Fenomen strachu przed islamem od kilku dekad w coraz większym stopniu wpływa na kształt dyskursu publicznego w zachodnich społeczeństwach. Obecnie osiąga swoje apogeum w reakcjach na kryzys związany z napływem uchodźców, aktywując uśpione wcześniej pokłady ksenofobii i wrogości. Antyislamskie/islamofobiczne postawy i dyskursy przybierają różne formy, wszystkie one mówią jednak coś niezwykle istotnego o aktualnej kondycji Europy jako „wspólnoty wyobrażonej”.
Projekt seminarium wyrasta z przekonania, iż stosunek do islamu i muzułmańskich mniejszości stał się w kontekście europejskim czymś w rodzaju soczewki, w której skupiają się najbardziej zapalne problemy polityczne, społeczne, a także filozoficzne, zachodnich społeczeństw. Kontrowersje wokół islamu i społeczności muzułmańskich w Europie obracają się bowiem nieodmiennie wokół takich newralgicznych spraw, jak miejsce religii we współczesnym świecie, relacja między mniejszościowymi tożsamościami kulturowymi i religijnymi a obywatelstwem, kwestia praw kobiet i wolności seksualnej, kształt tożsamości europejskiej i jej narodowych wariantów czy wolność słowa. W naturalny sposób odsyłają one również do drażliwej historii europejskiej kolonizacji oraz jej związków z aktualnymi procesami migracji z dawnych kolonii, do problemu pogłębiających się nierówności i skutków neoliberalnej polityki ekonomicznej, a także do kwestii przemian geopolitycznych, które sprawiły, że narracja „zimnej wojny” została zastąpiona narracją „zderzenia cywilizacji” i „wojny z terroryzmem” (a następnie wykorzystana do legitymizacji zachodnich interwencji militarnych w krajach muzułmańskich).
Celem seminarium będzie analiza zjawiska strachu przed islamem w powiązaniu z wymienionymi wyżej problemami, a także sproblematyzowanie samej ramy pojęciowej, która przeciwstawia islam Europie/Zachodowi. W trakcie zajęć zajmiemy się różnorodnymi formami, jakie przyjmują europejskie dyskursy antymuzułmańskie i przedyskutujemy wzajemnie wykluczające się przesłanki, na których się opierają. Pokażemy, iż niektóre z nich są wariantem stanowiska krytycznego wobec religii w ogóle i wiążą się z oświeceniowymi ideami postępu, emancypacji i racjonalizmu, inne wyrastają z konserwatywnej troski o czystość (judeo)chrześcijańskiego dziedzictwa czy też z walki o zachowanie odrębności rozmaicie rozumianej europejskiej tożsamości. Podczas seminarium zwrócimy także uwagę na fakt, iż stosunek do islamu i obecności muzułmanów w Europie zaburza mapę standardowych podziałów na lewicę i prawicę i przecina w poprzek całe spektrum polityczne. Zarówno bowiem z pozycji konserwatywnych/prawicowych, jak i liberalnych, marksizujących, feministycznych czy związanych z polityką mniejszości seksualnych – religijnych lub ateistycznych – artykułowane są dyskursy islamofobiczne, jak i dyskursy anty-islamofobiczne. Analizując dynamikę antymuzułmańskiej ksenofobii postawimy również pytanie o zasadność porównywania jej do trajektorii europejskiego antysemityzmu. W tym kontekście zastanowimy się także nad tym, pod jakimi warunkami antymuzułmańskie dyskursy i postawy mogą być kwalifikowane jako forma rasizmu.
TEMATY I LEKTURY:
3.11: Stare i nowe wzory obcości. „Religia”, „rasa”, „kultura” i wytwarzanie muzułmańskiego Obcego
- Gil Anidjar „Preface” oraz „Introduction: Moments of the Theologico-Political”, w: Gil Anidjar The Jew, the Arab. A History of the Enemy, Stanford University Press 2003.
- Gil Anidjar „The Semitic Hypothesis (Religion’s Last Word)”, w: Gil Anidjar Semites. Race, Religion, Literature, Stanford University Press 2008.
- Ivan Davidson Kalmar „Anti-Semitism and Islamophobia: the Formation of a Secret”, Human Architecture: Journal of the Sociology of Self-Knowledge, VII, 2, Spring 2009.
- Sander L. Gilman “Can the Experience of Diaspora Judaism Serve as a Model for Islam In Today’s Multicultural Europe”, w: Multiculturalism and the Jews, Routledge, Nowy Jork 2006.
17.11: Europejska nowoczesność i islam. Genealogie przeciwstawień (islam vs chrześcijaństwo, islam vs sekularyzacja)
- Tomoko Masuzawa „Islam, a Semitic Religion”, w: Tomoko Masuzawa The Invention of World Religions. Or, How European Universalism Was Preserved in the Language of Pluralism, The University of Chicago, 2005.
- Olivier Roy „Islam and Secularization”, w: Olivier Roy Secularism Confronts Islam, Columbia University Press, Nowy Jork 2007.
- Abdullahi Ahmed An-Na’im „Introduction: Why Muslims Need a Secular State?”, w: Abdullahi Ahmed An-Na’im Islam and the Secular State. Negotiating the Future of Shari’a, Harvard University Press 2008.
1.12: Polityka dwuznacznych „sojuszy”. Prawa kobiet i LGBT w dyskursach antyislamskich
- Judith Butler „Polityka seksualna, tortury i sekularne ujmowanie czasu”, w: Judith Butler Ramy wojny. Kiedy życie godne jest opłakiwania?, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2011.
- Przemówienie Judith Butler na Christopher Street Day w Berlinie: http://homiki.pl/index.php/2010/06/przemwienie-judith-butler-na-christopher-street-day-w-berlinie
- Saba Mahmood “Religion, Feminism, and Empire: The New Ambassadors of Islamophobia”, w: Feminism, Sexuality, and the Return of Religion, red. L. Martín Alcoff, J.D. Caputo, Bloomington 2011.
15.12: Wolność słowa a kwestia muzułmańska w Europie. Między krytyką religii a rasizmem kulturowym
- Saba Mahmood „Religijny rozum i świecki afekt. Czy dzieli je nieprzekraczalna przepaść?”, w: Drzewo poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach, red. P. Bogalecki, A. Mitek-Dziemba, Wydawnictwo FA-art, Katowice 2012.
- Kenan Malik “Shadow of the Fatwa” Index on Censorship 2008, 37: 112.
- Simon Weaver “Liquid Racism and the Danish Prophet Muhammad Cartoons”, Current Sociology 2010 58: 675.
12.01: Przemoc polityczna w świecie globalnych nierówności. Islam, polityka strachu i kwestia legitymizacji
- Hamid Dabashi, „Islamska teologia wyzwolenia. Opór wobec imperium”, „Praktyka Teoretyczna” nr 2(8)/2013, http://www.praktykateoretyczna.pl/PT_nr8_2013_Teologie/04.Dabashi.pdf
- Talal Asad „Terrorism”, w: Talal Asad On suicide bombing, Columbia University Press, Nowy Jork 2007.
- Georgi M. Derluguian „Terroryzm, broń słabych organizacyjnie”, Polski Przegląd Dyplomatyczny, nr 4 (14) / 2003.
26.01: „Nowy antysemityzm”, „nowa islamofobia” i pytanie o postkolonialną Europę
- Alain Finkielkraut W imię Innego. Antysemicka twarz lewicy, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2005.
- Paul A. Silverstein “The Fantasy and Violence of Religious Imagination: Islamophobia and Anti- Semitism in France and North Africa”, w: Islamophobia/Islamophilia: Beyond the Politics of Enemy and Friend, Andrew Shryock (ed.), Indiana University Press, Bloomington, Indianapolis 2010.
- Amnon Raz-Krakotzkin „The Zionist Return to the West and the Mizrahi Jewish Perspective”, w: Ivan Davidson Kalmar, Derek J. Penslar (red.) Orientalism and the Jews, Brandeis 2004.
Seminarium zorganizowane przy wsparciu Fundacji im. Róży Luksemburg.
Informacje dla studentek i studentów:
Seminarium odbywa się co 2 tygodnie, we wtorki, w godzinach 17.00-18.30, począwszy od 20 października 2015.
Terminy spotkań:
2015: 20.10, 3.11, 17.11, 1.12, 15.12;
2016: 12.01, 26.01.
Ze względu na dobór lektur uczestnicy i uczestniczki seminarium powinni znać język angielski na poziomie rozumienia tekstu naukowego.
Obowiązują zapisy według zasad ogłoszonych na www.instytut-studiow.pl.
Termin naboru mija 4 października 2015.
Liczba miejsc ograniczona.
Udział w seminarium jest bezpłatny.
dr Monika Bobako – doktor filozofii, absolwentka UAM oraz Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego w Budapeszcie. Adiunkt w Pracowni Pytań Granicznych UAM w Poznaniu. Autorka książki Demokracja wobec różnicy: multikulturalizm i feminizm w perspektywie polityki uznania (2010). Interesuje się problematyką multikulturalizmu, kwestiami rasy i rasizmu, w tym współczesnej islamofobii, oraz problemami świata postkolonialnego, szczególnie społeczeństw muzułmańskich. Zajmuje się także problematyką feministyczną, zwłaszcza w kontekście filozofii politycznej i socjologii wiedzy. Obecnie w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki realizuje projekt badawczy „Współczesna humanistyka wobec problemu islamofobii w Europie”. Współpracuje z ośrodkami naukowymi w krajach Maghrebu.
