Relacja ze spotkań Grupy Pompidou, podczas których przygotowano stanowisko Rady Europy w kwestii zmian polityki narkotykowej przed UNGASS 2016.
Przed zbliżającą się Specjalną Sesją Zgromadzenia Generalnego ONZ (UNGASS) na temat międzynarodowej polityki narkotykowej, która odbędzie się w kwietniu 2016, kolejne agendy i międzynarodowe ciała starają się wypracować swoje stanowisko i rekomendacje.
W maju i czerwcu odbyły się spotkania Grupy Pompidou (GP), podczas których przedstawiciele państw członkowskich wypracowali główne postulaty, które powinny być uwzględnione w oficjalnym stanowisku na szczycie ONZ.
Grupa Pompidou jest agencją Rady Europy, którą powołano do kształtowania efektywnych strategii narkotykowych w oparciu o dowody naukowe oraz doświadczenia państw członkowskich Rady. Współpracują w tej grupie również kraje z innych części świata – w szczególności basenu Morza Śródziemnego, Bliskiego Wschodu, Azji Centralnej, Ameryki Północnej i Środkowej.
Podczas spotkań wiosną tego roku przedstawiciele agencji rządowych oraz organizacji pozarządowych z 18 państw Europy, oraz Egiptu, Izraela, Jordanii, Meksyku i Uzbekistanu reprezentowali spektrum instytucji: od departamentów zdrowia czy sprawiedliwości, wyspecjalizowanych agend narkotykowych, organizacji zajmujących się redukcją szkód, po straż graniczną, prokuraturę i policję.
Różnorodność – krajów pochodzenia, specjalizacji i poglądów (zarówno prywatnych jak i oficjalnych stanowisk reprezentowanych instytucji) – zdecydowanie nie zapowiadała, aby uzgodnienie wspólnego stanowiska uczestników miało być zadaniem łatwym. Tym samym pozwalała na poznanie innych perspektyw, niż te powtarzane stale w monolitycznym gronie czy to pracowników służby zdrowia, służb mundurowych czy organizacji pozarządowych.
Nietrudno domyślić się, że doświadczenie zawodowe, i co za tym idzie poglądy na konkretne rozwiązania w polityce narkotykowej, są diametralnie różne w przypadku oficera straży granicznej pracującego na granicy Uzbekistanu z Afganistanem, urzędnika belgijskiego ministerstwa zdrowia i party-workera z Polski.
Gorące debaty skupione były na trzech głównych tematach, które miały wyznaczyć ramy stanowiska Grupy Pompidou: zrównoważonym podejściu do polityki narkotykowej (rozumianym jako znalezienie proporcji pomiędzy polityką opartą na represjach karnych a edukacją i służbą zdrowia), polityce opartej na dowodach naukowych (czyli m.in. ewaluacji podejmowanych działań, rozpowszechniania danych) i prawach człowieka. Dyskusjom uczestników z delegacji towarzyszyło również omówienie każdego z tematów przygotowane przez jednego z zaproszonych ekspertów. Danilo Ballota z Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii przeprowadził wykład o polityce opartej na dowodach, Pavlo Pushkar z Europejskiego Trybunału Praw Człowieka mówił o uwzględnieniu tychże w ramach „wojny z narkotykami”, a Thomas Kattau z Grupy Pompidou przedstawił prezentację na temat zrównoważonego podejścia w polityce narkotykowej.
W efekcie uczestnicy spotkania, wspólnie z przedstawicielami Grupy Pompidou, stworzyli następujące propozycje dla stanowiska GP na UNGASS 2016:
1. Polityka narkotykowa musi być oparta na dowodach naukowych.
- Tylko polityka oparta na dowodach naukowych pomaga pokonywać różnice ideologiczne w podejściu do kwestii narkotyków oraz dysponować ograniczonymi funduszami w sposób najbardziej efektywny.
- Należy stworzyć niezależne systemy badań, monitorowania i ewaluacji danych dotyczących narkotyków i wprowadzić je we wszystkich krajach. Przykładem takich działań może być Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii.
- Wszystkie państwa oraz organizacje międzynarodowe powinny dzielić się danymi oraz najlepszymi praktykami dotyczącymi polityki narkotykowej, którymi dysponują. W tym celu należy stworzyć platformy umożliwiające taką wymianę w sposób systematyczny.
- Aby zagwarantować maksymalne rozpowszechnienie informacji, należy zadbać, aby tłumaczone były ona na możliwie najwięcej języków. W tej kwestii szczególną rolę odegrać powinny organizacje pozarządowe oraz instytucje edukacyjne.
- Implementacja rozwiązań sprawdzonych w innych państwach powinna uwzględniać specyfikę kulturową, społeczną i polityczną danego kraju. Rządy powinny wspierać społeczeństwo obywatelskie i placówki naukowe w tworzeniu systemów wdrażania najlepszych praktyk w lokalne realia.
- Dane muszą być zbierane we wszystkich obszarach związanych z polityką narkotykową: epidemiologii, redukcji popytu, redukcji szkód i redukcji podaży. Należy również wypracować rzetelne wskaźniki efektywności polityki narkotykowej.
2. Zrównoważone podejście do polityki narkotykowej.
- Zrównoważone podejście należy rozumieć jako wykroczenie poza utarty podział na redukcję popytu i podaży. Polityka narkotykowa jest zagadnieniem wielowymiarowym, do którego należy podchodzić w sposób elastyczny. Dlatego też zrównoważone podejście musi uwzględniać wszystkie komponenty z różnych dziedzin, związanych z polityką narkotykową.
- Obecnie dostrzegamy wiele kwestii, w których na poziomie międzynarodowym i krajowym równowaga ta nie jest zachowywana. Przykładem jest choćby nierówne rozdysponowanie środków budżetowych pomiędzy usługi redukcji szkód, redukcji popytu i redukcji podaży, na korzyść tej ostatniej, pomimo, że brakuje dowodów na efektywność tej inwestycji. Podobny problem widać w kwestii preferowanych modeli leczenia uzależnień, gdzie nierzadko duże środki przeznacza się na programy o znikomej efektywności, podczas gdy działania o udowodnionej skuteczności pozostają niedofinansowane.
- Aby doprowadzić do równowagi, należy tworzyć politykę zorientowaną na najwyższe standardy, biorącą jednocześnie pod uwagę stosunek efektów do kosztów. W ten sposób zdoła się osiągnąć najwyższą możliwą skuteczność w działaniach.
- Należy również szukać równowagi pomiędzy prawami jednostki a dobrem społeczeństwa. Uznaje się obowiązek rządów do walki z podażą narkotyków, jednak powinna się ona odbywać z jak najmniejszym kosztem dla praw pojedynczych obywateli.
- Badania, ewaluacja oraz monitorowanie powinno odbywać się bez udziału ideologii. Pozwoli to na wymianę najlepszych praktyk i innowacji.
- Zrównoważone podejście oznacza również zaangażowanie i integrację wszystkich kluczowych partnerów, takich jak przedstawiciele rządu, organizacji pozarządowych, przemysłu i nauki.
3. Prawa człowieka w polityce narkotykowej.
- Osoby używające narkotyków posiadają te same prawa co wszyscy inni ludzie. Między innymi prawo do życia, dostępu do opieki zdrowotnej, ochrony przed dyskryminacją, prześladowaniem i torturami. Obowiązujące przepisy międzynarodowe nakładają na rządy poszczególnych państw obowiązek zabezpieczenia tych praw.
- Jako że 36 krajów wciąż stosuje karę śmierci, w tym niekiedy za drobne przestępstwa narkotykowe, Grupa Pompidou powinna wyrazić swój zdecydowany sprzeciw przeciwko karze śmierci w jakimkolwiek przypadku.
- Według konwencji ONZ polityka narkotykowa ma na celu poprawę zdrowia społeczeństwa i dobrobytu jednostek. Oznacza to, że używanie narkotyków powinno być postrzegane przede wszystkim jako kwestia zdrowotna. Tym samym rządy zobowiązane są do zapewnienia użytkownikom narkotyków niezbędnej opieki medycznej oraz do informowania ich na temat stanu zdrowia w sposób niedyskryminujący i przejrzysty.
- Według International Narcotics Control Board (jedno z ciał ONZ zajmujące się kwestią przestrzegania przez państwa zapisów konwencji narkotykowych) około 5,5 miliarda ludzi nie ma odpowiedniego dostępu do niezbędnych leków. Z tego powodu Grupa Pompidou powinna wezwać kraje członkowskie ONZ do poprawy tegoż dostępu, poprzez ułatwienie potrzebującym wejścia w posiadanie koniecznych im środków leczniczych, będących czasami klasyfikowanymi jako narkotyki w ramach konwencji ONZ.
- Dostęp do leczenia substytucyjnego jest w wielu krajach ograniczony, często przez skomplikowane procedury dotyczące możliwości przystąpienia do tego typu terapii. Grupa Pompidou konsekwentnie powinna wzywać wszystkie kraje, aby poprawiły dostęp użytkowników narkotyków do niezbędnych im leków, w tym do tych stosowanych w leczeniu substytucyjnym.
- Problem przeludnienia więzień i konieczność efektywniejszego dysponowania środkami budżetowymi nakazuje częstsze stosowanie alternatyw dla pozbawienia wolności i innych sankcji prawa karnego za przestępstwa narkotykowe o niskiej szkodliwości społecznej.
- Przetrzymywanie użytkowników narkotyków w jednostkach penitencjarnych nakłada na państwa obowiązek zapewnienia im odpowiedniej opieki zdrowotnej. Leczenie, w tym substytucyjne, musi być więc dostępne również w placówkach zamkniętych, gdzie odpowiedzialność rządu za obywateli jest jeszcze większa.
Powyższe rekomendacje uznać można za nadspodziewanie postępowe. Szczególnie gdy się weźmie pod uwagę fakt, że w skład Grupy Pompidou wchodzą nie tylko państwa demokracji liberalnej, a uczestnicy spotkań tworzący zalecenia reprezentowali nie tylko postępowe organizacje, ale również tzw. resorty siłowe.
O ile podczas UNGASS 2016 głównymi rzecznikami kwestii takich jak legalizacja marihuany czy reformy systemów penitencjarnych będą zapewne państwa Ameryki Południowej oraz Stany Zjednoczone. W zakresie zniesienia kary śmierci, poprawy systemu leczenia uzależnień oraz lepszego monitorowania i ewaluacji efektów polityki narkotykowej istotnym rzecznikiem okazać się powinna grupa państw europejskich. Tym lepiej, że ta umiarkowanie progresywna polityka Rady Europy zyskuje też szersze poparcie w krajach członkowskich Unii Europejskiej jak i do niej kandydujących.
