De stijgende kosten van levensonderhoud, openheid voor migranten, de huizencrisis, een overbelast gezondheidszorgsysteem, werkloosheid, hulpeloosheid tegenover de dreigementen van Trump - dit alles heeft de publieke perceptie van Trudeau geprojecteerd. Maar hoe zullen de Canadezen zich hem herinneren als het stof is neergedaald na de verkiezingen van 2025? Wat zal de nalatenschap zijn van de meer dan negen jaar dat de liberale leider aan de macht is?
This text has been auto-translated from Polish.
De Canadese premier Justin Trudeau heeft maandag zijn vertrek aangekondigd. De politicus zal de Canadese regering leiden totdat de Liberale Partij een nieuwe leider kiest om de premierportefeuille over te nemen en de partij naar verkiezingen te leiden. Zelfs als het parlement - waarvan de beraadslagingen op verzoek van Trudeau tot maart zijn opgeschort - er niet in slaagt om in zijn eerste zitting een motie van wantrouwen in de regering aan te nemen (de Liberalen hebben geen meerderheid), moeten er nog steeds uiterlijk in oktober verkiezingen worden gehouden. Op dit moment zijn de Canadese Conservatieven duidelijk favoriet - in de peilingen hebben ze een voorsprong van meer dan 20 procentpunten op de Liberalen.
In een liberale democratie is het niet verrassend dat een politicus ontslag neemt na meer dan negen jaar aan het hoofd van de regering te hebben gestaan. De Canadees kondigde zijn besluit echter aan op een zeer belangrijk moment, iets meer dan twee weken voordat Trump terugkeert naar het Witte Huis. Het markeert het einde van een politiek tijdperk - een tijdperk van progressief, of in ieder geval liberaal, optimisme, gesymboliseerd door figuren als Barack Obama en andere leiders die, ook al waren ze niet bijzonder links, een reeks progressieve veranderingen beloofden: op het gebied van het milieu, burgerrechten, raciale rechtvaardigheid, en in staat waren om winnende liberaal-linkse coalities om zich heen te bouwen.
Half jaar problemen
De Canadese premier vertrekt na weken van vernedering, toen Trump hem "gouverneur" noemde op zijn sociale media en Canada aanmoedigde om de 51e Amerikaanse staat te worden. Een van de redenen voor Trudeau's problemen in zijn eigen partij was een meningsverschil over hoe het land zich moest voorbereiden op de door de Republikeinen aangekondigde tarieven van 25 procent op Canadese exportproducten, die volgens de meeste economen de Canadese economie in een recessie zouden duwen. Het land is sterk afhankelijk van de export: maar liefst 80 procent van de export gaat naar de VS. Of Trump het dreigement waarmaakt, zal naar verwachting afhangen van de effectiviteit van Canada (dezelfde voorwaarde die hij aan Mexico stelde) bij het stoppen van illegale migratie en drugssmokkel naar de VS.
De problemen van Justin Trudeau begonnen echter al in juni 2024 te escaleren, toen de Liberalen een tussentijdse verkiezing in Toronto verloren - een district dat ze sinds 1988 onafgebroken hadden gewonnen. In september bracht de stemming in een ander theoretisch veilig kiesdistrict (ze hadden daar gewonnen sinds de oprichting binnen de huidige grenzen 10 jaar geleden) - gelegen in Montreal - een nieuwe nederlaag.
Ook in september beëindigde de linkse Nieuwe Democratische Partij (NDP) een overeenkomst ter ondersteuning van de regering. De Liberalen wonnen de verkiezingen van 2021, maar hadden geen onafhankelijke meerderheid in het Lagerhuis - het lot van hun regering hing af van stemmen van links. De NDP noemde haar aanpak van de spoorwegstaking als officiële reden om zich terug te trekken uit het kabinet Trudeau, maar in werkelijkheid kan het te maken hebben gehad met de komende verkiezingen en de wens om afstand te nemen van een impopulaire regering. Tegelijkertijd wilde de NDP geen vervroegde verkiezingen en waren ze niet bereid om met de Conservatieven mee te stemmen voor een motie van wantrouwen tegen Trudeau.
Op 15 december 2024 nam minister van Financiën Chrystia Freeland, jarenlang een van Trudeau's naaste collega's, ontslag. In een open brief beschuldigde ze de premier ervan de ernst van de dreiging van de Amerikaanse invoerrechten te onderschatten, en in plaats van de Canadese economie erop voor te bereiden - voornamelijk door het begrotingstekort terug te dringen - haalde ze populistische verkiezingstrucs uit, zoals het vrijstellen van aankoopbelasting voor veel producten die voor Kerstmis werden gekocht (waaronder kerstbomen).
Vijf dagen later kondigde NDP-leider Jagmeet Singh aan dat zijn partij een motie van wantrouwen in de regering zou indienen zodra het parlement weer aan het werk zou gaan na het vakantieverlof. Na het aftreden van Freeland, wat duidde op een verlies van steun voor Trudeau in zijn moederpartij, en de verklaring van Singh, had de premier in wezen geen andere keus dan af te treden.
Geslagen door een pandemie?
Zelfs zonder de problemen van de afgelopen maanden is het moeilijk voor te stellen dat Justin Trudeau zijn partij voor een vierde keer naar de verkiezingen leidt. Slechts een derde van de ondervraagden vindt dat hij goed werk levert; 70 procent heeft een slechte mening over de staat van Canada onder zijn regering. Sinds de zomer van 2022 hebben de Conservatieven voortdurend een hogere gemiddelde steun in de peilingen dan de Liberalen.
De Canadese premier is een andere leider die de politieke prijs betaalt voor de economische problemen als gevolg van de pandemie. Hoewel verwacht wordt dat de inflatie in 2024 rond de 2% zal schommelen, herinneren de Canadezen zich nog steeds 2022, toen de inflatie bijna 7% bereikte. Maar dat is niet alles.
Zoals de Financial Times meldt, stijgt de werkloosheid in het land - nu tot 7 procent - en hebben Canadese huishoudens de hoogste schulden van alle G7-leden, waardoor ze bijzonder kwetsbaar zijn voor de gevolgen van een mogelijke recessie. Maar liefst 38 procent van de respondenten zei dat hun financiële situatie in 2024 slechter was dan het jaar ervoor - het beste resultaat sinds 2021, maar nog steeds een van de slechtste in de afgelopen 14 jaar dat soortgelijke enquêtes zijn gehouden. Maar liefst 2 miljoen Canadezen maakten in 2024 gebruik van voedselbanken - 90 procent meer dan in 2019. Tegelijkertijd bereikte de inkomensongelijkheid in Canada in het tweede kwartaal van 2024 het hoogste punt in de geschiedenis van de meting - grotendeels gedreven door een toename van de beleggingsopbrengsten die naar de top 20 procent van de verdieners vloeien.
Daarbij komen problemen met de betaalbaarheid van woningen, vooral in de grote centra. Het 'te liberale' migratiebeleid van de regering Trudeau wordt algemeen beschouwd als medeverantwoordelijk voor deze stand van zaken. Zoals de New York Times berekent, is vandaag de dag ongeveer 20 procent van de bevolking in Canada buiten het land geboren en zijn er alleen al in de afgelopen twee jaar meer dan 2 miljoen mensen naar het land gekomen.
Migratie werd aanvankelijk breed gesteund door Canadezen, maar in de afgelopen maanden is de consensus beginnen afbrokkelen. De regering Trudeau heeft zelf besloten om in 2024 wetgeving in te voeren die het migranten met een tijdelijke verblijfsvergunning moeilijker maakt om een permanente verblijfsvergunning aan te vragen, maar voor gefrustreerde burgers is dit niet genoeg.
Trudeau's erfenis
De stijgende kosten van levensonderhoud, openheid voor migranten, de huizencrisis, een overbelast gezondheidszorgsysteem, werkloosheid, hulpeloosheid tegenover de dreigementen van Trump - dit alles heeft de publieke perceptie van Trudeau geprojecteerd. Maar hoe zullen de Canadezen zich hem herinneren als het stof is neergedaald na de verkiezingen van 2025? Wat zal de nalatenschap zijn van de meer dan negen jaar dat de liberale leider aan de macht is?
Als premier heeft Trudeau altijd een zwak gehad voor symbolische gebaren, het trekken van aandacht en het ontlokken van applaus aan progressieve mensen over de hele wereld. In 2015 vormde hij de allereerste regering van Canada met evenveel mannen als vrouwen. Hij vierde trots het multiculturalisme van het land als een groot goed. Toen Trump in 2017 een decreet uitvaardigde om de grenzen van de VS te sluiten voor burgers uit verschillende landen met een moslimmeerderheid, portretteerde Trudeau zichzelf als de leider van een land dat openstaat voor vluchtelingen uit alle windstreken, culturen en beschavingen. Hij lanceerde ook een nationale discussie over de overtredingen van de Canadese staat tegen zijn inheemse volkeren.
Dit is het niet waard om genegeerd te worden - beter onoprechte en weinig veranderende knikjes naar progressieve waarden dan beleid dat openlijk raciale of nationale vooroordelen of vrouwenhaat viert. Toch is de vraag wat Trudeau werkelijk achterlaat een legitieme.
Een van de prioriteiten van de Liberale regering zou een ambitieus klimaatbeleid zijn. Ze heeft een aantal stappen ondernomen om Canada dichter bij zijn emissiereductiedoelstellingen te brengen - maar zoals het rapport van de federale milieucommissaris van november 2024 liet zien, verloopt het proces veel trager dan verwacht en doet Canada het van de G7-landen het slechtst om zijn doelstellingen te halen.
Een van Trudeau's belangrijkste instrumenten voor klimaatbeleid was een emissieheffing met consumentenkortingen. Deze wordt nu woedend aangevallen door de Conservatieven en afgeschilderd als een bron van dure prijsopdrijving en een rem op de groei van Canadese bedrijven. Met een regeringswisseling zal deze belasting waarschijnlijk worden afgeschaft of sterk worden beperkt.
Trudeau heeft ook een aantal sociale programma's gelanceerd - de belangrijkste daarvan is het verlagen van de kosten van voorschoolse opvang tot $10 per dag in 2026. Voor ouders is dit een belangrijke verandering, maar voor de iconische status die de premier heeft genoten (vooral in de eerste twee jaar van zijn regering), is het niet veel. Trudeau heeft altijd geprobeerd om progressief sociaal en milieubeleid te verzoenen met een status quo-onderhoudend economisch beleid - 2025 verschilt van 2015 omdat er weinig ruimte overblijft voor dergelijke oplossingen.
Poilievre is niet helemaal de "Canadese Trump"
Het grootste succes van Trudeau is misschien wel dat de rechts-populistische reactie in Canada na zijn bewind veel milder zal zijn dan in de VS of veel Europese landen. De conservatieve leider Pierre Poilievre, die waarschijnlijk dit jaar premier wordt, gebruikt ongetwijfeld populistische taal en zet eenvoudige mensen op tegen liberale elites, en won aan populariteit door zijn steun voor de anti-krokodillenprotesten van 2022.
Tegelijkertijd, zoals Amerikaanse "Vox" opmerkt, is het populisme van Poilievre veel gematigder dan dat van Trump. Ja, hij heeft het over de noodzaak om migratie te verminderen, maar hij rechtvaardigt dit vooral door de situatie van de huizenmarkt, zonder migranten te demoniseren. Het populisme van de Canadees is nauwelijks nativistisch.
Hoewel Poilievre in een recent interview met Jordan Peterson - dat na vijf dagen bijna 3 miljoen keer bekeken is - knikt naar de alt-right goeroe als hij het heeft over de noodzaak om af te stappen van een "postnationale" opvatting van Canadeesheid en "het ethos van Canada als een land dat geworteld is in de westerse identiteit" te bevestigen, is het duidelijk dat de politicus meer geïnteresseerd is in deregulering, het versoepelen van milieunormen, het ontmantelen van de welvaartsstaat en staatsinstellingen in het algemeen dan in de "war on woke". In het interview herhaalt Poilievre voor de Canadezen: je kunt je dromen niet verwezenlijken, zoals het kopen van een huis, omdat de vruchten van je arbeid naar een opgeblazen, inefficiënte bureaucratie gaan en arbitraire regels de groei van bedrijven afremmen, die ons naar de Verenigde Staten ontvluchten - en ik zal dat veranderen. Hij doet meer denken aan Tea Party-activisten van meer dan tien jaar geleden dan aan Trump.
Ongetwijfeld zal Poilievre ideologisch dichter bij Trump staan dan Trudeau. Dit betekent echter niet noodzakelijkerwijs dat de Republikein hem vrijuit zal laten gaan op het gebied van tarieven. We weten nog steeds niet hoe serieus de aankondigingen van Trump over de handelsbetrekkingen met Canada zijn, of hoe we de aankondigingen van de 51e staat eigenlijk moeten behandelen.
Op dinsdag, tijdens een conferentie in zijn woning in Florida, woog de gekozen president van de VS opnieuw de voordelen van een annexatie van Canada af, klaagde hij over de kosten van het beschermen van de grens met zijn noordelijke buur en de ongunstige handelsbalans met het land. Hij sloot de mogelijkheid van militair geweld uit, maar niet het gebruik van economische dwangmaatregelen. Dit kan moeilijk alleen worden verklaard door een verlangen om de ideologisch ver verwijderde Trudeau te trollen. Met zo'n partner aan de andere kant van de zuidgrens is Canada's meest rechts-populistische premier misschien niet in staat om een goede relatie op te bouwen.
