Brak wody to efekt i katastrofy klimatycznej, i złej polityki państwa. Kiedy politycy znów rozłożą bezradnie ręce lub znaczną fantazjować o gajach oliwnych nad Wisłą, nie zapominajcie im tego.
Nagłe wyrwanie ze stanu błogiej nieświadomości nigdy nie jest specjalnie przyjemne. Przez lata żyliśmy w przekonaniu, że czego jak czego, ale wody w polskich kranach na pewno nie zabraknie. Swego czasu martwiliśmy się najwyżej o ciepłą wodę w kranie – lecz stały dostęp do tej obiecał Donald Tusk, co było zresztą najśmielszym celem modernizacyjnym jego rządu.
Długotrwały brak wody w mieszkaniu nikomu się jednak w Polsce nie śnił – oczywiście mowa tu o zwykłych obywatelach, a nie ekspertkach czy naukowcach. W końcu w zimnym i deszczowym kraju nie może po prostu zabraknąć wody, prawda?
czytaj także
Aż tu nagle w Skierniewicach kręcenie kurkami w prawo i w lewo przestało przynosić oczekiwane rezultaty. Trzykrotny wzrost zużycia wody spowodowany upałami sprawił, że trzy miejskie studnie odmówiły dalszej współpracy. W wyniku zwiększonego poboru zbiorniki w nocy nie były w stanie napełnić się na tyle, by wody starczyło na cały kolejny dzień. Ludziom mieszkającym nisko, na parterach, trochę bieżącej wody jeszcze z kranów skapywało, ale ci z wyższych pięter mogli o tym tylko pomarzyć.
W ten sposób zupełnie przemilczany w debacie publicznej temat wody pojawił się wreszcie w czołowych mediach i na portalach społecznościowych. Dobre i to, ale za wcześniejszą ignorancję przyjdzie nam jeszcze słono zapłacić.
Sucho jak w Polsce
Wojny o źródła wody kojarzą się nam jednoznacznie z problemami krajów globalnego Południa. O wodę to mogą się martwić Pakistańczycy walczący z Hindusami, ale nie my – mieszkańcy Europy Środkowej. Niestety twarde dane pokazują, że będziemy jednym z kilku pierwszych krajów naszego kontynentu, w którym problemy z dostępem do wody pojawią się na dużą skalę.
Jesteśmy jednym z najuboższych w wodę państw Europy. Średniorocznie spadają u nas 194 biliony kubików deszczu, tymczasem w gorącej i słonecznej Hiszpanii 347 bilionów. Dużo więcej deszczu ma również inny kraj z południa UE, czyli Włochy (241 bilionów kubików), a rekordzistką jest Francja, która co roku przyjmuje z nieba 501 bilionów kubików wody.
Natura poskąpiła nam także wody płynącej lub stojącej w obrębie granic kraju. Zasoby wody słodkiej Polski wynoszą zaledwie 60 bilionów kubików – czyli o 14 bilionów mniej, niż ma Portugalia. Prawie dwukrotnie większe zasoby słodkiej wody mają Hiszpania oraz niewielkie Węgry. Szwedzi mają już do dyspozycji 186 bilionów kubików wody słodkiej, a Francuzi 191 bilionów.
W przeliczeniu na mieszkańca dysponujemy czwartymi najniższymi zasobami wody pitnej w UE – mniejsze mają jedynie Czechy, Cypr i Malta. Nasze 1,5 tys. kubików wody na głowę jest wynikiem dziesięć razy niższym od Słowenii i prawie dwadzieścia razy niższym od Chorwacji.
Krótszy prysznic i gaszenie światła nie uratują nas przed katastrofą [rozmowa z Iloną Jędrasik]
czytaj także
Szwedzi i Finowie dysponują już prawie 20 tysiącami kubików wody pitnej na głowę, więc oni też o dostęp do wody, przynajmniej na razie, nie muszą się martwić. W przeciwieństwie do Polaków.
Pojezierze bez jezior
Mając tak niewielkie zasoby, powinniśmy na nie chuchać i dmuchać, by przypadkiem jeszcze się nie zmniejszyły. Tymczasem akurat trend w Polsce jest odwrotny.
Powtarzające się w ostatnich latach z zatrważającą regularnością susze sprawiły, że Polska pustynnieje. Co nie powinno dziwić, bo bardzo duża część naszego kraju jest obszarem zagrożonym pustynnieniem. W pierwszej, czyli najwyższej kategorii zagrożenia pustynnieniem znajduje się obszar ciągnący się na wschód od Poznania aż do Łodzi. Obszar na zachód od Poznania, aż do niemieckiej granicy, mieści się w kategorii drugiej, a pozostała część pasa centralnej Polski od zachodniej do wschodniej granicy – w kategorii trzeciej. Mniej zagrożone są południe i północ Polski, co oczywiście nie znaczy, że są zupełnie pod tym względem bezpieczne. Po prostu tam jest trochę lepiej niż w centrum.
czytaj także
Dosyć znanym już faktem jest, że najbardziej narażonym na pustynnienie obszarem jest Pojezierze Gnieźnieńskie. W zaledwie dwie dekady z Jeziora Wilczyńskiego ubyła połowa wody. Dla żyjącego z turystyki miasteczka Przyjezierze zniknięcie jeziora będzie oznaczało katastrofę. Ginie też na naszych oczach Jezioro Wójcińskie. W sumie z Pojezierza Gnieźnieńskiego ubyło już 30 proc. wody, a media obiegła niedawno informacja, że na odcinku 30 kilometrów wyschła nawet rzeka Noteć.
Ubywanie wody z Pojezierza Gnieźnieńskiego przyspieszyło, gdy w 2010 r. kopalnia Konin uruchomiła odkrywkę w Tomisławicach, które są położone bardzo blisko jezior.
Niezbędne do uruchomienia kopalni osuszenie gruntu stworzyło tzw. lej depresyjny, który uruchomił z kolei obniżanie się lustra wody. Co ważne, odkrywkę w Tomisławicach uruchomiono bez wykonania oceny środowiskowej. Komisja Europejska w 2012 r. wydała w tej sprawie opinię o naruszeniu przez Polskę przepisów, jednak nie zrobiła ona na ówczesnym polskim rządzie specjalnego wrażenia.
Mało retencji zamiast małej retencji
Polskie zasoby wody nie tylko są bardzo małe, ale są też dramatycznie złej jakości. W 2017 r. dokonano monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP – w uproszczeniu, to poszczególne rzeki i jeziora). Jeśli chodzi o cieki, to na 1159 przebadanych JCWP dobry stan miały… 4. Słownie: cztery – trzy w dorzeczu Wisły i jeden w dorzeczu Odry. Nieco lepiej wyglądała sytuacja z jeziorami. Wśród 860 przebadanych znalazło się aż 126, których stan określono jako dobry. Jak się nietrudno domyślić, w wyniku przeprowadzonego monitoringu ogólny stan wód w Polsce uznano za zły.
Kraj nawiedzany na zmianę przez susze i powodzie powinien stworzyć rozbudowaną sieć zbiorników retencyjnych różnej wielkości. Zbiorniki retencyjne pozwalają zarówno na przyjęcie dużej ilości wody podczas powodzi, jak i na magazynowanie jej na wypadek susz. Zamiast tego Polska poszła po linii najmniejszego oporu i zabudowała rzeki wałami przeciwpowodziowymi, które stały się wręcz naszym znakiem rozpoznawczym – zaraz obok ekranów dźwiękoszczelnych wzdłuż dróg.
Regulujemy też na potęgę koryta rzek i odmulamy ich dna, co sprawia, że woda biegnie w nich z większą prędkością. Tak więc zamiast magazynować wodę opadową, postanowiliśmy się jej pozbywać jeszcze szybciej. Spektakularne plany obecnego rządu dotyczące rozbudowy polskich szlaków wodnych, których koszt może wynieść nawet 100 mld zł, tę przykrą sytuację oczywiście pogłębią.
Bińczyk: Ludzkość jest dziś jednocześnie supersprawcza i bezradna!
czytaj także
Tymczasem system zbiorników retencyjnych w Polsce leży odłogiem. Tak zwana mikroretencja, opierająca się na sieci niewielkich zbiorników pozwalających magazynować opady lokalne, niemalże w Polsce nie istnieje. Zbiorników dużej retencji mamy w Polsce mniej niż sto, a sporą część z nich stworzono jeszcze przed II wojną światową.
Kluczowa w tym obszarze wydaje się mała retencja, którą zajmują się m.in. Lasy Państwowe. W ostatnich dwóch dekadach utworzyły one 3,3 tys. takich zbiorników. Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że to dużo, jednak jest to tylko kropla w morzu potrzeb.
Możemy dziś magazynować zaledwie 6,5 proc. rocznego odpływu wody, tymczasem kraje Europy Zachodniej, w których opady są znacznie większe niż w Polsce, mają współczynniki retencji kilkukrotnie wyższe, sięgające ok. 20 proc.
W tym roku ma zostać wreszcie przyjęty Program Rozwoju Retencji, którego budżet ma sięgnąć 12 mld zł. Pieniądze te mają zostać przeznaczone między innymi na małą i dużą retencję oraz meliorację obszarów rolnych. Jego wdrożenie ma pozwolić zwiększyć polski współczynnik retencji do 15 proc., jednak poziom ten mamy osiągnąć dopiero w 2027 r. – oczywiście jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem.
Oswojenie dziadostwa
Problemy z gospodarką wodną w Polsce można mnożyć. Ponad jedna czwarta ludności Polski zamieszkuje miejscowości, które nie korzystają z oczyszczalni ścieków. To jeden ze słabszych wyników w UE. W Wielkiej Brytanii i Holandii 100 proc. społeczeństwa korzysta z oczyszczalni. Poza tym zaledwie 13 proc. ścieków trafia do oczyszczalni najnowszych generacji, które potrafią je rzeczywiście uzdatnić. Urządzenia melioracyjne są w naszym kraju w fatalnym stanie, a za ich utrzymanie w większości odpowiadają osoby prywatne, a nie instytucje publiczne. Owszem, Skarb Państwa może sfinansować budowę infrastruktury melioracyjnej, jednak rolnik musi wtedy zwrócić koszty w postaci opłaty melioracyjnej.
W sumie trudno się dziwić, że gospodarka wodna w Polsce leży i kwiczy, skoro 13 mln Polaków mieszka w gminach, w których nie ma zorganizowanego transportu zbiorowego, mieszkania komunalne stanowią kilka procent wszystkich lokali mieszkalnych, a jedna trzecia nakładów na służbę zdrowia to środki prywatne. Dlaczego akurat z wodą miałoby być dobrze? Przyzwyczailiśmy się do dziadostwa i postępującą degradację domeny publicznej kwitujemy wzruszeniem ramion.
Trudno nie skonkludować, że Polakom po prostu dobrze się żyje w tej nieświadomości. Dzięki temu mamy więcej czasu, żeby debatować godzinami o tym, kto pił wódkę podczas obrad Okrągłego Stołu. O wodzie polscy politycy potrafią powiedzieć na razie tylko tyle, że ma ona to do siebie, że spływa. Po każdej dobrej imprezie przychodzi jednak zjazd albo kac – w tym przypadku będzie nim echo w kranie.
Nie znamy prawdziwej wartości jedzenia. Kupujemy dużo i tanio [rozmowa]
czytaj także
