Geo-polityka nad Wisłą i nie tylko – jak odzyskać Ziemię i przyszłość w czasach kryzysu ekologicznego

Prowadzenie: Edwin Bendyk
Współpraca: dr Adam Ostolski

Jesienią 2018 roku Polska będzie gospodarzem szczytu klimatycznego ONZ COP24. To dobra okazja, aby problemy kryzysu ekologicznego, a zwłaszcza zmiany klimatycznej sprowadzić na ziemię, a nawet jeszcze bliżej – na poziom polityki unijnej, krajowej i przede wszystkim lokalnej.

Przed konsekwencjami cywilizacyjnych zmian, jakie z kryzysem ekologicznym się wiążą, nie można uciec ani zamknąć przed nimi granic. Za abstrakcyjnymi liczbami i faktami – rocznym wzrostem średniej temperatury Ziemi czy poziomem mórz i oceanów, wymieraniem kolejnych gatunków czy liczoną w tysiącach kilometrów kwadratowych deforestacją – kryją się bowiem potężne konsekwencje dla naszych warunków życia, stanu środowiska, zdrowia obywateli czy szans rozwoju gospodarczego. Technologie związane ze stanem środowiska, zwłaszcza w dziedzinie energetyki, odmienią nasz sposób życia: miejsca pracy i style konsumpcji, planowanie przestrzeni miejskiej i krajobraz poza nimi, sposoby organizacji społecznej i funkcje państwa.

Kryzys ekologiczny już dziś stawia nowe pytania o sprawiedliwość, podział kosztów i korzyści z cywilizacyjnej zmiany, wreszcie o przyszłe miejsce Polski i jej regionów w globalnym podziale pracy. Wiemy jednak, że same technologie, inżynieria i nakłady finansowe nie wystarczą, by sprostać nowej sytuacji – nie obejdzie się bez wielkiej zmiany kulturowej. O wielkich wyzwaniach z nią związanych piszą filozofowie i technokraci, prezydenci i burmistrzowie, Papież Franciszek i Naomi Klein.

W trakcie konwersatorium „Geo-polityka nad Wisłą i nie tylko – jak odzyskać Ziemię i przyszłość w czasach kryzysu ekologicznego” będziemy przekładać ten wielki temat współczesności na język konkretu i praktycznych wyzwań dla aktywistów, polityków samorządowych, ekspertów i liderów opinii. Wierzymy, że główny nurt polskiej polityki – niezwykle skostniały i zachowawczy na poziomie ogólnokrajowym – można ożywić, a decydentów skłonić do zmiany myślenia angażując aktorów bliższych obywatelom, sprawom lokalnym. Tych, dla których klimat i ekologia to sprawy życia codziennego, a nie przedmiot sporów ideologicznych.

Dyskutując z politykami, działaczami społecznymi i ekspertami postawimy pytania na tu i teraz: co dla mieszkańców miast i wsi oznacza walka ze smogiem, a także kto ma za nią zapłacić; jakie miejsca pracy możemy stworzyć i jakie zastąpić pracując na lepszy klimat; które zasoby należy oszczędzić, a które uruchomić i kto na tym skorzysta. Za każdym razem będziemy szukać sojuszników i koalicjantów, nieraz w poprzek podziałów znanych z mediów i kolejnych „wojen na górze”. Wszystko po to, by odpowiedzieć sobie „jak (chcemy) żyć” jako społeczeństwo, z kim w drogę do pożądanego świata się udać – a także, jak sobie i opinii publicznej o tym wszystkim opowiedzieć.

TEMATY SPOTKAŃ:
Do poszczególnych tematów zapraszać będziemy ekspertów i ekspertki, którzy przygotują wystąpienia wokół których toczyć będziemy seminaryjne dyskusje i spory.

1) 15.03
Kryzys klimatyczny, granice planetarne i zarządzanie ryzykiem. Co wiemy, czego nie wiemy?
Gość: Marcin Popkiewicz (ziemianarozdrozu.pl)

Spotkanie wstępne, podczas którego nastąpi aktualizacja stanu wiedzy i niewiedzy na temat zmian klimatycznych w szerszym kontekście kryzysu środowiskowego.Zmiany klimatyczne są skutkiem złożonych oddziaływań, których konsekwencji nie sposób jednoznacznie oszacować. Musimy posługiwać się szacunkami ryzyka, prawdopodobieństwami wystąpienia zjawisk i wydarzeń, scenariuszami. W końcu musimy też podejmować decyzje na poziomie indywidualnym, lokalnym, międzynarodowym. Pomagają w tym zasady, np. coraz powszechniej rekomendowana w polityce rozwojowej zasada ostrożności (przezorności) mająca swe źródło w sformułowanej przez Hansa Jonasa zasadzie odpowiedzialności.W jakim stopniu wyjściem z impasu może być rozwój nowych technologii wytwarzania i przechowywania energii, a w jakim potrzebujemy również nowych „technologii społecznych” – sposób organizowania wspólnego życia?

2) 5.04
Ekonomia i ekologia polityczna antropocenu (kapitałocenu)

Debatę o zmianach klimatycznych trzeba osadzić w ramach pojęciowych i symbolicznych. Jedną z najsilniejszych propozycji jest uznanie, że wkroczyliśmy w epokę antropocenu, w której człowiek jest głównym i dominującym czynnikiem kształtowanie geoekosystemu. Uznanie antropocenu oznacza uznanie nowej perspektywy metafizycznej (skończoności i ograniczoności Ziemi) ale także otwiera nowe pola krytyki systemu społeczno-polityczno-gospodarczego (dyskurs krytyczny kapitałocenu).Czy możliwy jest zielony kapitalizm? Czy zagrożenie katastrofą ekologiczną i poziom rozwoju środków wytwórczych oraz poziom uspołecznienia wiedzy i kultury nie otwiera perspektywy post-kapitalistycznej jako sposoby wyjścia z kryzysu, którego symptomem jest kryzys środowiskowy?

3) 12.04
Świat, gmina, dom. Wymiary geo-polityki
Goście: Patryk Białas (Stowarzyszenie BoMiasto), Izabela Jakubczyk (Biuro Infrastruktury Urzędu Miejskiego w Warszawie)

Zasada ostrożności chroni przed utopijnym optymizmem i pragnieniem działania. Zasada nadziei chroni przed pesymizmem apokalipsy i podpowiada, że odpowiedzialne działanie jest potrzebne na każdym poziomie organizacji życia społecznego. Jak oddziaływać na rzeczywistość w wymiarze osobistym, lokalnym, makropolitycznym?Szczególną uwagę warto poświęcić klimatycznej polityce miejskiej – stanowiącej prawdziwe laboratorium innowacji społeczno-ekonomicznych – oraz wyzwaniom polityki regionalnej. Jak prowadzić geo-politykę w regionach, które dziś uzależnione są od górnictwa? Czy zrównoważony rozwój gminy/regionu może być nie tylko szansą na rozwój gospodarczy, lecz również nową podstawą lokalnej dumy i tożsamości?

4) 10.05
Współzależność, solidarność, sprawiedliwość. Zasady geo-polityki
Goście: dr Małgorzata Snarska (Prezes Fundacji Forum Inicjatyw Społecznych, była dyrektor Departamentu Współpracy z Zagranicą w Ministerstwie Środowiska, szefowa Zespołu Prezydenta COP 14), Marcin Korolec (prezes Fundacji Promocji Pojazdów Elektrycznych, były minister środowiska, w latach 2013–2015 sekretarz stanu w Ministerstwie Środowiska i pełnomocnik rządu ds. polityki klimatycznej)

Nowy kształt stosunków międzynarodowych buduje się w rosnącej świadomości zagrożenia „wojnami klimatycznymi”. Podejmowane są wysiłki zdefiniowania mierzalnych celów, takich jak Cele Zrównoważonego Rozwoju (SDG). Porozumienie Paryskie otworzyło nowy etap w kształtowaniu relacji międzynarodowych w wymiarze globalnym, w oparciu o rosnącą świadomość współzależności. Współzależność stwarza nową płaszczyznę do zaangażowania wszystkich stron, inną niż system zbudowany na rywalizacji i hegemonii. Współzależność otwiera też możliwość oparcia wielostronnych relacji na zasadach solidarności i sprawiedliwości. Jakie są szanse na to, by ta możliwość została właściwie wykorzystana?

5) 24.05
Powrót na Ziemię. Potrzeba nowej kultury
Goście: dr Adrian Wójcik (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; ekspert od psychologii postaw prośrodowiskowych) i o. Stanisław Jaromi (franciszkanin, laureat tytułu Człowieka Roku Polskiej Ekologii​ 2017, absolwent teologii i ochrony środowiska, doktor filozofii, od lat zaangażowany w chrześcijańską edukację ekologiczną, przewodniczący Ruchu Ekologicznego św. Franciszka z Asyżu ​(​REFA​)​ i szef portalu www.swietostworzenia.pl).

Zmiana modelu rozwoju wymaga nowych wzorów produkcji i konsumpcji, a więc również zmiany kulturowej. Porzucić jednak trzeba przekonanie o nowej, uniwersalnej kulturze – potrzebna jest wielość kulturowych inspiracji zasilających wyobraźnię potrzebną do napędzania innowacji niezbędnych, by opanować kryzys. Czy możliwa jest zmiana kulturowa w Polsce? Czy możliwa jest polska wersja „dobrego życia” (Buen vivir)? Czy można „zazielenić” polski romantyzm, najsilniejszy idiom polskiej kultury?

6) 14.06
Geo-polityka a państwo dobrobytu. W stronę zielonego okrągłego stołu
Goście: o. Stanisław Jaromi (Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu, portal swietostworzenia.pl), Marcin Popkiewicz (portal ziemianarozdrozu.pl), Katarzyna Ugryn (Fundacja im. Heinricha Bölla), Adrian Wójcik (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu).

Kryzys środowiskowy jest zbyt poważną sprawą, by pozostawić go jedynie w rękach specjalistów. Musi stać się główny tematem polityki i debaty publicznej. Jak to uczynić? Czy nie nadszedł czas na polski zielony okrągły stół?Nowe rozumienie dobrobytu musi przekładać się na projekt rozwiązań instytucjonalnych, a to wymaga zaangażowania wielu partnerów społecznych. Jak budować siatki zabezpieczenia społecznego , jak zapewnić wszystkim dostęp do usług publicznych bez naruszania ekologicznych granic wytrzymałości planety? Jak będą musiały się zmienić i jak możemy zmienić istniejące modele państwa dobrobytu, zbudowane w warunkach społeczeństwa przemysłowego?Punktem wyjścia do rozmowy mogłaby być koncepcja „sprawiedliwej transformacji”, wypracowana przez związki zawodowe. W Polsce zarówno w związkach zawodowych, jak i w organizacjach pracodawców, dominuje sceptyczne podejście wobec polityki klimatycznej, traktowanej jako zagrożenie/ograniczenie dla rozwoju gospodarki. Czy spotkanie przy jednym stole partnerów społecznych – aktywistów i ekspertów ekologicznych, związkowców i pracodawców, mogłoby doprowadzić do wypracowania kompromisów niezbędnych do tego, by ruszyć sprawy do przodu?

Seminarium zorganizowane we współpracy
z Fundacją im. Heinricha Bölla.

Partnerem cyklu jest PaństwoMiasto.

EDWIN BENDYK – dziennikarz, publicysta i pisarz. Pracuje w tygodniku POLITYKA, gdzie kieruje działem nauki. Autor czterech książek: Zatruta studnia. Rzecz o władzy i wolności (2002), Antymatrix. Człowiek w labiryncie sieci (2004), Miłość, wojna, rewolucja. Szkice na czas kryzysu (2009) oraz Bunt Sieci (2012). Współautor (wraz z Jackiem Santorskim i Witoldem Orłowskim) książki Jak żyć w świecie, który oszalał (2014). Na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego prowadzi wykłady o kulturze cyfrowej w ramach kierunku „Język i społeczeństwo”; wykłada w Collegium Civitas, gdzie kieruje Ośrodkiem badań nad Przyszłością; w Centrum Nauk Społecznych PAN (Graduate School for Social Research) prowadzi seminarium o nowych mediach. Z-ca redaktora naczelnego magazynu naukowego „Kultura i rozwój”. Członek Polskiego PEN Clubu oraz European Council on Foreign Research.

DR ADAM OSTOLSKI – socjolog, publicysta, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. W nauce reprezentuje perspektywę teorii krytycznej, łączącej badanie społeczeństwa z zaangażowaniem w jego zmianę. Członek redakcji „Green European Journal” oraz Partii Zieloni.