Het besluit dat er een Europese AI komt is al genomen. De vraag is wie ervoor gaat betalen en wat het gaat worden. Zal er genoeg politieke wil zijn om Europese AI te verzoenen met democratie en mensenrechten? Dit werd besproken op de AI Action Summit in Parijs.
This text has been auto-translated from Polish.
De AI-actietop in Parijs vond plaats in een sfeer van gedwongen viering. Workshops en debatten (delen kunnen bekeken worden) gingen over klimaat, energie, arbeid, collectieve inspanning, wereldwijde concurrentie, energie en historische noodzaak. AI kan de mensheid ondersteunen, toegang geven tot kennis, helpen antwoorden te vinden op complexe problemen, maar natuurlijk brengt het het risico met zich mee van misbruik en het sturen van controle tegen mensen - de zorgen die door de volgende sprekers naar voren werden gebracht, waren over het algemeen gedempt en elke zin vol twijfel werd snel gepareerd met een optimistische zin.
Want de beslissing is al genomen. Europa heeft simpelweg geen andere keuze dan mee te doen aan een technologische wedloop die enigszins begint te lijken op die van de Koude Oorlog, omdat deze plaatsvindt in een sfeer van spanning, confrontatie, bedreigingen, arrogantie en meedogenloosheid van met name Amerikaanse bedrijven.
Aan het begin van de ambtstermijn van Donald Trump kondigden de VS het Stargate-project aan, waarvoor ze 500 miljard dollar willen uitgeven, en werd de politieke alliantie tussen de technoligarchen en Trump een feit. Ondertussen presenteerde China de afgelopen weken het project van de Chinese startup DeepSeek, dat naar verluidt veel goedkoper zou zijn, maar weinig met de waarheid te maken heeft en in plaats daarvan voor verwarring zorgt. En toch is DeepSeek niet alles wat de Chinezen hebben. Ik raad de podcast Techstorie aan, waaruit je kunt opmaken dat er in China al zo'n 200 verschillende AI-modellen zijn gemaakt.
Europa kan dus zijn eigen AI hebben of gedoemd zijn tot die van iemand anders. De keuze is duidelijk. Als we een AI willen die democratisch is vormgegeven, die ethiek respecteert, die voor ons welzijn werkt ('the common good', 'the greater good', 'the public good' - verschillende versies van deze slogan waren te horen in Parijs), dan moet die van ons zijn, Europees - lees: Frans. De gastheren speelden luid in op nationale trots, wat het enthousiasme van andere Europese landen zeker temperde. Maar er zit geen nieuwe ideologie achter de Franse voorstellen - noch MEGA noch DOGE - alleen democratie en Europese waarden.
Als we het hebben over de verschillen in aanpak tussen de VS en Europa, wordt vaak de slogan "de VS is innovatie, de EU is regelgeving" gebruikt. De terughoudendheid, de voorzichtigheid en het gebrek aan daadkracht van de EU zijn soms het onderwerp geweest van grappen, vergelijkbaar met de fax in Duitsland of de aparte kranen voor warm en koud water in het VK.
Maar we hoeven niet te kiezen tussen volledige deregulering en totale controle. We kunnen eerlijke regulering hebben die ontwikkeling niet blokkeert, betoogden opeenvolgende politici Petr Pavel, Justin Trudeau en Emmanuel Macron. Hoe? Door onze eigen Europese AI te bouwen. We zijn een beetje laat ten opzichte van Amerika en China, maar we hebben nog steeds kansen. Onze sterke punten, zei Macron, zijn energie, waarvan Frankrijk een overschot heeft, en een enorm innovatiepotentieel. Bij het Europese AI-project zijn ook Canada en India betrokken (Narendra Modi is medeorganisator van de AI Action Summit), wat een nieuwe geopolitieke overeenkomst oplevert.
De financiering moet gedurfd zijn en uit verschillende bronnen komen. Macron noemde als voorbeeld de herbouw van de verbrande Notre Dame, die gepaard ging met enthousiasme en wijdverspreide vrijgevigheid en waarvan het resultaat de verwachtingen overtrof. Macron wil nu ook een dergelijk enthousiasme opwekken. Hij heeft aangekondigd dat Frankrijk zal investeren in Europese AI 109 miljard euro, met een bijdrage van de Verenigde Arabische Emiraten (50 miljard euro), Canada (20 miljard euro) en India, en de markt, zo betoogde Macron, gelijkwaardig aan die van de VS.
Weet AI hoe democratie werkt?
Hoe Europese democratische waarden te combineren met technologische ontwikkelingen, hoe AI te gebruiken en hoe het te trainen, was het onderwerp van een apart avondevenement dat werd bijgewoond door meer dan duizend mensen uit 30 landen. Voorbeelden van het gebruik van technologie tegen de samenleving werden gepresenteerd door Svetlana Tikhanouska: een deepfake voorbereid door functionarissen van Loekasjenko, waarbij haar personage werd gebruikt om te verklaren dat ze moe was en het opgaf. Kunstmatige intelligentie kan worden gebruikt om de oppositie te vervolgen en mannelijke en vrouwelijke burgers meedogenloos te controleren, waarschuwde ze.
Een positief voorbeeld werd gegeven door programmeur Audrey Tang, de voormalige Taiwanese minister van Digitalisering. Ze vertelde hoe de regering, waarvan de steun ernstig tanende was, besloot om AI te gebruiken om te begrijpen waar burgers behoefte aan hadden. Er werden vragen gestuurd naar een zeer grote maar willekeurig geselecteerde groep mensen over specifieke kwesties, zoals hoe laat de schoolklassen moesten beginnen. Dit waren echter geen referendumvragen met een verwacht JA/NEE antwoord, maar open vragen die peilde naar stemmingen, meningen, gevoelens, emoties, ervaringen.
Het Taiwanese experiment is iets wat we kennen van de Griekse agora tot moderne burgerpanels - alleen kan het met kunstmatige intelligentie op grotere schaal. Niet een paar, maar enkele honderdduizenden geesten, ervaringen, contexten, standpunten en belangen kunnen worden betrokken bij het uitwerken van een kwestie. Een klassieke, civiliserende prestatie waarvan de beoefenaars van de democratie dromen om haar te versterken.
Toen de Taiwanese regering deze methode ging gebruiken, steeg de steun ervoor van 10 procent naar 70 procent. Elke twee hoofden is niet één, en de wijsheid van de menigte - de mediaan uit een reeks antwoorden - doet niet onder voor de kennis van experts. Bovendien heeft betrokkenheid van burgers emotionele waarde, bouwt verantwoordelijkheid en solidariteit op, helpt om de mening van anderen te begrijpen en verschillen te waarderen, en bovenal vertrouwen in de overheid. Een regering waarvan de geloofwaardigheid op deze manier door het publiek is getest, kan moeilijkere hervormingen durven doorvoeren.
In Europa is dit een verhaal dat zo mooi is dat het bijna ongelooflijk is - vooral als we het in verband brengen met de extreem gepolariseerde politieke scène van Polen. Een regering die echte problemen wil oplossen? Een regering die luistert naar haar burgers? De kwestie van deregulering zou worden opgelost als de Taiwanese regering niet alleen ondernemers onder leiding van Rafał Brzoska zou uitnodigen om hun stem te laten horen, maar ook werknemers, consumenten, vakbonden - iedereen.
AI zou immers gebruikt kunnen worden om burgers in de hele EU te ondervragen over de richting van AI zelf. Dit zou het mogelijk maken om in te spelen op de angsten van mensen, in plaats van ze te bagatelliseren en oplossingen door te drukken die al twijfelachtig zijn op het niveau van verklaringen. In Parijs werden natuurlijk garanties gegeven dat Europese (d.w.z. Franse) AI de vrije wil van burgers zou respecteren, maar ook de vrije wil van bedrijven. (Het evenement was voornamelijk georganiseerd voor investeerders; de enige vakbondsvertegenwoordiger daar was Oliver Röpke, die tegelijkertijd NGO's en de burgermaatschappij vertegenwoordigde).
Dit herinnert ons aan de cruciale rol van politieke wil, die bepaalt hoe een instrument zal worden gebruikt. En politieke wil heeft het vertrouwen van de samenleving nodig, wat herhaaldelijk werd genoemd tijdens de conferentie.
Ondertussen heeft de ervaring met software die beslissingen neemt voor mensen tot nu toe geen vertrouwen gewekt. We hoeven maar te denken aan de bug in boekhoudsoftware, waardoor honderden postmedewerkers in het Verenigd Koninkrijk hun bezittingen, hun gezondheid en hun gezinnen verloren en soms zelfs zelfmoord pleegden. Of het tamelijk nieuwe en drastische voorbeeld uit Gaza, waar een AI die door Israël werd gebruikt, genaamd Lavender, werd verondersteld Hamas-leiders te typen, maar het doden van honderden compleet willekeurige mensen mogelijk maakte.
De controle- en mobilisatietools die worden gebruikt door platformen die koeriers in dienst hebben of toezicht houden op chauffeurs zijn ook niet te vertrouwen - ze trekken zich niets aan van de toestand op de weg, files, de weerstand van tijd en ruimte, waar mensen veel moeite voor moeten doen om ze te overwinnen. Amazon heeft ook een voorbeeld laten zien van het gebruik van AI om werknemers strak te controleren.
De terugkeer van de staat
Wat is er, naast vertrouwen, nodig voor Europa om zijn AI-idee te verdedigen? Een sterke academie. Mariana Mazzucato, die aanwezig was onder de panelleden, stelde dat door publieke investeringen in de academie, de staat niet alleen een gehate regulator wordt, maar ook ontwikkeling en innovatie stimuleert. En tegelijkertijd geeft het zichzelf de kans om voorwaarden te stellen en te garanderen dat de uitkomst in het algemeen belang is.
Het is duidelijk dat de uitdagingen van kunstmatige intelligentie - net als het klimaat, een pandemie of oorlogsdreiging - vereisen dat de staat marktbeslissingen mag nemen. In Amerika is de staat overgenomen door oligarchen; Europa kan een heel ander model bieden.
Een dergelijke historische noodzaak wordt ook benadrukt door de panelleden in het debat over de academie. Vertegenwoordigers van Franse en Duitse universiteiten zeiden unaniem dat de investering van de staat in wetenschap een voorwaarde is voor het ontwikkelen en aantrekken van talent. De salarissen die grote techbedrijven bieden, zijn in het begin al vijf keer hoger dan wat een universiteit jonge doctoraalstudenten kan bieden. Aan de andere kant zuigen grote techbedrijven, zoals het best te zien is in de VS, publieke middelen en personeel op en proberen ze te monopoliseren. Het resultaat is een wegkwijning van innovatie, omdat iedereen zich onderwerpt aan de heersende, puur zakelijke interpretatie. De debaters wezen erop dat dit niet zou zijn gebeurd als de staat mechanismen had ingebouwd om eerlijke concurrentie mogelijk te maken.
Het lijkt erop dat dit juist in de Europese Unie mogelijk is en juist - hoewel misschien paradoxaal - dankzij het feit dat de Unie is opgedeeld in natiestaten. Dit gebeurt al langzaam: het Franse bedrijf Mistral AI lanceerde onlangs zijn chatbot, met de grappige naam Le Chat (een woordspeling op associaties, waarbij buitenlanders lachen dat in Frankrijk elk woord met "le" begint, dus het is Le Chat, of de kat, wiens rode digitale snuit met oren het logo van de chatbot is). En de Poolse startup Spichlerz (Speak Leash) werkt aan White, die al wordt gecoacht door een ministerie, en het budget hiervoor zou geen bodem of plafond hebben. Door software te delen kunnen Europese landen verschillende AI-modellen ontwikkelen die zijn afgestemd op lokale behoeften.
Dit pad werd tijdens een panel over verantwoorde AI gepresenteerd door Peter Wang, een AI-legende en medeoprichter van Anaconda, een gratis softwaregebaseerd data- en AI-platform. Hij zat nederig tussen het publiek en stak lang zijn hand niet op om te spreken. Hij stond op, stelde zich voor en spoorde mensen aan om niet bang te zijn, maar om lokale modellen te creëren, ontworpen voor gemeenschappen, industrieën, samenlevingen. Nobelprijswinnaar Daron Acemoglu zei hetzelfde: "we zullen succesvol zijn als binnen twee jaar 80 procent van de AI-onderzoekers naar hun bazen gaat en zegt: mijn doel is om te werken aan technologie die werknemers helpt, aan technologie die burgers helpt om controle te krijgen over gegevens en informatie over zichzelf".
Er zullen kapitalen, bedrijfsbelangen of macht zijn die deze richting tegenwerken, zei Acemoglu, maar het is mogelijk. Het is de moeite waard om zijn verklaring te vergelijken met de voorwaarden voor capitulatie die J.D. Vance in punten gaf: De EU moet een gastvrije en open ruimte creëren voor hetzelfde model dat Amerika heeft gemonopoliseerd.
In Polen is de grond duidelijk vruchtbaar en we stellen ons open voor het Amerikaanse monopolie voor slechts $1 miljoen per jaar - voor vijf jaar. Hoewel het Poolse voorzitterschap aan de gang is, is de deelname van Polen aan dit Europese evenement verwaarloosbaar.
Hoe genereren we enthousiasme
Hoe wringen we het enthousiasme eruit dat nodig is om het idee van Europese AI kracht bij te zetten als de westerse samenleving moe is, ongemotiveerd om mee te doen en er zoveel angsten zijn? Als we banen verliezen aan AI en de machthebbers ons bang maken met de "grote vervanging" door migranten? "Klarna heeft de klantenservice gerevolutioneerd door een geavanceerde AI-assistent in te zetten om 700 werknemers te vervangen," - meldt Julia van Infuture.institute in een nieuwsbrief.
Het rapport World Economic Forum laat zien dat verandering al in 2030 het grootste deel van de markt zal omvatten, dat robotisering en automatisering zullen versnellen, dat gebieden van gegevensverwerking, energieopwekking, -opslag en -distributie zullen groeien en dat al deze trends de ongelijkheid zullen vergroten.
De risico's van AI houden hier niet op. Het waarschijnlijke scenario is niet alleen dat AI onze banen zal overnemen, maar ook dat het snel daarna met mensen zal gaan concurreren om energie en water. In 2015, slechts 10 jaar geleden, werd in hetzelfde Parijs een historische overeenkomst bereikt om regeringen te mobiliseren tegen een klimaatcatastrofe. De goedkeuring van het akkoord werd met groot enthousiasme begroet. Vandaag is het duidelijk dat de belangen van de vleesproducenten en oliemaatschappijen hebben gewonnen, en de jongeren van de Laatste Generatie die tegen deze waanzin protesteren, worden in de gevangenis gestopt.
We staan op een kruispunt. Een rationele, op het algemeen belang gerichte kijk op AI kan ons helpen veel problemen op te lossen, waaronder energie en klimaat, en toch, zoals een spreker bitter stelde - AI heeft de planeet nodig. De vraag is of we de logica van solidariteit of winst zullen volgen. Het valt nog te bezien of de planeet genoeg zal zijn voor ons allemaal.
