W kilka minut muszą opowiedzieć o prześladowaniach, torturach i przekonać Straż Graniczną, że są uchodźcami. Nowelizacja przepisów azylowych może jeszcze bardziej pogorszyć sytuację osób, które starają się o ochronę międzynarodową w Polsce.
Najszybciej odprawiani są podróżni z unijnymi paszportami, dalej ci z wizami, na koniec zostaje grupa, głównie kobiet i dzieci, która chce prosić o azyl w Polsce. Podróż pociągiem z białoruskiego Brześcia do Białej Podlaskiej zajmuje około 2 godzin, ale dla uciekinierów z Czeczenii, Tadżykistanu czy Armenii ciągnie się miesiącami.
Według wspierającej uchodźców białoruskiej organizacji Human Constanta od września do grudnia 2018 r. na granicy w Terespolu wnioski o ochronę próbowano składać 1239 razy. Straż Graniczna przyjęła zaledwie 110 z nich. – Średnio jedna rodzina dziennie jest wpuszczana do Polski – mówi Enira Branicka z Human Constanta. – Te osoby wybierane są zupełnie przypadkowo, nie ma w tym żadnej logiki.
Przygotowywany przez MSWiA projekt nowelizacji ustawy o udzielaniu ochrony cudzoziemcom zakłada m.in. stworzenie listy bezpiecznych państw i rozpatrywanie wniosków ich obywateli w przyspieszonym trybie – tzw. procedury granicznej. Zakłada ona, że decyzja ma zapaść w miesiąc (obecnie pół roku), a wnioskujące osoby będą umieszczane w detencji.
– Krótki czas na wydanie decyzji może oznaczać, że cudzoziemcy będą mieli trudności z dostępem do pomocy prawnej, a ich sprawy nie będą dostatecznie wnikliwie badane – uważa Katarzyna Przybysławska z Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć.
Zniechęcić do przyjazdów
Na dworcu w Białej Podlaskiej, z pociągu, który właśnie przyjechał z Terespola, wysiada kobieta z dwójką dzieci. Maluchy trzymają mamę za ręce, w których młoda kobieta dźwiga bazarowe torby w czarno-białą kratę. – To cały nasz dobytek – mówi Roza. Z około 30 osób, które przyjechały dziś do Terespola, tylko jej udało się złożyć wniosek i wjechać do Polski.
– Na granicy w kilka minut musisz opowiedzieć o prześladowaniach, torturach i przekonać strażników, że jesteś uchodźczynią. Oni w tym czasie żartują, jedzą, piją kawę, a na koniec słyszysz, że jesteś migrantem ekonomicznym i masz wracać do Brześcia – relacjonuje Czeczenka. – My mieliśmy szczęście, bo przepuścili nas już za piątym razem.
czytaj także
Na wjazd do Polski w białoruskim Brześciu czeka obecnie około 150 osób, to kilka razy mniej niż w 2016 r., gdy Straż Graniczna przestała przyjmować wnioski. – Polska jest coraz częściej postrzegana jako kraj nieprzyjazny uchodźcom i przez nich omijana – ocenia Katarzyna Przybysławska.
Uchodźcy muszą zostać w Polsce
Ośrodek dla Cudzoziemców w Białej Podlaskiej to pierwsze miejsce, do którego trafiają osoby wnioskujące o azyl na polsko-białoruskiej granicy. Przechodzą tu badania i dalej na decyzje czekają w jednym z 11 otwartych ośrodków lub szukają mieszkania na własną rękę.
Jeszcze niedawno przed dworcem w Białej Podlaskiej na przyjeżdżających uchodźców czekali taksówkarze. Zachęcali przybyszów, mówiąc, że już za kilka godzin mogą być w Niemczech. W 2015 r. ponad 70% uchodźców opuściło Polskę przed zakończeniem procedury azylowej. W ubiegłym roku wyjechała tylko połowa. – Przez wiele lat Polskę postrzegano jako kraj tranzytowy, dziś ten trend ulega zmianie – mówi Katarzyna Przybysławska.
czytaj także
Roza chce dołączyć do męża, który dostał ochronę w Niemczech. Jedyną legalną drogą jest procedura łączenia rodzin. – Z wyjazdem zaczekam na oficjalną zgodę niemieckich władz, bo inaczej zrobią mi Dublin – zastrzega kobieta. Chodzi o konwencję dublińską, w jej ramach Niemcy coraz konsekwentniej odsyłają uchodźców do Polski, czyli pierwszego państwa Unii, do którego wjechali. W 2018 r. w taki sposób zawrócono nad Wisłę 890 osób, 295 z nich polskie władze umieściły w przypominających więzienia strzeżonych ośrodkach.
Połowa uciekinierów to dzieci
– Po roku za kratami sąd zmienił zdanie i uznał, że nasze dzieci nie powinny dorastać w takich warunkach – mówi Asłambek Gontajew, który z żoną i dwoma malutkimi synami właśnie wyszedł ze Strzeżonego Ośrodka dla Cudzoziemców w Przemyślu.
czytaj także
W kwietniu 2018 r. Gontajewów odesłano z Niemiec nad Wisłę. Sąd, na wniosek Straży Granicznej, umieścił ich w detencji, bo rodzina, opuszczając Polskę, złamała przepisy procedury azylowej. Do zamkniętych placówek trafiają nie tylko uchodźcy, ale też osoby, które zdaniem władz mogą być niebezpieczne, ich tożsamość nie jest znana albo czekają na deportację. W 2018 r. za kraty strzeżonych ośrodków trafiło w sumie 1152 cudzoziemców, w tym 229 dzieci.
– Potraktowano nas jak przestępców, a my nawet nie wiedzieliśmy, że musimy pozostać tu u was – przekonuje Asłambek.
– Informujemy uchodźców, że po złożeniu wniosku muszą pozostać w Polsce, Straż Graniczna też to robi, ale nadal częste jest przekonanie, że w Europie nie ma granic i można wyjechać na zachód – wyjaśnia Enira Branicka.
Rodzina Gontajewów na decyzję azylową czeka teraz w otwartym ośrodku w Białej Podlaskiej. W podobnej sprawie Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu za pół roku spędzone w strzeżonym ośrodku przyznał Czeczence Zicie Bistiewej i jej trójce dzieci 12 tys. euro odszkodowania.
– O ochronę w Polsce zwykle starają się całe rodziny, dlatego aż połowa uchodźców to dzieci – mówi Katarzyna Przybysławska.
Azyl w Białorusi?
W teorii Straż Graniczna ma obowiązek przyjąć wniosek o ochronę od każdego, kto o nią prosi. W praktyce odmawiają nawet po kilkanaście razy. – Średnio potrzeba 10 prób, żeby wjechać do Polski, ale rekordziści prosili i 50 razy, a wniosków od niektórych nigdy nie przyjęto – mówi Enira Branicka.
czytaj także
Każda nieudana próba złożenia wniosku to również adnotacja w paszporcie. – Po jakimś czasie zaczyna brakować wolnych kartek – opowiada Rastambek. 45-letni Czeczen prosi o niepodawanie jego nazwiska. Razem z rodziną udało mu się wjechać do Polski, ale cały czas czeka na decyzję o przyznaniu ochrony. – Po nowy paszport musiałem zgłosić się do rosyjskiego konsulatu i już wiedzieli, gdzie jesteśmy.
W 2017 r. głośna była sprawa Imrana Sałamowa. Pochodzący z Czeczenii mężczyzna po nieudanych próbach złożenia wniosku o ochronę na przejściu granicznym w Terespolu poprosił o azyl władze Białorusi. Błyskawicznie otrzymał negatywną decyzję i został deportowany do Rosji. Ostatnio widziano go na posterunku policji w Groznym 11 marca 2017 r.
czytaj także
– Nie znam przypadku, w którym Białoruś przyznałaby ochronę obywatelowi Federacji Rosyjskiej – podkreśla Enira Branicka. – Niestety, nasz kraj nie jest bezpiecznym miejscem dla tych osób.
W Polsce nie ma kryzysu uchodźczego
Zgodnie z konwencją genewską status uchodźcy chroni przed prześladowaniem. Wbrew powszechnemu przekonaniu nie musi ono być związane z wojną. – Mimo że w Czeczenii nie ma już działań wojennych, to wiele osób może kwalifikować się do udzielenia ochrony ze względu na systemowe łamanie praw człowieka przez reżim Kadyrowa – wyjaśnia Katarzyna Przybysławska.
W całym 2018 r. o ochronę międzynarodową w Polsce starało się zaledwie 4100 osób, a otrzymało ją tylko 406 – nierzadko wnioskujących jeszcze przed 2018 r. Dla porównania w rekordowym 2013 r. o azyl w Polsce wystąpiło ponad 15 tys. osób. – W zestawieniu z gwałtownie rosnącą migracją zarobkową jest to garstka osób, z którymi większość Polaków nigdy się nie styka – podkreśla Przybysławska. – W Polsce nie ma i nigdy nie było kryzysu uchodźczego.
**
Tekst powstał dzięki stypendium dziennikarskiemu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.
***
Piotr Malinowski – dziennikarz, podróżnik i aktywista. Współzałożyciel inicjatywy Witajcie w Krakowie. Autostopem dotarł m.in. do Iraku, Iranu i Jordanii. Mieszkał w Armenii i Słowenii. Stypendysta Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej. Współpracuje z działem zagranicznym „Gazety Wyborczej”, a jego teksty ukazywały się też w „Przekroju”, „Dzienniku Polskim” i na Onet.pl.
