w Illkirch). Ponoć należał do prawicowej grupy żołnierzy i planował zamach na wysokich funkcjonariuszy politycznych. Chciał skierować podejrzenia na uchodźców, zatem zarejestrował się jako uchodźca z Damaszku, choć nie umiał opisać żadnej dzielnicy tego miasta. Podał, że jest prześladowanym chrześcijaninem. Status pobytowy otrzymał jednak w związku z wojną w Syrii, a nie ze względu na prześladowania religijne.
Tłumaczka marokańskiego pochodzenia obecna na przysłuchaniu miała wątpliwości co do jego historii, opowiedzianej częściowo po niemiecku, ale z francuskim akcentem. Jednak ponieważ Franco A. podał, że nazywa się David Benjamin, tłumaczka nie chciała sprawiać wrażenia, że ma coś przeciwko Izraelczykom, i nie zgłosiła zastrzeżeń. Całe przesłuchanie prowadziła osoba po trzytygodniowym przeszkoleniu. Franco A. został po siedmiu miesiącach zwolniony z aresztu, nie stwierdzono bowiem, by chciał urzeczywistnić swoje plany. Ta historia jest tak przedziwna, że opowiedziana jako scenariusz filmowy byłaby uznana za kompletnie niewiarygodną. Co ciekawe na trop Franco A. wpadły służby austriackie, nie niemieckie.
czytaj także
Kolejny skandal ma olbrzymi potencjał polityczny. Ulrike B., szefowa landowego urzędu Bamf w Bremie, wystawiła bez podstawy prawnej 1200 dokumentów azylowych zezwalających na pobyt. Pierwsze podejrzenia sięgają 2013 roku i sprawy dwójki Jazydów z Iraku, która została załatwiona niezgodnie z prawem i do tego w niewłaściwym urzędzie. W 2014 roku kierownik wydziału zamiejscowego w Oldenburgu i Friedland informuje centralę w Norymberdze o nieprawidłowościach w Bremie. Pada podejrzenie o korupcję. Brak interwencji, brak reakcji.
W styczniu 2016 roku pierwsze anonimowe sygnały dochodzą do ministerstwa spraw wewnętrznych, w tym momencie wiadomo już o 26 osobach, którym nieprawnie przyznano azyl. W lipcu 2016 roku urzędniczka z Bremy w ostatniej chwili stopuje jedną z deportacji. Ulrike B. traci stanowisko kierowniczki, ale zachowuje pracę. Wyleci dopiero rok później. W międzyczasie kolejny urzędnik informuje o nieprawidłowościach centralę w Norymberdze. Brak reakcji. Potem wypływa sfałszowany dokument azylowy wystawiony w Bremie, podpisany przez pracownika, który był w tym czasie na zwolnieniu lekarskim. Do akcji wkracza prokuratura.
To jednak nie koniec tej afery. W marcu 2018 roku nowa szefowa urzędu, przeniesiona z Bawarii Josefa Schmid, sporządza 99-stronicowy dokument o nieprawidłowościach w urzędzie w Bremie. Afera zatacza coraz szersze kręgi, dociera wreszcie na biurka czołowych polityków i ministerstw. 20 kwietnia 2018 roku sprawa trafia do mediów i wybucha. 17 maja szef MSW Horst Seehofer zapowiada, że jest otwarty na propozycję powołania komisji parlamentarnej mającej wyjaśnić tę sprawę. Pikanterii dodaje fakt, że urzędniczka, która rozpracowała system, została odwołana do Bawarii, z czym nie zgadza się Josefa Schmid i zaskarża tę decyzję w sądzie.
czytaj także
W ciągu kolejnych dni wypowiada się wreszcie szefowa Krajowego Urzędu do spraw Migracji i Uchodźców i ogłasza, że należy sprawdzić wszystkie 18 tysięcy postępowań azylowych z ostatnich lat rozpatrywanych w Bremie. W międzyczasie dochodzą podejrzenia wobec kolejnych 10 ośrodków wyraźnie zbyt często udzielających zgody azylowej. 23 maja 2018 roku minister ogłasza, że urząd w Bremie nie może już w ogóle wystawiać jakichkolwiek decyzji azylowych z powodu utraty zaufania. W tej chwili toczą się postępowania wobec 6 osób – byłej szefowej urzędu w Bremie, trzech adwokatów, jednego tłumacza i jednego pośrednika.
Redakcja Spiegel Online wyrusza w teren i znajduje osoby, które zgadzają się opowiedzieć do kamery swoją historię. Znajduje Syryjczyka, w którego dokumentach tłumacz podaje, że to prawdopodobnie Libańczyk (na co wskazuje akcent), a linie papilarne zamazano klejem Minutka. Człowiek zapewnia, że jest Syryjczykiem, mówi, że zapłacił adwokatowi tysiąć euro i nawet nie został wezwany na przesłuchanie. Dokumenty z Bremy przychodzą pocztą, choć jego przypadek nie podlegał w ogóle urzędowi w Bremie. Starał się o status bardzo długo. „Coś, co było niemożliwe przez 21 lat, okazało się nagle możliwe” – mówi z szacunkiem i uznaniem o adwokacie. Dziennikarze podają zakres przestępstw, jakie podejrzewa prokuratura: korupcja, czyli kupowanie decyzji azylowych, zatrzymywanie deportacji, manipulowanie aktami.
Koszty polityczne w sprawie wieloletnich zaniedbań, ignorowania sygnałów, listów, maili, mogą być bardzo wysokie dla konkretnych osób i konkretnych polityków latami unikających tematu. Zarówno temat, jak i pogrążanie się niemieckiego systemu administracyjnego nie służą ani politykom, ani żadnej z głównych partii, dlatego osobiście wątpię w powstanie komisji śledczej.
czytaj także
***
Jesteśmy na początku procesu zmian struktury mieszkańców w dużych aglomeracjach miejskich w Niemczech. W Berlinie, w Monachium, Hamburgu około jednej czwartej wszystkich mieszkańców legitymuje się innym niż niemiecki paszport. To, co jednak na przykład w takim Londynie jest oczywistością, nie musi nią być w Berlinie. Pamiętam, jak parę lat temu pytałam niemieckie koleżanki zakochane w multi-kulti, jak to jest, że w Londynie w każdym banku, na poczcie, w drogówce, w sklepach pracują ludzie wszystkich możliwych odcieni skóry, a w Berlinie nie. Nigdy nie widziałam czarnej urzędniczki na poczcie, w banku, w jakimkolwiek urzędzie, a jedyny czarny policjant w Berlinie został zdjęty z pracy na ulicy, bo ludzie wciąż go obrażali. Moi rozmówcy byli zawsze zdziwieni tym pytaniem, najczęstsza odpowiedź brzmiała: „przecież wszystkie sklepy z warzywami są tureckie”.
Problem nie zniknął, mimo że pojawiło się wielu kierowców autobusów „z pochodzeniem migracyjnym”, a pierwszy mandat za nieprawidłową jazdę na rowerze dostałam od speszonego policjanta o tureckim nazwisku. Był bez wątpienia nowy, bo wynegocjowałam zniżkę ze 105 euro na 69.
W mojej szkole byłam jedyną nauczycielką nie-Niemką, nawet woźna była Niemką. W kolejnej szkole, gdy dyrektorka mówi „w naszej szkole jest zdrowa mieszanka”, to wiem, że chce zachęcić mnie do podjęcia pracy. To jest zakodowana informacja, że proporcja dzieci z pochodzeniem migracyjnym jest stosunkowo niska, czyli w okolicach 30 albo 40%. W Berlinie mimo dość dobrych płac jest tak dużo wakatów w szkołach, że szkoły walczą o nauczycieli jak lwy. Zapytałam, czy w gronie pedagogicznym też jest „zdrowa mieszanka”. Pani dyrektor była wyraźnie zaskoczona i zmieszana odpowiedziała, że mają jedną praktykantkę z Francji.
czytaj także
Nikt nie chce pracować w szkołach gdzie 93–97% dzieci pochodzi z rodzin imigrantów, głownie tureckich lub arabskich. Nikt też o tym nie mówi głośno, bo „takich rzeczy się nie mówi”. Mówi się „zdrowa mieszanka” albo „kolorowa mieszanka”. W takich szkołach nauczyciel jest często jedyną osobą, z którą dzieci mówią po niemiecku. Zamiast prowadzić normalne zajęcia trzeba cały czas prowadzić zajęcia wyrównawcze, bo połowa klasy w ogóle nie rozumie, co mówi nauczyciel. Do tego przemoc na przerwach, częste interwencje policji – w jednej ze szkół zatrudniono zewnętrzna firmę ochroniarska, była duża awantura, kto ma ponosić koszty.
Nie każdy musi chcieć pracować w warunkach ekstremalnych, braki kadrowe są tak duże, że miasto myśli o wprowadzeniu dodatkowego wynagrodzenia za pracę w takich szkołach. Nazywa się je „szkołami w punktach zapalnych” – w samym Berlinie (co wiemy tylko dzięki zapytaniu Joschki Langenbrincka posła SPD berlińskiego Landtagu) jest ich 268, w tym w dzielnicy Neukölln aż 44. Szkoła zalicza się do programu pomocowego, jeśli powyżej 50% uczniów pochodzi z rodzin utrzymujących się z zasiłków socjalnych.
czytaj także
***
Ta opowieść jest niepełna, nie ma tutaj historii optymistycznych, dających nadzieje na normalność rozumianą jako uregulowane życie. Przecież większość z tych, którzy przybyli do Niemiec, chce żyć w spokoju, chce sprowadzić swoje rodziny, chce, by dzieci czegoś się w szkołach nauczyły, chce znaleźć pracę, a najpierw dostać pozwolenia na jej wykonywanie, wysyłać rodzinom pieniądze. Wiele kobiet cieszy się, że może chodzić po ulicach w tiszercie, wiele urodziło nowe, „niemieckie” już, dzieci. Wielu przybyłych w końcu przyzwyczai się do widoku roznegliżowanych dziewcząt, alkoholu pitego w parku, głośnej muzyki, szynki na sklepowych regałach.
Czytam, że prezydenci trzech miast, Kolonii, Düsseldorfu i Bonn, chcą przyjmować uchodźców uratowanych na statkach na Morzu Śródziemnym: „Chcemy pokazać, dać sygnał, że jesteśmy za humanitaryzmem, prawem do azylu i integracji uchodźców”. Reakcje na ten pomysł są, tak jak i kraj, podzielone. Część kpi, że do pomocy zgłaszają się miasta z landu żyjącego dzięki transferom z innych landów, inni cieszą się, że chęć niesienia pomocy nie znikła, część sieje katastroficzne wizje upadku znanego nam świata, część cieszy się na nowe.
Od 2015 roku zamieszkało w Niemczech 700 tys. uchodźców z Syrii (w tej liczbie są także Kurdowie i bezpaństwowcy). To w tej chwili po Turkach i Polakach największa grupa migracyjna żyjąca w Niemczech. Te liczby obejmują tylko osoby, które wystąpiły o azyl. Z końcem 2017 roku urząd statystyczny podał, że w Niemczech żyje 10,6 mln cudzoziemców. To najwyższy wynik w historii tego kraju.
czytaj także
Otwarcie przez Niemcy granic w 2015 roku bez cienia wątpliwości zmieniło Europę. Mamy młodego prawicowego premiera Austrii, nowego premiera Włoch i prawicowy rząd, dziwne koalicje w Skandynawii. Niektórzy mówią: „Wreszcie coś się dzieje”, a kolejni zapewniają, że to chwilowe zawirowania: „Jesteśmy stabilną demokracją, mamy stabilny system podziału władzy, silne instytucje, niezależne sądy i Niemcy się obronią przed populizmem, Europa się obroni”. Jeśli się nie obroni, to na końcu tej drogi jest strzelanie do przepełnionych łodzi.
Podlesice, Berlin lipiec/sierpień 2018
czytaj także
