Projekt europejskiej integracji niedomaga, ale paskudny konflikt między władzami autonomii katalońskiej a rządem Hiszpanii może być lekarstwem, jakiego Unia potrzebuje, żeby stanąć na nogi.
Kryzys konstytucyjny w jednym z największych państw członkowskich stanowi doskonałą okazję do zmiany konfiguracji tego, jak instytucje regionalne, ogólnokrajowe i europejskie sprawują swoją demokratyczną władzę. Takiej Unii będzie dało się bronić, a w konsekwencji zyska ona długoterminową stabilność.
Oficjalna reakcja UE na brutalność policji, którą widzieliśmy w trakcie referendum w sprawie niepodległości Katalonii, to nic innego niż zaniedbanie obowiązków. Oświadczyć – tak jak przewodniczący Komisji Europejskiej – że to wewnętrzny problem Hiszpanii, a Unia nie ma nic w tej sprawie do powiedzenia, jest piramidalną hipokryzją.
Statement on the events in #Catalonia – https://t.co/XkrW28XLu6
— European Commission ?? (@EU_Commission) October 2, 2017
Oczywiście hipokryzja od dawna leży u podstaw zachowania UE. Urzędnicy europejscy nie mieli skrupułów, by mieszać się w wewnętrzne sprawy państw członkowskich. Na przykład zażądać usunięcia polityka wybranego w procesie demokratycznym, ponieważ ten odmawia wprowadzenia cięć emerytur najbiedniejszych obywateli czy sprzedaży majątku państwowego po śmiesznie niskich cenach (przeżyłem to na własnej skórze).
Ale kiedy rządy Węgier i Polski otwarcie odrzucają fundamentalne zasady UE, to nagle nie wtrącanie się w wewnętrzne sprawy staje się dla unijnych urzędników świętością.
Węgry i Słowacja muszą przyjąć uchodźców – orzekł Trybunał Sprawiedliwości UE
czytaj także
Kwestia Katalonii ma głębokie korzenie historyczne, podobnie jak cały nacjonalizm. Ale czy wybuchłby aż taki konflikt, jaki widzieliśmy, gdyby Europa od 2010 roku nie radziła sobie tak fatalnie z kryzysem strefy euro? Narzuciła osobliwy, permanentny stan stagnacji w Hiszpanii i w pozostałych krajach na peryferiach eurozony, a jednocześnie przygotowała grunt pod ksenofobię oraz panikę moralną, gdy zewnętrzne granice UE zaczęli przekraczać uchodźcy. Żeby zilustrować związek między temperaturą sprawy katalońskiej, a niewłaściwym zarządzeniem kryzysem, posłużę się przykładem.
czytaj także
Barcelona, wspaniała stolica Katalonii, to bogate miasto, które notuje budżetowe nadwyżki. A mimo to wielu jej mieszkańców całkiem niedawno stanęło w obliczu groźby eksmisji, bo ich domy chciały zająć hiszpańskie banki, które to mieszkańcy sami, z własnych podatków, uratowali przed bankructwem, dokładając się do bailoutu. To wszystko doprowadziło do utworzenia ruchu obywatelskiego, któremu w czerwcu 2015 roku udało się wybrać na burmistrza Barcelony Adę Colau.
Colau zobowiązała się wobec mieszkańców Barcelony do szeregu rozwiązań. Chciała między innymi wprowadzić lokalne cięcia podatkowe dla małych firm i gospodarstw domowych, udzielić wsparcia najbiedniejszym i zbudować lokale mieszkaniowe dla kilkunastu tysięcy uchodźców, których Hiszpania obiecała przyjąć od państw frontowych takich jak Grecja albo Włochy. Wszystko to dało się zrobić bez zaciągania długów przez Barcelonę – wystarczyło tylko zmniejszyć nadwyżkę budżetową.
Lecz Colau szybko zorientowała się, że stoi w obliczu przeszkód nie do pokonania. Centralny rząd Hiszpanii, powołując się na zobowiązania wynikające z polityki zaciskania pasa wpisanej w unijne dyrektywy, wprowadził przepisy, które de facto odbierały wszystkim władzom miejskim możliwość zmniejszania nadwyżki budżetowej.
Dziś Barcelona ciągle ma nadwyżkę budżetową, obiecane usługi i cięcia podatkowe nie zostały wprowadzone, a schroniska dla uchodźców wybudowane przez Adę Colau stoją puste. Droga od tego smutnego stanu rzeczy do rozbudzenia katalońskiego nacjonalizmu jest jasna i oczywista.
Zaciskania pasa dla mas, socjalizm dla bankierów i dławienie demokracji na poziomie lokalnym rodzą w każdym kryzysie systemowym poczucie beznadziei i niezadowolenia, którym żywią się nacjonalizmy. Progresywni, antynacjonalistyczni Katalończycy, tacy jak Colau, lądują w potrzasku. Z jednej strony napiera na nich autorytarny establishment państwowy używający unijnych dyrektyw jako zasłony dymnej dla swojego zachowania, a z drugiej muszą sobie radzić z renesansem zaściankowego myślenia, izolacjonizmu i atawistycznego natywizmu. Jedno i drugie zjawisko odzwierciedla kompletną porażkę w realizacji obietnicy wspólnego, paneuropejskiego dobrobytu.
Katalonia stanowi doskonałe studium przypadku dla zrozumienia ogólniejszego dylematu europejskiego. Wybieranie między autorytarnym hiszpańskim państwem a nacjonalizmem w stylu „make Catalonia great again” jest tym samym, co między Jeroenem Dijsselbloemem, szefem Eurogrupy (gremium ministrów finansów państw strefy euro) a Marine Le Pen, przewodniczącą francuskiego Frontu Narodowego. W obu przypadkach alternatywa to zaciskanie pasa albo dezintegracja.
Obowiązkiem progresywnych Europejczyków jest odrzucenie jednego i drugiego: zarówno głębokiego establishmentu z poziomu unijnego, jak i nacjonalizmów, które konkurują między sobą, rozbijają solidarność i tłumią głos zdrowego rozsądku w państwach członkowskich, tak jak w Hiszpanii.
Alternatywą byłoby zeuropeizowanie rozwiązania problemu, którego przyczyną jest systemowy kryzys Europy. Zamiast tworzyć przeszkody dla demokratycznej władzy lokalnej i regionalnej, UE powinna ją wzmacniać. Należałoby poprawić traktaty unijne, tak by umocować w nich prawo rządów regionalnych i rad miejskich (np. w Katalonii albo Barcelonie) do posiadania autonomii fiskalnej albo nawet do tworzenia własnego pieniądza konsumpcyjnego („fiscal money” to hipotetyczna waluta oparta na pożyczkach pozabankowych, wpisanych w system skarbowy, której utworzenie zaproponował w sierpniu Warufakis – przyp. tłum.). Powinny one posiadać też możliwość prowadzenia własnej polityki dotyczącej uchodźców i migracji.
czytaj także
Gdyby mimo to nadal istniały żądania posiadania własnej państwowości oraz oddzielenia się od uznawanego przez społeczność międzynarodową kraju, to Unia mogłaby odwołać się do kodeksu postępowania w sprawach secesji. Na przykład UE mogłaby zastrzec, że uzna referendum niepodległościowe, jeśli rozpisujące je władze regionalne stanęły wcześniej do wyborów z obietnicą zorganizowania takiego głosowania i wygrały elekcję poprzez większość absolutną. Ponadto referendum mogłoby być przeprowadzone dopiero po roku od wyborów, by dać możliwość odbycia prawidłowej, poważnej debaty.
Jeśli zaś chodzi o nowe państwo, to powinno być zobligowane do utrzymania przynajmniej tego samego poziomu transferów fiskalnych, co przed secesją. Bogata Wenecja mogłaby na przykład odłączyć się od Włoch, o ile nadal będzie dokonywać równie wysokich transferów fiskalnych na rzecz Południa, jak wcześniej. Ponadto nowy kraj powinien mieć zakaz wznoszenia nowych granic i być zmuszony do gwarantowania obywatelom prawa do potrójnego obywatelstwa (nowego państwa, starego i europejskiego).
Ostrożnie z samostanowieniem. Referenda w Kurdystanie i Katalonii
czytaj także
Poprzez kryzys kataloński historia daje nam wyraźnie znać, że Europa musi opracować nowy rodzaj suwerenności, w którym miasta i regiony zostaną wzmocnione, narodowe partykularyzmy rozpuszczą się, a normy demokratyczne będą utrzymane. Pierwszymi beneficjentami będą Katalończycy, mieszkańcy Irlandii Północnej i może Szkoci (dostaną szansę, by wyrwać się z paszczy brexitu). Ale w dłuższym terminie skorzysta na tym cała Europa. Żeby myśleć o Europie wartej ocalenia, trzeba najpierw wyobrazić sobie paneuropejską demokrację.
Rajoy jest skończony. Podobnie jak idea „narodowej jedności”
czytaj także
**
©Project Syndicate, 2017. www.project-syndicate.org. Z angielskiego przełożył Maciej Domagała.
