Seminaria Instytutu Krytyki Politycznej

Polityczna ekonomia strachu. Europa wobec muzułmanów i islamu

Fenomen strachu przed islamem od kilku dekad w coraz większym stopniu wpływa na kształt dyskursu publicznego w zachodnich społeczeństwach. Obecnie osiąga swoje apogeum w reakcjach na kryzys związany z napływem uchodźców, aktywując uśpione wcześniej pokłady ksenofobii i wrogości. Antyislamskie/islamofobiczne postawy i dyskursy przybierają różne formy, wszystkie one mówią jednak coś niezwykle istotnego o aktualnej kondycji Europy jako „wspólnoty wyobrażonej”.

Projekt seminarium wyrasta z przekonania, iż stosunek do islamu i muzułmańskich mniejszości stał się w kontekście europejskim czymś w rodzaju soczewki, w której skupiają się najbardziej zapalne problemy polityczne, społeczne, a także filozoficzne, zachodnich społeczeństw. Kontrowersje wokół islamu i społeczności muzułmańskich w Europie obracają się bowiem nieodmiennie wokół takich newralgicznych spraw, jak miejsce religii we współczesnym świecie, relacja między mniejszościowymi tożsamościami kulturowymi i religijnymi a obywatelstwem, kwestia praw kobiet i wolności seksualnej, kształt tożsamości europejskiej i jej narodowych wariantów czy wolność słowa. W naturalny sposób odsyłają one również do drażliwej historii europejskiej kolonizacji oraz jej związków z aktualnymi procesami migracji z dawnych kolonii, do problemu pogłębiających się nierówności i skutków neoliberalnej polityki ekonomicznej, a także do kwestii przemian geopolitycznych, które sprawiły, że narracja „zimnej wojny” została zastąpiona narracją „zderzenia cywilizacji” i „wojny z terroryzmem” (a następnie wykorzystana do legitymizacji zachodnich interwencji militarnych w krajach muzułmańskich).

Celem seminarium będzie analiza zjawiska strachu przed islamem w powiązaniu z wymienionymi wyżej problemami, a także sproblematyzowanie samej ramy pojęciowej, która przeciwstawia islam Europie/Zachodowi. W trakcie zajęć zajmiemy się różnorodnymi formami, jakie przyjmują europejskie dyskursy antymuzułmańskie i przedyskutujemy wzajemnie wykluczające się przesłanki, na których się opierają. Pokażemy, iż niektóre z nich są wariantem stanowiska krytycznego wobec religii w ogóle i wiążą się z oświeceniowymi ideami postępu, emancypacji i racjonalizmu, inne wyrastają z konserwatywnej troski o czystość (judeo)chrześcijańskiego dziedzictwa czy też z  walki o zachowanie odrębności rozmaicie rozumianej europejskiej tożsamości. Podczas seminarium zwrócimy także uwagę na fakt, iż stosunek do islamu i obecności muzułmanów w Europie zaburza mapę standardowych podziałów na lewicę i prawicę i przecina w poprzek całe spektrum polityczne. Zarówno bowiem z pozycji konserwatywnych/prawicowych, jak i liberalnych, marksizujących, feministycznych czy związanych z polityką mniejszości seksualnych – religijnych lub ateistycznych – artykułowane są dyskursy islamofobiczne, jak i dyskursy anty-islamofobiczne. Analizując dynamikę antymuzułmańskiej ksenofobii postawimy również pytanie o zasadność porównywania jej do trajektorii europejskiego antysemityzmu. W tym kontekście zastanowimy się także nad tym, pod jakimi warunkami antymuzułmańskie dyskursy i postawy mogą być kwalifikowane jako forma rasizmu.

TEMATY I LEKTURY:

3.11: Stare i nowe wzory obcości. „Religia”, „rasa”, „kultura” i wytwarzanie muzułmańskiego Obcego

  • Gil Anidjar „Preface” oraz „Introduction: Moments of the Theologico-Political”, w: Gil Anidjar The Jew, the Arab. A History of the Enemy, Stanford University Press 2003.
  • Gil Anidjar „The Semitic Hypothesis (Religion’s Last Word)”, w: Gil Anidjar Semites. Race, Religion, Literature, Stanford University Press 2008.
  • Ivan Davidson Kalmar „Anti-Semitism and Islamophobia: the Formation of a Secret”, Human Architecture: Journal of the Sociology of Self-Knowledge, VII, 2, Spring 2009.
  • Sander L. Gilman “Can the Experience of Diaspora Judaism Serve as a Model for Islam In Today’s Multicultural Europe”, w: Multiculturalism and the Jews, Routledge, Nowy Jork 2006.

17.11: Europejska nowoczesność i islam. Genealogie przeciwstawień (islam vs chrześcijaństwo, islam vs sekularyzacja) 

  • Tomoko Masuzawa „Islam, a Semitic Religion”, w: Tomoko Masuzawa The Invention of World Religions. Or, How European Universalism Was Preserved in the Language of Pluralism, The University of Chicago, 2005.
  • Olivier Roy „Islam and Secularization”, w: Olivier Roy Secularism Confronts Islam, Columbia University Press, Nowy Jork 2007.
  • Abdullahi Ahmed An-Na’im „Introduction: Why Muslims Need a Secular State?”, w: Abdullahi Ahmed An-Na’im Islam and the Secular State. Negotiating the Future of Shari’a, Harvard University Press 2008.

1.12: Polityka dwuznacznych „sojuszy”. Prawa kobiet i LGBT w dyskursach antyislamskich 

  • Judith Butler „Polityka seksualna, tortury i sekularne ujmowanie czasu”, w: Judith Butler Ramy wojny. Kiedy życie godne jest opłakiwania?, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2011.
  • Przemówienie Judith Butler na Christopher Street Day w Berlinie: http://homiki.pl/index.php/2010/06/przemwienie-judith-butler-na-christopher-street-day-w-berlinie
  • Saba Mahmood “Religion, Feminism, and Empire: The New Ambassadors of Islamophobia”, w: Feminism, Sexuality, and the Return of Religion, red. L. Martín Alcoff, J.D. Caputo, Bloomington 2011.

15.12: Wolność słowa a kwestia muzułmańska w Europie. Między krytyką religii a rasizmem kulturowym 

  • Saba Mahmood „Religijny rozum i świecki afekt. Czy dzieli je nieprzekraczalna przepaść?”, w: Drzewo poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach, red. P. Bogalecki, A. Mitek-Dziemba, Wydawnictwo FA-art, Katowice 2012.
  • Kenan Malik “Shadow of the Fatwa” Index on Censorship 2008, 37: 112.
  • Simon Weaver “Liquid Racism and the Danish Prophet Muhammad Cartoons”, Current Sociology 2010 58: 675.

12.01: Przemoc polityczna w świecie globalnych nierówności. Islam, polityka strachu i kwestia legitymizacji 

  • Hamid Dabashi, „Islamska teologia wyzwolenia. Opór wobec imperium”, „Praktyka Teoretyczna” nr 2(8)/2013, http://www.praktykateoretyczna.pl/PT_nr8_2013_Teologie/04.Dabashi.pdf
  • Talal Asad „Terrorism”, w: Talal Asad On suicide bombing, Columbia University Press, Nowy Jork 2007.
  • Georgi M. Derluguian „Terroryzm, broń słabych organizacyjnie”, Polski Przegląd Dyplomatyczny, nr 4 (14) / 2003.

26.01: „Nowy antysemityzm”, „nowa islamofobia” i pytanie o postkolonialną Europę 

  • Alain Finkielkraut W imię Innego. Antysemicka twarz lewicy, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2005.
  • Paul A. Silverstein “The Fantasy and Violence of Religious Imagination: Islamophobia and Anti- Semitism in France and North Africa”, w: Islamophobia/Islamophilia: Beyond the Politics of Enemy and Friend, Andrew Shryock (ed.), Indiana University Press, Bloomington, Indianapolis 2010.
  • Amnon Raz-Krakotzkin „The Zionist Return to the West and the Mizrahi Jewish Perspective”, w: Ivan Davidson Kalmar, Derek J. Penslar (red.) Orientalism and the Jews, Brandeis 2004.

Seminarium zorganizowane przy wsparciu Fundacji im. Róży Luksemburg.

Informacje dla studentek i studentów:
Seminarium odbywa się co 2 tygodnie, we wtorki, w godzinach 17.00-18.30, począwszy od 20 października 2015.

Terminy spotkań:
2015: 
20.10, 3.11, 17.11, 1.12, 15.12;
2016: 12.01, 26.01.

Ze względu na dobór lektur uczestnicy i uczestniczki seminarium powinni znać język angielski na poziomie rozumienia tekstu naukowego.

Obowiązują zapisy według zasad ogłoszonych na www.instytut-studiow.pl.
Termin naboru mija 4 października 2015. 
Liczba miejsc ograniczona.
Udział w seminarium jest bezpłatny.

dr Monika Bobako – doktor filozofii, absolwentka UAM oraz Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego w Budapeszcie. Adiunkt w Pracowni Pytań Granicznych UAM w Poznaniu. Autorka książki Demokracja wobec różnicy: multikulturalizm i feminizm w perspektywie polityki uznania (2010). Interesuje się problematyką multikulturalizmu, kwestiami rasy i rasizmu, w tym współczesnej islamofobii, oraz problemami świata postkolonialnego, szczególnie społeczeństw muzułmańskich. Zajmuje się także problematyką feministyczną, zwłaszcza w kontekście filozofii politycznej i socjologii wiedzy. Obecnie w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki realizuje projekt badawczy „Współczesna humanistyka wobec problemu islamofobii w Europie”. Współpracuje z ośrodkami naukowymi w krajach Maghrebu.

__
Przeczytany do końca tekst jest bezcenny. Ale nie powstaje za darmo. Niezależność Krytyki Politycznej jest możliwa tylko dzięki stałej hojności osób takich jak Ty. Potrzebujemy Twojej energii. Wesprzyj nas teraz.

Zamknij