Publiczna służba zdrowia? Komunizm. Ekologia? Komunizm. Wyższe podatki dla najbogatszych? Komunizm. Albo maoizm.
Margaret Thatcher, zapytana kiedyś o swoje największe zwycięstwo polityczne, odparła: The New Labour – Nowa Partia Pracy. Żelaznej Damie chodziło o to, że Partia Pracy pod nowym przywództwem przejęła podstawowe założenia jej ortodoksji wolnorynkowej. A cóż może być większym zwycięstwem w polityce niż narzucenie języka, którym posługują się nawet twoi przeciwnicy?
W Polsce podobny sukces odniosła prawica. Prawicowym językiem – a nawet skrajnie prawicowym – posługują się nie tylko politycy PiS i Konfederacji, nie tylko biskupi, nie tylko dziennikarze „Do Rzeczy” czy „Frondy”, ale także środowiska lubiące uchodzić za proeuropejską alternatywę dla prawej strony polskiej sceny politycznej.
czytaj także
Ta dominacja objawia się nawet w sprawach błahych, na przykład w drobnych złośliwostkach. Niezależnie od tego, jak bardzo natężałby swój umysł liberalny komentator, chcąc zażartować z lewicy, i tak skończy się to jakąś wariacją na temat sojowego latte. Złośliwościami o latte i kanapie obrzucają się nawet sami lewicowcy – najczęściej gdy jedna grupa chce oskarżyć inną o rozmijanie się z potrzebami społeczeństwa. Ten przytyk jest kalką z języka amerykańskiej prawicy, która używała „latte” jako symbolu oderwania tamtejszych liberalno-lewicowych polityków od rzeczywistości. Sięgał po niego na przykład Newt Gingrich, znany członek Partii Republikańskiej, jeden z pierwszych entuzjastów kandydatury Trumpa na prezydenta.
Takie zapożyczenia są wymowne, ale raczej nieszkodliwe. Gorzej, że język prawicy zyskał hegemonię także w odniesieniu do innych, znacznie poważniejszych kwestii.
Wszędzie bolszewia
Ekonomista Paul Krugman zauważył, że amerykańscy konserwatyści, gdy tylko słyszą o jakimś lewicowym rozwiązaniu, od razu sięgają po argument z komunizmu. Wyższe podatki dla najbogatszych? Komunizm. Lub socjalizm. Dla polityków w rodzaju Trumpa to jedno i to samo. Publiczna służba zdrowia? Komunizm. Ekologia? Komunizm. To stara prawicowa strategia. Jacques Derrida, francuski filozof, już wiele lat temu zauważył, że dopatrywanie się wszędzie komunizmu/marksizmu/socjalizmu jest ulubionym sposobem konserwatystów na obrzydzanie wszystkiego, co postępowe: „Być może nie boją się już marksistów, ale obawiają się pewnych nie-marksistów nieodrzucających dziedzictwa Marksa, kryptomarksistów, pseudomarksistów lub paramarksistów, gotowych tamtych zastąpić, ale w formie lub cudzysłowie, których zatrwożeni eksperci od antykomunizmu nie nauczyli się jeszcze demaskować”.
W III RP antykomunizm zawsze sprzedawał się dobrze, co jest zrozumiałe ze względu na naszą historię. Niemniej najbardziej absurdalne oskarżenia o komunizm były do tej pory domeną skrajnej prawicy. Arcybiskup Jędraszewski straszący „tęczową zarazą” jako przedłużeniem „czerwonej zarazy”, portal wpolityce.pl ogłaszający, że wsparcie dla LGBT to domena „skrajnej lewicy marksistowskiej”, czy Witold Waszczykowski, któremu ścieżki rowerowe kojarzą się z marksizmem.
czytaj także
Jednak nawet osoby uchodzące w Polsce za liberałów popadły ostatnio w obsesję doszukiwania się wszędzie zagrożenia komunizmem. Tomasz Lis na przykład dojrzał to niebezpieczeństwo w osobie amerykańskiego senatora Berniego Sandersa. Choć nie bardzo wiadomo, na czym ten komunizm miałby polegać: czy na dopominaniu się publicznej służby zdrowia, czy może bardziej na próbie wprowadzenia bezpłatnej edukacji?
Prawdę powiedział.
— Tomasz Lis (@lis_tomasz) February 20, 2020
Lis nie jest osamotniony po „liberalnej” stronie w swojej antykomunistycznej krucjacie. Kiedy Witoldowi Gadomskiemu zarzucono negacjonizm klimatyczny, odpowiedział: „Nie wiem, kim są moi hejterzy, ale wyobrażam ich sobie w czapkach à la Mao wykrzykujących cytaty z Czerwonej książeczki prosto w twarz burżuazyjnym wrogom”. W ogóle nawiązania do Mao są popularne: Zbigniew Hołdys nazwał partię Razem „hunwejbinami, którzy sprawiedliwie zrównaliby wszystkich Polaków tego dnia do poziomu maoistowskich mundurków z drelichu”.
Waldemarze, współczuję Ci. Polemizujesz z hunwejbinami, którzy sprawiedliwie zrównaliby wszystkich Polaków tego dnia do poziomu maoistowskich mundurków z drelichu. To jest ich punkt wyjścia.
— Zbigniew Hołdys (@ZbigniewHoldys) December 17, 2019
Odrębny podgatunek „argumentów” stanowi porównywanie progresji podatkowej do gułagów i komunistycznego terroru. Oto garść reakcji na tekst Piotra Wójcika na ten temat: „O matulu… dobrze, że nie ma jeszcze propozycji łagrów” – pisał Sławomir Potapowicz, polityk. „Można też zamknąć bogatych w obozach” – to z kolei komentarz Piotra Beniuszysa, publicysty. „Można też […] pozbawić praw i całego majątku. Wysłać do łagru, rozstrzelać, skazać na przymusową pracę” – dodał Jerzy Skoczylas, wspomagany przez Leszka Balcerowicza, który uznał ten komentarz za „celny”.
Można też każdego uznanego za bogacza pozbawić praw i całego majątku. Wysłać do łagru, rozstrzelać, skazać na przymusową pracę na roli lub w kopalni… Są liczne precedensy.
— Jerzy Skoczylas (@JerzySkoczylas) January 28, 2020
Wygląda na to, że polska prawica utraciła monopol na tworzenie najbardziej absurdalnych analogii do komunizmu.
Niebezpieczna fascynacja Reaganem
Niestety na tym zapożyczenia z prawicowego języka się nie kończą. Ostatnio na popularności zyskuje polska przeróbka mitu „welfare queen”. W oryginale była to opowieść o czarnych matkach, które rzekomo żyją jak królowe dzięki pieniądzom z pomocy socjalnej, żerując tym samym na pracującej części społeczeństwa. Narodziny tego mitu wiążą się z amerykańską prawicą, w szczególności zaś z polityką Ronalda Reagana. Figura „roszczeniowej matki” służyła w latach 80. i 90. XX wieku jako wymówka przy obcinaniu wydatków socjalnych. „Ta okrutna, bezpodstawna karykatura demonizowała najsłabszych mieszkańców kraju, kładąc podwaliny pod reformy, które ograniczyły bezpośrednią pomoc dla biednych” – pisze Josh Levin w „New York Timesie”.
Figura „roszczeniowej matki” służyła w latach 80. i 90. XX wieku jako wymówka przy obcinaniu wydatków socjalnych.
Polską odmianą tego mitu posłużyła się ostatnio Małgorzata Kidawa-Błońska, która na spotkaniu z wyborcami powiedziała w kontekście 500 plus: „Ludzie, którzy pracują, czują się w jakiś sposób upokorzeni, że ktoś jest wspierany, a nie pracuje”. To niepokojąco przypomina retorykę Reagana. Pozorna troska o pracowników, która nie polega na dopominaniu się lepszych płac dla nich czy silniejszego prawa, ale na oskarżaniu ludzi pobierających 500 plus o nieróbstwo. Podobną wypowiedzią zabłysnęła Katarzyna Lubnauer, narzekając na niepracujące matki, które zajmują się wychowywaniem kilkorga dzieci.
Dotykamy tu głębszego problemu – nadmiernej fascynacji w polskiej polityce postacią i działalnością Ronalda Reagana. Jako swój wzorzec wymienił go w niedawnym wywiadzie Borys Budka, od niedawna przewodniczący PO. Warto pamiętać, że Reagan był politykiem o skrajnie prawicowych poglądach. Jakiś czas temu ujawniono, że w rozmowie z Nixonem nazwał afrykańskich polityków „małpami”. Jego postawę wobec mniejszości, polityki społecznej i klimatu trudno uznać za coś innego niż wyraz głębokiego konserwatyzmu.
W niepewnym, rozpadającym się świecie ultrakonserwatyści karmią się strachem
czytaj także
Nathaniel Rich w książce Ziemia. Jak doprowadziliśmy do katastrofy? pokazuje, że polityka Regana była dużym krokiem wstecz, jeśli chodzi o próby zapobieżenia katastrofie klimatycznej. Można nawet powiedzieć, że to właśnie Reagan zapoczątkował trend, którym podążyła później cała amerykańska prawica, z Partią Republikańską na czele – czyli całkowite lekceważenie zagrożenia klimatycznego. To jest naprawdę słaby wzór na 2020 rok. Niestety – jak widać – w Polsce nadal popularny.
Coraz większy problem
Absurdalny antykomunizm i powielanie mitów na temat odbiorców pomocy socjalnej to tylko dwa przykłady. Łatwo dałoby się znaleźć kolejne. Wystarczy wspomnieć o narzekaniach na poprawność polityczną. Kiedyś, gdy dochodziły do nas gniewne pomruki o terrorze „poprawności politycznej”, mogliśmy niemal z góry założyć, że to Ryszard Legutko albo Rafał Ziemkiewicz się żalą, iż nie mogą bezkarnie obrażać którejś z dyskryminowanych grup. Dziś równie dobrze może to być Jan Hartman skarżący się, że lewica krytykuje go za wyzywanie nielubianych wyborców od motłochu.
Podobnie jeszcze do niedawna mogliśmy się łudzić, że żartowanie z niskich zarobków lewicowych polityków czy polityczek to specjalność amerykańskiej prawicy. Na przykład stacji Fox News, która kpiła sobie z deklaracji Alexandrii Ocasio-Cortez, że nie stać jej na wynajęcie mieszkania w Waszyngtonie. Ale i tu mamy już polski odpowiednik: Elizę Michalik rzucającą złośliwe uwagi na temat skromnego majątku posłanek i posłów partii Razem. „Ponadto sądzę, że przedsiębiorcom płacącym podatki należą się od polityków, także Partii Razem, podziękowania. Choćby dlatego, że gdyby nie ich pieniądze, to posłowie musieliby się wziąć do pracy na wolnym rynku, a jak pokazują ich oświadczenia majątkowe – wielu z nich praca nie idzie najlepiej”.
czytaj także
Te wszystkie docinki składają się na bardzo niebezpieczne zjawisko. Część polityków i dziennikarzy może używać języka skrajnej prawicy nie ze szczerego przywiązania do niego, lecz w celu doraźnego uderzenia w lewicę, ale swoim zachowaniem pomagają wprowadzić ten język do politycznego mainstreamu: normalizują go, przyzwyczajając ludzi do patrzenia na świat przez pryzmat skrajnie prawicowych kategorii. Nie zdziwmy się zatem, jeśli coraz więcej osób, słuchając przedstawicieli polskiej prawicy, będzie uznawało, że „coś w tym jest” – że może rzeczywiście poprawność polityczna i komunizm to są największe zagrożenia dla Polski w 2020 roku.
