Fejk sugerujący, że agresywnym demonstrantem spod Pałacu Prezydenckiego był młody ukraiński student i aktor pracujący dla TVP, błyskawicznie rozprzestrzenił się po antyrządowej bańce informacyjnej. Przeczytaj krótki poradnik pomagający zdemaskować fałszywkę, a następnym razem nie szeruj, jeśli nie będziesz pewna, że informacja, którą podajesz dalej, jest prawdziwa.
Kilka dni temu TVP wyemitowała materiał przedstawiający agresywne zachowanie jednego z demonstrantów podczas czwartkowej manifestacji pod Pałacem Prezydenckim. W odmętach polskiego twittera pojawił się zaraz fejk sugerujący, że agresywnym demonstrantem był Wiaczesław Skidan, młody ukraiński student i aktor pracujący dla TVP.
To znaczy – miał on być podstawionym przed kamery prowokatorem. Sugerował to m.in. rzecznik Platformy Obywatelskiej Jan Grabiec:
Na facebookowym profilu Skidana wylało się wiadro hejtu, które w poniższym twicie uwiecznił Patryk Strzałkowski. Jak pisze dziennikarz Gazeta.pl, wśród hejterów była „zarówno strona, która uważa go za prowokatora, jak i strona, która uznaje go za uczestnika protestu i agresora”. W międzyczasie reprezentujący protestujących mecenas Jarosław Kaczyński zdementował plotkę. Skidan i agresywny koleś z materiału TVP to dwie różne osoby, a ten ostatni to nie żaden prowokator, a uczestnik demonstracji.
Serdeczne gratulacje dla internetowych detektywów, którzy tropią spisek ws. pana z Ukrainy, który wg teorii spiskowej był prowokatorem na demonstracji – dokonano internetowego linczu bez żadnych dowodów. Na jego stronie na Facebooku obrzydzający, ksenofobiczny ściek. pic.twitter.com/4zTUSIjGRg
— Patryk Strzałkowski (@PStrzalkowski) July 28, 2018
Jedynym dowodem na to, że demonstrant jest Skidanem, miało być fizyczne podobieństwo obu mężczyzn. Mimo to wiadomość błyskawicznie rozprzestrzeniła się po antyrządowej bańce informacyjnej. Choć nie napisało o tym żadne poważne medium, sensację z twitta szerowali politycy, wszelakiej maści osoby publiczne, a nawet… dziennikarze. W tym między innymi: rzecznik prasowy PO Jan Grabiec, Beata Czuma, Borys Budka, Hanna Lis i Krystyna Janda (trzej ostatni już go skasowali). A za nimi tysiące innych krytyków PiS.
Osobny akapit należy się Monice Suskiej, warszawskiej radnej PO, którą fejk zainspirował do wyrażenia swojego odwiecznego zdania o Ukraińcach, a następnie skasowania postu i przeprosin „wszystkich, których uraziła”.
Dla radnej miasta stołecznego z ramienia Platforma Obywatelska Monika Suska fejk o stażyście z Ukrainy stał się okazją…
Opublikowany przez Kaja Puto Niedziela, 29 lipca 2018
Efekt? Zaszczuty ukraiński student, który w najgorszych snach nie śnił o takiej karierze, paliwo dla antyukraińskiej narracji i wodospad na młyn PiS-owskiej propagandy spod znaku „opozycja kłamie”. Ostrzeżenie przed fejkiem – poza, co zrozumiałe, prawicowymi mediami – pojawiło się do niedzieli tylko w serwisach WP, Faktu i Natemat.pl. Brunatne mleko się rozlało, ale mało kto się pali, by je wytrzeć.
Nie, żeby mogło to wszystko dziwić: edukacja medialna nie jest w Polsce na zbyt wysokim poziomie, nie istnieje też abstrahująca od przepychanek politycznych debata na jej temat. Polaryzacja polskich mediów jest ponadto tak silna, że czasem ciężko odróżnić język profesjonalnego dziennikarstwa od emocjonalnego języka, który charakteryzuje fake newsy.
czytaj także
Ale nie trzeba być profesjonalnym redaktorem, żeby rozpoznać prostego fejka. Co istotne, fake news nie musi być po prostu kłamstwem – często jest w nim ziarno prawdy, które dociera do czytelnika w zmanipulowanej i wzbudzającej emocje formie. Internet jest pełen witryn, które udają media, a tak naprawdę są stronami, które publikują wyłącznie fake newsy, a dzięki temu zarabiają na klikach. Robią to legalnie, bo kłamstwo nie jest przestępstwem.
W najprostszych przypadkach wystarczy kilkadziesiąt sekund, by samodzielnie zdemaskować fałszywkę. Oto krótki poradnik, jak to zrobić.
1. Czy informacja ma źródło?
Jeśli w artykule nie jest wymienione źródło danej informacji, możemy go od razu wyłączyć. Jeśli jako źródło podane jest inne medium, należy sprawdzić, czy ono faktycznie istnieje i czy nie jest stroną z fake newsami. Jeśli jako źródło występuje osoba wymieniona z imienia i nazwiska, należy sprawdzić, kim jest, czy istnieje i czy posiada wiedzę lub kompetencje w danym temacie. „Amerykańscy naukowcy odkryli” – to nie wystarczy.
2. Czy medium posiada stopkę redakcyjną/zakładkę „O nas”?
Jeśli takiego działu witryna w ogóle nie posiada, jest wysoce podejrzana. Jeśli posiada, należy sprawdzić, czy nie zawiera uwagi, że treści publikowane na portalu nie są prawdziwe lub że mają charakter satyryczny. Podejrzane jest również, jeśli strona nie posiada informacji o redaktorze naczelnym, a dziennikarze nie podpisują się swoimi nazwiskami (choć to ostatnie akurat zdarza się też w newsach na poważnych portalach). Jeśli nikt się do „medium” nie przyznaje – nie jest to medium. Należy również uważać na strony zapewniające, że w przeciwieństwie do innych piszą prawdę, serwisy dziennikarstwa obywatelskiego oraz blogi (te dwa ostatnie potrafią być bardzo wartościowym uzupełnieniem profesjonalnych mediów, ale mianem dziennikarza obywatelskiego i blogera może określić się każdy).
3. Jak prezentuje się tytuł?
Strona jest podejrzana, jeśli w jej nazwie znajdują się błędy językowe (często są to literówki) lub jej nazwa jest łudząco podobna do jakiegoś dużego medium, ale nie identyczna. Albo jeśli w nazwie pada słowo „mem” czy „blog” (urażonych blogerów odsyłam do punktu drugiego). Wątpliwości powinien wzbudzić też nietypowy sufiks – polskojęzyczne media w większości kończą się na „.pl”, ale istnieją od tego wyjątki. Warto wpisać też tytuł w wyszukiwarkę – jeśli medium nie posiada profili w sieciach społecznościowych i nie jest nigdzie cytowane, z dużym prawdopodobieństwem nie można mu ufać.
czytaj także
4. W jakiej formie przekazywana jest informacja?
„Szok”, „WOW”, „nie uwierzysz”, wielkie litery i krzykliwa estetyka to cecha nie tylko serwisów plotkarskich, ale i serwisów z fake newsami. Podobnie podejrzane są kiepskiej jakości ilustracje czy zdjęcia opatrzone komentarzem na grafice. Oraz kompozycja strony przypominająca witryny z demotywatorami. Emocjonalna, potwierdzająca twoje przekonania i stereotypy narracja również powinna wzbudzić wątpliwości. Jak również błędy językowe w tekście – świadczą o braku profesjonalnej korekty (choć to można niestety powiedzieć również o wielu polskich mediach profesjonalnych).
Jeśli masz jeszcze minutkę, zanalizuj konstrukcję tekstu. Czy przedstawione fakty wynikają z siebie, czy są ze sobą wyłącznie zestawione? Czy tytuł i nagłówek odpowiadają treści tekstu? Czy autor popełnia oczywiste błędy logiczne?
czytaj także
5. Czy zdjęcia/wideo towarzyszące tekstowi faktycznie przedstawiają to, co chcą przedstawiać?
To już trudniejsze zadanie, ale bardzo ważne, bo na problem z fejkowymi zdjęciami i filmami możemy zetknąć się nie tylko na serwisach z fejkami, ale przede wszystkim w mediach społecznościowych. Fotomontaż coraz trudniej rozpoznać (choć serwisy z fake newsami nie zawsze bawią się w profesjonalizm), ale możemy spróbować odpowiedzieć na dwa ważne pytania. Czy podpisy odpowiadają temu, co jest na zdjęciu lub wideo? Kto, gdzie i w jakim kontekście je do tej pory wrzucał do internetu? Podstawowych faktów na temat materiału można dowiedzieć się za pomocą następujących narzędzi: wyszukiwanie obrazem w Google Grafika, TinEye Reverse Image Search, YouTube DataViewer oraz InVid Verification Plugin.
Bardziej dociekliwi mogą sprawdzić też, czy plik z fotografią zawiera informacje na temat miejsca i czasu, w którym zrobiono zdjęcie (Exif viewer) lub spróbować zweryfikować, czy przedstawia on dane miejsce (Google Street View) w danym czasie (Weather History & Data Archive). Pomocna będzie tu analiza szczegółów: np. warunków geograficznych, budynków, architektury, ubioru, tablic rejestracyjnych, widocznych znaków czy napisów.
czytaj także
6. I najważniejsze: jeśli informacja źle świadczy o nielubianych przez ciebie politykach lub ich wyborcach, nie znaczy to, że na pewno jest ona prawdziwa
Fake newsy są narzędziem walki informacyjnej – wiele z nich tworzonych jest umyślnie i na polityczne zlecenie. Niektóre są skutkiem nieudolnego działania detektywów-amatorów. Są niebezpieczne, bo nie tylko rozpowszechniają kłamstwa lub zmanipulowane informacje, ale dezorientują odbiorców i podważają ich zaufanie do jakichkolwiek, również sprawdzonych informacji. Jak widać na weekendowym przykładzie, pozbawiony dowodów na sugerowane przez siebie tezy sklejony w Paincie obrazek może sprawić, że internetowi żołnierze konfliktu PO-PiS zgnoją niewinnego człowieka, podburzając kolejne tysiące do nienawiści na tle narodowościowym.
Piłeś – nie pisz, nie jesteś pewien – nie szeruj.
**
Korzystałam z poradnika OpenSources.co
