Tydzień z życia warszawskiego dilera opowiada o niczym. A Skonieczny z Żulczykiem i tak zrobili ze „Ślepnąc od świateł” najlepszy serial tego roku.
O czym to jest? Chodzę i pytam każdego, kto widział już Ślepnąc od świateł. Od życzliwych słyszę, że zdjęcia piękne, że dzieło eksperymentalne, że takiego serialu jeszcze nie było. I już niemal obowiązkowe: jak na Polski serial, zajebiście! Nieżyczliwi mędzą o drewnianym głównym bohaterze, dziadowskim udźwiękowieniu, a ci bardziej świętoszkowaci dodają jeszcze coś o wulgarności. Odpowiedzi na pytanie „O czym to jest?” jeszcze nie usłyszałem.
HBO odpowiada jednym zdaniem: „Perfekcyjnie poukładane życie dilera kokainowego Kuby zmienia się w chaos, gdy z więzienia wychodzi Dario, gangster starej daty”. I to w zasadzie jest pełna odpowiedź. O tym to jest – o niczym więcej ani mniej. Taka mikrohistoria. Skonieczny z Żulczykiem rozciągnęli to jedno zdanie na osiem godzinnych odcinków i jakimś cudem udało im się wyprodukować coś naprawdę oryginalnego – dobry polski serial.
Opętanie na ścianie
Ślepnąc od świateł to labirynt. Podróżować można przez niego w różnych płaszczyznach. Można dzień po dniu, godzina po godzinie podążać za przewodnikiem, głównym bohaterem, dilerem Kubą, i zwiedzać kolejne kręgi warszawskiej nocy napędzanej kokainą, mefedronem, hipsterską muzyką, pędem do władzy i blaskiem fejmu.
Można sobie wydrukować tabloidy z ostatnich pięciu lat, siąść ze znajomymi, którzy pamiętają warszawskie legendy, i rozplątywać zgęszczone postaci, miejscówki i wątki tej powieści z kluczem. Nie zdziwiłbym się, gdyby za chwilę dostępne były wycieczki po stolicy śladami Kuby, Jacka, Stryja i Paziny.
Wreszcie można użyć do czegoś tych nazbieranych dyplomów z filmoznawstwa, historii sztuki, kulturoznawstwa i innych ubogacających studiów nad światem, żeby odkodować intertekstualne popisy twórców. Serial jest napakowany odniesieniami do tekstów kultury jak bicki gości wysiadujących na tyłach klubu go-go w jednym z odcinków. Skonieczny cytuje kino, literaturę, telewizję, brukowce – czasem wprost, czasem na chama, a czasem tak się nacytuje, że cytuje już samego siebie. Nawet nie próbuje obudować oczywistych inspiracji Żuławskim, Windingiem Refnem, Gomorrą, czy Sin City jakimś kamuflażem. Żeby było bardziej wprost i celniej między oczy, wiesza w jednej ze scen (piękny zresztą) plakat z Opętania Andrzeja Żuławskiego. I trzeba przyznać, że jest coś imponującego w tej artystycznej bezczelności i autentycznej erudycji.
czytaj także
O dziwo, ta żonglerka stylami, gatunkami i konwencjami nie kończy się filmowym grafomaństwem. Skoniecznemu udaje się zgrać orkiestrę złożoną z debiutujących naturszczyków i aktorskich gigantów, przepleść mocną klubową łupankę Chopinem, a rapsy – Poznańskimi Słowikami. Dla tych, co jeszcze nie widzieli, zaznaczę, że mówimy tu o hybrydzie kryminału noir, thrillera, horroru, baśni, a przez krótką chwilę nawet musicalu.
Spójność tym popisom Skoniecznego zapewniają mistrzowskie zdjęcia Michała Englerta, który nie jest chyba wystarczająco komplementowany w niesłabnących zachwytach nad Ślepnąc od świateł. Englert pokazał przy pracy nad filmami Szumowskiej, że potrafi zdjąć kadry romantyczne i ciepłe, a teraz udowodnił, że zadanie dokładnie odwrotne nie jest dla niego żadnym problemem. Ujęcia idyllicznej wsi z W imię i zdjęcia grudniowej, bezlitosnej Warszawy ze Ślepnąc od świateł robią tak samo dobre wrażenie.
Mefistofeliczny Dario
Skonieczny wystawia na jednej scenie pierwszoligowych aktorów i debiutujących naturszczyków. O ile jednak nawet krytycy serialu piszą z uznaniem o Janie Fryczu wcielającym się w diabolicznego Daria, to decyzja o obsadzeniu Kamila Nożyńskiego w głównej roli dilera Kuby nie znajduje już tak szerokiego zrozumienia.
Łysy, podstarzały Dario wychodzi po latach z zakładu karnego i robi gnój w świecie, który poukładał się bez niego. Gangster ze starej szkoły korzysta ze swoistego immunitetu i decyduje się pokazać, że coś jeszcze znaczy w mieście. Chowa się Hannibal Lecter, chowa się czarny charakter z To nie jest kraj dla starych ludzi, chowają się wszyscy psychopaci przepytywani przez policjantów z serialu Mindhunter, kiedy Jan Frycz cedzi frazy Daria.
Zaraz za Fryczem tłoczy się cały aktorski zespół, który zasługuje na pochwały. Marta Malikowska jako Pazina, przyjaciółka głównego bohatera, poddańczo od niego zależna. Robert Więckiewicz czyli Jacek, szef Kuby i najważniejszy gracz w przestępczym światku stolicy. Nawet Cezary Pazura, który ostatni poważny aktorski ślad zostawił chyba w poprzednim stuleciu, wchodzi tutaj gładko w różowy garnitur odpychającego celebryty. Chabior i Lubos odgrywają rolę postaci zdegenerowanych, cynicznych, upadłych. Robią więc to, co zawsze, ale tak, że widz nie może mieć wątpliwości, że tylko oni mogli zagrać gangstera Stryja i skorumpowanego policjanta Marka.
Gdzie w tej paradzie pierwszoligowego aktorstwa umieścić Nożyńskiego? Skonieczny zwrócił na niego uwagę przy castingu do jednego z wcześniejszych swoich projektów. Debiutant, naturszczyk, amator – to określenia, które można usłyszeć w odniesieniu do głównego bohatera, chociaż kamera na planie serialu HBO nie była dla niego przecież zupełną nowością. Saful, czyli Nożyński, rapuje dobre dziesięć lat w ursynowskim składzie Dixon37.
Z drugiej strony to prawda, że rzucanie kwestii do kamery w teledysku to jednak coś innego niż zagranie dramatycznej roli w ośmiogodzinnej produkcji. Czy wachlarz aktorskich umiejętności Nożyńskiego przypomina to, co mają do zaoferowania wyszkoleni na deskach teatru Frycz i Malikowska? Oczywiście, że nie. I bardzo dobrze, bo kto lepiej jak właśnie nie-aktor mógł zagrać niedopasowanego outsidera, który wygodniej czuje się w filharmonii niż łamiąc ręce dłużnikom, czy szantażując właściciela modnego klubu.
Słabym punktem serialu są za to postaci kobiece – tak słabym, że aż zagadkowym. Jak można być aż tak dalece niezainteresowanym kobietami jak Żulczyk i Skonieczny? Rozumiem, że półświatek to oczywiście It’s A Man’s Man’s Man’s World ale panowie, warto pamiętać też, że It’s 2018. A w 2018 roku kobiety się biją, sprzedają narkotyki, wciągają je i robią jeszcze kilka innych rzeczy, które autorom kina gangsterskiego zeszłego wieku się nie śniły. W zasadzie to w Ślepnąc od świateł role kobiece są dwie: femme fatale i matka boska. A to, czy nazywają się Pazina, Paulina, Anastazja, Marta, Ewa, Pani Maria (nawiasem mówiąc to w zasadzie wszystkie istotne dla fabuły postaci kobiece) nie ma właściwie znaczenia – i tak mają zagrać opiekunkę albo uwodzicielkę. Po co angażować aktorki formatu Ewy Skibińskiej czy Ilony Ostrowskiej do zagrania kilkuminutowych epizodycznych wtrętów? Nie wiem.
W zasadzie to nie tylko z kobiecością, ale i z męskością twórcy Ślepnąc od świateł poradzili sobie umiarkowanie. W serialu nie widać śladu refleksji nad tym, co dzisiaj znaczy „męski” bohater. Kuba to uosobienie tradycyjnego, milczącego wzorca – siłę czerpie z trzymania emocji na wodzy i całego świata pod kontrolą. Trochę skansen.
Pod tym względem produkcja HBO wypada blado i to nie w porównaniu z jakimś eksperymentalnym arthouseowym kinem, tylko światowym mainstreamem. Od czasów, kiedy historie Bonda odgrywa Daniel Craig (jak na ironię bliźniaczo podobny do Nożyńskiego) światowy blockbuster funkcjonuje już tylko jako cytat z samego siebie. Z męskością siłują się również scenarzyści światowych hitów srebrnego ekranu. Pozornie trudno o bardziej tradycyjnego bohatera niż tytułowy Ray Donovan odgrywany przez Lieva Schreibera – tam męskość zaczyna jednak intrygująco zgrzytać już w pierwszym sezonie, żeby na przestrzeni kilku następnych spektakularnie się rozpaść i poskładać na nowo, zarówno w historii głównego bohatera, jak również jego braci i wszystkich trzech pokoleń irlandzkiej rodziny Donovanów. Banshee, serial wręcz absurdalnie przepełniony przemocą i świetnymi scenami walki też wrzuca trochę problematycznych kamieni do ogródka tradycyjnej męskości. Gdzie, jak nie w kinie gatunkowym – gangsterskim kryminale w przypadku Ślepnąc od świateł – moglibyśmy lepiej przyjrzeć się, kim w tym mrocznym portrecie Warszawy jest facet? Kolejna stracona szansa.
Kuba z detalu
Fakt, że główny bohater zajmuje się detalicznym handlem substancjami psychoaktywnymi, jest i w książce, i w serialu w zasadzie przezroczysty. Nie ma tutaj żadnych smętnych rozważań o moralnym wymiarze jego fachu.
czytaj także
Widzimy oczywiście ogrom przemocy piętrzącej się z odcinka na odcinek – koniecznej do utrzymania czarnego rynku w ryzach. Widzimy też zgony po zażyciu gównianej jakości towaru. A wciągają wszyscy. Wciąga pan poseł „od prezesa”, wciąga pani z Konstancina, wciągają hipsterzy grający na PlayStation i ci starsi hipsterzy wsuwający boczniaki à la śledzik na kilka dni przed wigilią. Jasne, że bohaterką Ślepnąc od świateł jest kokaina dostępna za konkretną barierą klasową, a przynajmniej finansową, ale to miła odmiana, zobaczyć w polskiej telewizji inny zestaw użytkowników narkotyków niż nafukane dresy i zbuntowane nastolatki.
Sceny zbudowane wokół wciągania dają radę. Zrobiony Maluch dojeżdżający „mefedroniarzy”, któremu wydaje się, że jest królem stolicy? Wyborny. Pan poseł na ciężkiej psychozie? Już bardziej wątpliwy, ale w sumie to nie wiemy dokładnie, jaką mieszanką się uraczył, więc niech będzie. Wreszcie samemu Skoniecznemu należy się owacja na stojąco za rapera Pioruna. Jeśli kiedyś przyznawane będą nagrody Emmy za najlepszy występ w roli „tego irytującego typa, co ma ciśnienie na wciąganie, ale skończył mu się hajs”, to mamy murowanego kandydata.
Fraza „Narkotyki, kurwa, to zło” pada w serialu raz, i to z ust głupawego młokosa. To byłoby na tyle jeśli chodzi o dydaktyczne przyzwoitki. Narkotyki w Ślepnąc od świateł po prostu są. Pewnie więcej widzimy ludzi smutnych i zmierzających gdzieś na dno niż zwykłych weekendowych imprezowiczów, ale to nie telenowela, ani raport narkotykowego endżiosa, tylko thriller kryminalny, więc to skrzywienie można Skoniecznemu i Żulczykowi wybaczyć.
O czym to jest?
I można tak oglądać Ślepnąc od świateł w kółko, jak dobry teledysk albo fajny spektakl naćkany projekcjami wideo i elektroniczną muzyką. Oczywiście byłoby świetnie, gdyby formalna wirtuozeria dopełniona reżyserską brawurą i prawdziwie dramatycznym aktorstwem osadzona była na przejmującej fabule. Ale nie jest. Ostatecznie dostajemy ładniutkie (tak ładniutkie, jakiego jeszcze nie było) story o typie, któremu przed świętami skończył się towar. O tym to jest.
