Het hoofdthema van het Poolse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie, dat op 1 januari begon, is veiligheid in zeven aspecten. Op het eerste gezicht zijn de voorstellen vrij specifiek, maar als je ze nader bekijkt, zie je dat ze gebaseerd zijn op "het effectief modereren van discussies", "het ontwikkelen van aanbevelingen voor de Europese Commissie" of "het tot stand brengen van een compromis over een controversiële kwestie".
This text has been auto-translated from Polish.
De tekst van Marta Tycner is het resultaat van een samenwerking tussen Krytyka Polityczna en onafhankelijke Poolse en Hongaarse redacteuren, waarin we kijken naar kwesties die relevant zijn vanuit het perspectief van beide landen. De tekst van Marta Tycner is het resultaat van een samenwerking tussen Krytyka Polityczna en onafhankelijke Poolse en Hongaarse redacteuren, waarin we kijken naar kwesties die relevant zijn vanuit het perspectief van beide landen.
Een concert Tu Warszawa!, een tentoonstelling Warschau - Stad van Vrije Mensen, een tapijt van 14.000 bloemen gerangschikt in het logo van het Poolse voorzitterschap en een speciale licht- en muziekshow in het Multimedia Fontein Park. Zo verwelkomde Warschau de start van het Poolse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie in juli 2011. Gedenkwaardige bloemperken versierden ook Gliwice en Rybnik, evenals mijn in Warschau gevestigde woningbouwvereniging 'Energetyka', die voor de gelegenheid een diploma ontving uit handen van de toenmalige burgemeester van de hoofdstad, Hanna Gronkiewicz-Waltz. Dit alles als onderdeel van de campagne 'Voorzitterschap in bloemen'.
Op persconferenties en vanaf de tribunes werden de modewoorden gebruikt. "Een historisch moment", zei president Bronislaw Komorowski. Wijlen de mediëvist professor Henryk Samsonowicz vergeleek het voorzitterschap van de Raad met het congres van Gniezno, omdat het "de plaats van Polen in Europa bevestigde". Er werd een gigantisch programma van culturele evenementen over het hele continent gepland. De promotionele animatie, waarin een danser in een overhemd met Slavisch motief een aanvankelijk ongeïnteresseerde, koele vrouw in een blauwe jurk tot dansen aanzet, werd gemaakt door Tomek Bagiński, die toen al een Oscarnominatie had gekregen. Het budget van het voorzitterschap bedroeg 500 miljoen PLN.
Vandaag als bescheidener
Met het begin van 2025 begonnen we aan een nieuw Pools voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie, dat zes maanden zal duren. Als we vandaag terugdenken aan de pracht en praal van 2011, is het onmogelijk om niet op te merken hoezeer het een teken des tijds was. Slechts twee jaar later, op 2 mei, nam Komorowski deel aan een optocht van 'vreugdevolle patriotten', aan het hoofd waarvan een chocolade-adelaar werd meegedragen. Kort daarna verloor hij onverwacht zijn kandidatuur voor een tweede termijn. Het publiek gaf uiting aan zijn vermoeidheid met de lege symboliek die al doorschemerde in de vieringen van 2011. Tijdens de voorbereidingen op het voorzitterschap en in de loop ervan werd veel gesproken over de baanbrekende politieke betekenis ervan, hoe het de positie van Polen in de Unie versterkt, maar weinig over hoe deze positie daadwerkelijk moet worden opgebouwd - want per slot van rekening niet met bloembedden.
In de hype rond het voorzitterschap van 2011 is het onmogelijk om de nauwelijks geheelde complexen van de periferie over het hoofd te zien. Veertien jaar geleden deed het er veel meer toe wat de grote wereld over Polen te zeggen had dan wat de Polen er zelf over dachten. Dat waren de dagen van het openbare televisieprogramma Europa da się lubić, dat door duizenden kijkers werd bekeken, en waarin mensen wier enige bevoegdheid uit het Westen kwam, spraken over het land aan de Wisla. Vooral de Poolse publieke opinie en de politieke klasse waren hongerig naar alle lof en erkenning uit het mondiale en Europese centrum. En het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie (of het "voorzitterschap van de Europese Unie" - zoals de media het foutief, maar waarschijnlijk opzettelijk, omschreven) zou betekenen dat het Westen gedurende zes maanden naar Polen zou luisteren, en niet omgekeerd.
Als je de voorzitterschappen van 2011 en 2025 vergelijkt, kun je een déjà vu ervaren: ook toen was Donald Tusk premier en Radosław Sikorski minister van Buitenlandse Zaken. Een van de prioriteiten van het voorzitterschap was de ondertekening van het associatieverdrag tussen Oekraïne en de EU - nu de opening van de eerste cluster van toetredingsonderhandelingen. Maar er zijn ook nogal wat verschillen. Veelzeggend is dat het budget voor het komende voorzitterschap ook 500 miljoen zloty bedraagt, wat, rekening houdend met de inflatie, betekent dat de Poolse regering aanzienlijk minder wil uitgeven dan 14 jaar geleden. Er wordt ook minder gesproken over toetreding tot Europa en erkenning door de Unie, en meer over dingen die gedaan moeten worden en de technische details van vergaderingen en onderhandelingen.
Aan de ene kant is het een realiteitscheck. In de praktijk biedt het voorzitterschap een microscopische - of in ieder geval veel minder dan de verheven krantenkoppen uit het verleden suggereerden - mogelijkheid om de realiteit van de EU te beïnvloeden. Gedurende zes maanden bepalen de vertegenwoordigers van het land dat het voorzitterschap bekleedt de agenda voor de vergaderingen van de Raad van de Europese Unie, zodat ze kunnen beslissen welke voorstellen van de Europese Commissie versneld moeten worden en welke uitgesteld. Vervolgens smeden ze consensus tussen de EU-landen over bepaalde kwesties en kunnen zo enige invloed uitoefenen op de uiteindelijke vorm van de voorgestelde wetgeving.
Het land dat het voorzitterschap bekleedt, organiseert ook debatten en, als het dat wil, informele topontmoetingen van EU-leiders en stelt een cultureel programma voor. Het is niet in staat om met geheel nieuwe initiatieven te komen, tenzij het een coalitie van staten samenbrengt en de Europese Commissie overtuigt van een kwestie - maar het kan dit ook buiten het voorzitterschap doen.
Concretes niet erg concreet
Veranderingen aan ETS2, het uitgebreide koolstofhandelssysteem, dat de Poolse regering graag zou willen uitstellen en versoepelen, worden genoemd als een van de thema's van het voorzitterschap - maar in feite maakt Polen dit vooral via andere kanalen mogelijk.
In de eerste helft van 2025 komt de Europese Commissie mogelijk met een voorstel voor een terugkeerrichtlijn die het makkelijker maakt om migranten uit te zetten. Hoewel een van de doelen van het Poolse voorzitterschap het "bestrijden van de instrumentalisering van migratie" is, zal het voorstel van de Commissie daar niet direct mee te maken hebben. Tusk, een frisse verdediger van de EU-grenzen die op verschillende manieren lobbyt voor een verharding van het migratiebeleid in de EU, kan het hoogstens presenteren als zijn succes.
Bovendien heeft de Raad van de Europese Unie zelf geen centrale rol in het systeem van EU-instellingen. De macht in de EU wordt verdeeld tussen de Commissie, het Parlement en de Raden, waar nationale standpunten worden samengevoegd. Er zijn twee EU-raden. De Europese Raad, die richting geeft aan het buitenlands beleid van de Unie, zoals beslissingen over sancties, bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders. Hij heeft een vaste voorzitter - de laatste is de voormalige Portugese premier António Costa. De tweede raad is de Raad van de Europese Unie, die de relevante ministers van de lidstaten bijeenbrengt. Hij komt bijeen in tien formaties (Raad Algemene Zaken, Raad Economische en Financiële Zaken, Raad Concurrentievermogen, enz. De tiende formatie (de Raad Buitenlandse Zaken) wordt voorgezeten door de Hoge Vertegenwoordiger van de EU voor Buitenlandse Zaken - een functie die in december werd waargenomen door de voormalige premier van Estland, Kaja Kallas.
Je zou kunnen zeggen dat het voorzitterschap directe controle heeft over minder dan de helft van een derde van de belangrijkste EU-instellingen.
Polen heeft, zoals elk land, de prioriteiten van zijn voorzitterschap gepresenteerd. Het leidmotief is veiligheid in zeven aspecten. Op het eerste gezicht zijn de voorstellen vrij concreet. Een verandering in de manier waarop de Unie defensie financiert. Het veranderen van de logica van de Green Deal zodat deze geen belemmering vormt voor het vermogen van de Unie om te concurreren met de VS of China. Het verdedigen van het voor Polen gunstige cohesiebeleid, waarvan het hoofd van de Europese Commissie de regels wil veranderen. Onderhandelen over een farmaceutisch pakket van de EU. Het is heel goed mogelijk dat Polen er op sommige gebieden in zal slagen om zijn doelstellingen te bereiken, maar als je beter kijkt, gaat het vooral om het "effectief modereren van discussies", "het ontwikkelen van aanbevelingen voor de Europese Commissie", "het tot stand brengen van een compromis over een controversiële kwestie".
Onlangs publiceerde Rzeczpospolita een interview met Jim Cloos, die 20 jaar lang op het secretariaat van de Raad van de Europese Unie werkte en nauw samenwerkte met de landen die het voorzitterschap bekleedden. Op de vraag van een journalist of de prioriteiten van het voorzitterschap er überhaupt toe doen, antwoordde hij eerlijk: "nee". "We weten allemaal wat onze prioriteiten zijn en die veranderen natuurlijk niet. Het is bekend dat nu bijvoorbeeld onze reactie op Trump of de toekomst van Oekraïne centraal staat, dus veiligheidskwesties in het algemeen. Elk voorzitterschap zou dit als prioriteit hebben. Dit is geen Poolse agenda, maar een Europese. De kwestie van de follow-up na het Draghi-rapport (over het concurrentievermogen van de EU-economie - noot van de redactie) ligt ook voor de hand."
Het voorzitterschap is dus een onspectaculair vooruitschuiven en accenten verleggen, moeizaam en moeilijk te verkopen aan het publiek. Misschien is dit de reden waarom Polen, volgens mediaberichten, de kwestie van de overgang van winter- naar zomertijd wil oppakken, die werd opgegeven vanwege de pandemie en de oorlog. De Unie heeft voorbereidingen getroffen om af te stappen van de tijdsverandering en dit is een kwestie die, met goed gevoerde onderhandelingen, binnen zes maanden zou kunnen worden afgerond. Het zou misschien geen prioriteit zijn onder de uitdagingen waar Europa en de wereld voor staan, maar het zou zeker tastbaar zijn voor gewone broodeters, mogelijk een debat op gang brengen en gemakkelijk om over te praten. In tegenstelling tot de kwestie van concurrentievermogen of het gemeenschappelijk landbouwbeleid, heeft iedereen die in Europa woont een duidelijke mening over of ze de voorkeur geven aan zomer- of wintertijd. Het is daarom mogelijk dat het Poolse voorzitterschap op dit punt het meeste succes zal hebben in termen van imago.
Schema na Orbán
Maar er is nog een reden voor een rustiger aanpak van het voorzitterschap dan in het verleden. Polen begrijpt nu beter hoe de Unie als geheel werkt. En het nadert de kern van de besluitvorming daadwerkelijk, en niet alleen maar vurig. Het voorzitterschap maakt deel uit van een complex spel dat de Poolse autoriteiten al heel handig kunnen spelen. Donald Tusk is de golden boy van de EU, een ervaren eurocraat (hij was immers hoofd van de Europese Raad) en, na de recente verkiezingen, een doder van het 'rechtspopulisme', geprezen door de Europese mainstream. Hij ontpopt zich dus als een belangrijke figuur in de Europese legpuzzel, vooral omdat op hetzelfde moment het kabinet Olaf Scholz in Duitsland valt, en in Frankrijk Emmanuel Macron opeenvolgende regeringscrises aan het uitdoven is.
Bovendien zijn door de oorlog in Oekraïne de ogen van Europa en de wereld gericht op de oostflank van de NAVO, en de Poolse autoriteiten (om recht te doen: zowel de huidige als de vorige) stappen behendig in de rol van lokale leider. Het is ook niet onbelangrijk dat, tegen de achtergrond van een machtig maar verzwakkend Duitsland en stagnatie in veel EU-landen, de Poolse economie dynamisch is, steeds sterker wordt en er zelfs tekenen zijn dat ze uit de middengroeifuik komt: de reële lonen stijgen en de structuur van de economie verandert en wordt iets innovatiever.
Als de regering het goed speelt, kan de consolidatie van Polen de komende zes maanden versnellen. In januari begint Donald Trump aan zijn tweede presidentschap in de VS, en dat betekent allerlei schokken voor Europa: economisch, diplomatiek, defensie. De Unie zal een nieuwe koers moeten varen ten opzichte van de Verenigde Staten. Tegelijkertijd is het mogelijk dat de gesprekken over het staken van de vijandelijkheden in Oekraïne beginnen. Polen zal voor het dilemma komen te staan of het zal aandringen op deelname aan deze besprekingen - want hoewel dit zijn positie zal versterken, kan het betekenen dat de Poolse regering haar hand ophoudt voor een regeling die zeer pijnlijk is voor Oekraïne. Het zal echter ongetwijfeld een moment zijn om zich op het internationale toneel te laten zien.
Zes maanden geleden, toen Hongarije het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie overnam, begon premier Viktor Orbán aan een zelfbedachte vredesmissie. Op 2 juli ontmoette hij Volodymyr Zelenski in Kiev, op 5 juli Vladimir Poetin in Moskou, op 8 juli Xi Jinping in Peking en op 10 en 12 juli Recep Tayyip Erdoğan en de toenmalige Republikeinse presidentskandidaat Trump in Washington. Hij wilde de bij het conflict betrokken mogendheden overhalen om aan de onderhandelingstafel te gaan zitten. De omleidingen, die niet werden geraadpleegd, veroorzaakten woede in Brussel. Het toenmalige hoofd van de Europese Raad, Charles Michel, schreef de Hongaarse premier dat hij "geen rol" had om de EU internationaal te vertegenwoordigen en EU-commissarissen verschenen niet meer op vergaderingen van de EU-Raad als onderdeel van een boycot.
Zes maanden zijn verstreken, de internationale situatie is veranderd en Orbán was zelfs voor zijn missie geen favoriet van de EU. Tegenwoordig zou Tusk er waarschijnlijk mee wegkomen om het voorzitterschap te ondersteunen bij willekeurige internationale initiatieven, maar hij kan er zeker mee wegkomen door er zachtjes naar te hinten in weloverwogen bewegingen. Dus hoewel het voorzitterschap op zich Polen niet in staat zal stellen om zijn kaarten te zetten in de EU of in de Europese internationale politiek, zal het ons op de lange termijn wel in staat stellen om onze belangen effectiever na te streven. Wat deze belangen zijn en wie ze definieert, is een andere zaak. In de context van het voorzitterschap is het proces van intensief lobbyen voor de meest uiteenlopende oplossingen, vooral van de kant van het bedrijfsleven, duidelijk zichtbaar.
Hoewel de komende zes maanden de positie van de Poolse regering op het internationale toneel kunnen versterken, bestaat het gevaar dat de feitelijke resultaten weer worden overschaduwd door overdreven retoriek en hoogdravende toespraken. Het voorzitterschap valt immers bijna 1:1 samen met de campagne voor de presidentsverkiezingen en wat is er verleidelijker voor de Poolse autoriteiten dan de promotie van het regeringskamp op "meer dan 300 evenementen" in steden in heel Polen, die mogelijk ook worden bijgewoond door de KO-kandidaat Rafał Trzaskowski?
De tijd zal leren of de verhalen over de Poolse prestaties deze keer genoeg inhoud zullen hebben om de kiezers te overtuigen.
