Jednym z fundamentów programu Kultura i rozwój jest pytanie o źródła rozwoju kultury oraz jego ewentualne związki z rozwojem społeczno-gospodarczym. Dostrzegając procesy „ekonomizacji” sektora kultury, która w ostatnich latach objawiła się karierą idei „przemysłów kreatywnych” oraz próbami liczenia (kwantyfikacji) kultury, Kultura i rozwój pyta o mechanizmy, które decydują o rozwoju społecznym. Nie pytamy zatem o to, co ekonomiczne w kulturze, ani też o to co kulturowe w gospodarce, lecz poszukujemy mechanizmów rozwojowych, które wychodząc od kultury miałyby szersze implikacje niż dla jej sfery oficjalnej i zinstytucjonalizowanej.
Zarówno praktycy – animatorzy i liderzy inicjatyw, które niejednokrotnie nie mają nawet etykietki „kulturowych”, jak i badacze kultury, odwołują się coraz częściej do pojęcia „żywej kultury”. Zadomawia się ono w dyskusjach o uczestnictwie w kulturze, o instytucjach kultury i o rozwoju społecznym w środowisku badaczy, aktywistów oraz liderów inicjatyw kulturalnych. Żywa kultura to nic innego jak takie „praktyki kulturowe, które są organiczne i autentyczne, nie są zrutynizowane a ich instytucjonalizacja przebiega oddolnie i nie podlega urzędowej standaryzacji” (Jerzy Hausner, Dziwny krajobraz). Barbara Fatyga podkreśla antropologiczny wymiar powstania tego pojęcia, jego badań oraz rozpoznania: żywa kultura jest oparta na warstwach wielu znaczeń, a w niej mieszają się często nieprzystające do siebie wartości.
Seminaria Kultura i rozwój w roku 2016 chcielibyśmy poświęcić na dyskusje wokół „żywej kultury” oraz zagadnień, które pojawiły się w dotychczasowych wątkach i badaniach Programu. Pomostem między dyskusją o „żywej kulturze” a badaniami realizowanymi w ramach Programu będą dwa zagadnienia. Pierwszy to kwestia uprawomocnienia działań, które określa się mianem żywej kultury w szerszym środowisku, zarówno nieformalnym – samej wspólnoty lokalnej, jak i formalnym – porządku organizacji i administracji, sektora publicznego i prywatnego. Po drugie, pojawia się pytanie, czy „żywa kultura” tworzy wyłącznie autonomiczne wyspy, z wyraźnymi granicami wobec dominującej kultury, wobec polityki i państwa oraz częściowo przynajmniej – wobec szerszych (lokalnych i narodowych) wspólnot? Czy da się wiązać wyspy w archipelagi a praktyki „wyspiarzy” – upowszechniać?
Formuła Seminariów badawczych zakłada zaproszenie do każdego z proponowanych tematów szczegółowych specjalistkę lub specjalistę, którzy przygotują working paper do zagadnienia, stanowiący punkt wyjścia do dyskusji. Tekst zostanie także skomentowany przez zaproszonych komentatorów lub komentatorki. Warunkiem uczestnictwa w zajęciach jest zapoznanie się z tekstem oraz chęć udziału w dyskusji.
Seminaria badawcze – I semestr 2016/2017
1. Czy „żywa kultura” ma granice?
Oddolne, partycypacyjne, inkluzywne i różnorodne – te atrybuty żywej kultury zdają się sugerować, że tego typu zjawisko nie ma swych granic, a przynajmniej – podobnie jak membrana, może „wpuszczać” każdego, wytwarzając jednocześnie swe wewnętrzne reguły oraz tożsamość i zapewniając poczucie wspólnoty między uczestnikami. Jednocześnie jednak, te same cechy wyznaczają relatywnie duże oczekiwania i warunki uczestnictwa. Podobne paradoksy znajdziemy przyglądając się językowi, jaki powstaje za sprawą żywej kultury, regułom praktyk etc. Jaka jest więc natura granic żywej kultury? I co z niej wynika dla praktyk kulturowych, zarówno określanych mianem żywj kultury, jak i tych, które do niej nie należą, a tworzą ich szerokie otoczenie? Jakie są zatem uwarunkowania przepływu znaczeń, uczestników i wartości między żywą kulturą a jej otoczeniem?
Termin: czwartek, 10 listopada 2016, godz. 16.30-19.00
Goscini i autorka tekstu: prof. Barbara Fatyga
Moderacja: dr Mikołaj Lewicki, Igor Stokfiszewski
2. Konflikt czy współpraca?
Żywa kultura, głównie przez swe antropologiczne korzenie – w badaniu i opisie, ale także praktyce zdaje się naturalnie lgnąć ku współpracy jako strategii budowania tożsamości organizacji, czy szerzej – tworzenia podmiotowości uczestników inicjatyw społecznych, organizacji inicjatyw etc. Tymczasem, zarówno w trakcie badań Kultura i rozwój, jak i niezależnie od nich, pojawiają się głosy, że podmiotowość, autentyczność, a przede wszystkim – świadomość granic własnych wartości oraz ich nieprzystawalności do innych mogą się pojawić przede wszystkim dzięki konfliktowi, poprzez opór wobec dominujących praktyk. To jednak może odciąć od dostępu do zasobów, np. publicznych. Z jednej więc strony mówi się o współpracy, autonomii i różnorodności, z drugiej – o konieczności zbudowania własnej sprawczości, braku uniwersaliów i nieprzejrzystości zasad współpracy. Pytanie wiodące: kiedy i dlaczego te przeciwstawne mechanizmy wyłaniania się „wysp kultury żywej” są skuteczne oraz który z nich zapewnia zasoby oraz energię do bardziej długofalowego i strategicznego działania, pozwalającego uprawomocnić i osiągnąć skalę żywej kulturze?
Termin: środa, 18 stycznia 2017, godz. 16.30-19.00
Gościni i autorka tekstu: dr hab. Joanna Wowrzeczka
Komentarz do tekstu wygłoszą: Kuba Szreder, Anna Bednarek, dr Karol Kurnicki
Moderacja: dr Mikołaj Lewicki
dr hab Joanna Wowrzeczka – artystka (habilitacja w zakresie sztuk pięknych) i socjolożka (doktor nauk humanistycznych). Jako socjolożka zajmuje się badaniem pola sztuki w Polsce, jako artystka problemem zdominowanych i przestrzenią publiczna. Od 1999 roku pracuje w Instytucie Sztuki Uniwersytetu Śląskiego. Od 2010 koordynuje Świetlicę Krytyki Politycznej „Na Granicy” w Cieszynie. Współzałożycielka Galerii „Szara”, jej kuratorka w latach 2001-2005.
Kuba Szreder – po ukończeniu socjologii na Uniwersytecie Jagiellońskim pracował jako niezależny kurator interdyscyplinarnych projektów z pogranicza sztuki, działań publicznych, krytycznej refleksji i społecznych eksperymentów. Jest redaktorem wielu książek i katalogów oraz autorem tekstów z zakresu socjologii i teorii sztuki publikowanych w Polsce i poza jej granicami. Jego pierwsza autorska książka ABC Projektariatu została wydana w 2015 roku przez Bęc Zmianę. W 2009 roku zainicjował Wolny Uniwersytet Warszawy, z którym przeprowadził szereg programów badawczych dotyczących współczesnych systemów produkcji kulturowej. W swojej pracy teoretycznej analizuje obecne formy produkcji kulturowej w kontekście późnego kapitalizmu. W 2015 roku obronił doktorat na Loughborough University School of the Arts o politycznych i ekonomicznych aspektach niezależnych projektów kuratorskich.
Anna Bednarek – doktorantka w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Absolwentka studiów miejskich na Uniwersytecie dla Pokoju w Kostaryce oraz studiów rozwojowych na Wolnym Uniwersytecie w Amsterdamie. Pracowała w lokalnych i międzynarodowych projektach badawczych, prowadziła badania między innymi dla Uniwersytetu Jagiellońskiego, Urzędu Miasta Krakowa czy Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Zajmuje się tematami związanymi z partycypacją obywatelską, aktywizacją społeczności lokalnych oraz rewitalizacją osiedli blokowych. Zaprojektowała serię warsztatów aktywizujących młodzież do współtworzenia ofert domów kultury w Krakowie. Regularnie prowadzi warsztaty z zakresu diagnozy społecznej dla lokalnych liderów i liderek.
dr Karol Kurnicki – socjolog, obecnie realizuje staż podoktorski w Instytucie Socjologii UJ, podczas którego bada społeczności osiedli mieszkaniowych. Odbył staże naukowe w Culture Theory Space Research Cluster w Department of Architecture, University of Plymouth (2012) oraz w The Centre for Urban Conflicts Research na University of Cambridge (2014). Współpracował z Urzędem Miasta Krakowa przy procesach rewitalizacji osiedli blokowych. Członek założyciel Stowarzyszenia Zakład Usług Miejskich. Główne zainteresowania naukowe to urban studies, socjologia miasta i socjologia krytyczna.
3. Odsłonić nowe pola kultury: projekt etnografii twórczej i otwierającej
Czy współczsne badania w działaniu i ich teoretyczne zaplecze mogą czerpać z języka antropologii widowisk, antropologii teatru czy nowoczesnych teorii performansu? Jeśli tak, to w jaki sposób?
Odwołując się do konkretnych przykładów, projektów, działań i zjawisk spróbuję opowiedzieć o zmaganiach z paradoksami twórczej pracy ze społecznością w polu teatru.
Tekst posłuży za wprowadzenie do dyskusji o etnograficznie nacechowanych działaniach artystycznych, które sięgają w stronę społecznych i geograficznych peryferii. Dyskusja toczyć się będzie wokół konkretnych projektów artystycznych (Alicja Rogalska, Łukasz Skąpski i Łukasz Surowiec), których analiza skupi się na poznawczych i etycznych napięciach powstających na styku sztuki i antropologii.
Wypracowanie niniejszego warsztatu „badań w działaniu” będzie służyło przede wszystkim zaproponowaniu nowej perspektywy teoretycznej i metodologicznej dla projektów animacji kultury, community arts i sztuki zaangażowanej. Wskazywanie i ujawnianie za pomocą „badań w działaniu” nowych jakości życia kulturalnego w światach lokalnych i peryferyjnych, uznawanych za pozbawione dostępu do kultury, pozwoli na dostrzeżenie i opisanie w sposób bardziej humanistyczny i nade wszystko upodmiotawiający lokalnych aktorów społecznych; w ten sposób i dzięki tej metodologii możliwa będzie zmiana obecnych w wielu programach modeli rozwijania uczestnictwa w kulturze w społecznościach lokalnych/peryferyjnych uznawanych za niezdolne do samoistnych działań kulturalnych. Umożliwi także zainicjowanie budowy nowych założeń projektowych, które od początku uznawałyby te społeczności jako posiadające zdolność, w sensie ontologicznym i etycznym, wytwarzania własnego, oryginalnego potencjału twórczego.
Termin: czwartek, 26 stycznia 2017, godz. 16.30-19.00
Prowadzący i autorzy tekstu: Dorota Ogrodzka, dr Tomasz Rakowski(koordynacja), Ewa Rossal
Komentarz do tekstu wygłoszą: dr Przemysław Sadura, Anna Ptak
Moderacja: dr Mikołaj Lewicki
dr Tomasz Rakowski – adiunkt w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, współpracuje z Instytutem Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Etnolog, kulturoznawca, prowadzi badania w Polsce i w Mongolii. Lekarz, specjalista medycyny ratunkowej. Zajmuje się antropologicznymi badaniami ubóstwa, badaniami oddolnych procesów rozwojowych, antropologią sztuki współczesnej i partycypacyjnej, etnograficznie zorientowaną animacją kultury oraz najnowszą metodologią badań kulturowych. Autor książki „Łowcy, zbieracze, praktycy niemocy. Etnografia człowieka zdegradowanego” (2009), redaktor tomów zbiorowych „Humanistyka i dominacja. Oddolne doświadczenia społeczne w perspektywie zewnętrznych rozpoznań” (2011) oraz „Etnografia, animacja, sztuka. Nierozpoznane wymiary rozwoju kulturalnego” (2013).
Dorota Ogrodzka – animatorka kultury, doktorantka w Zakładzie Teatru i Widowisk Instytutu Kultury Polskiej. Działa w Stowarzyszeniu Katedra Kultury, z którym realizuje projekty społeczno-artystyczne: miejskie i lokalne. Jest w ekipie Latających Animatorów Kultury Towarzystwa Inicjatyw Twórczych ę. Współpracuje z Instytutem Teatralnym m.in. prowadząc Teatranki – warsztaty dla dzieci z rodzicami. Współpracuje z warszawskim Teatrem Dramatycznym i Teatrem Studio, a także z Teatrem Polskim w Bydgoszczy. Często prowadzi warsztaty teatralne i performerskie, pracuje przy projektach dramaturgicznych i teatralnych w różnych miejscach: z dziećmi, młodzieżą, z dorosłymi.
Ewa Rossal – pracuje w Muzeum Etnograficznym w Krakowie. Antropolożka zarządzająca kulturą, obecnie piszę doktorat dotyczący dialogu miedzy antropologią kulturową i sztuką, ze szczególnym uwzględnieniem sztuki współczesnej oraz staram się ukazywać możliwości zastosowania antropologii kulturowej w praktyce.
dr Przemysław Sadura – socjolog, publicysta, tłumacz, adiunkt w Instytucie Socjologii UW. Od 10 lat prowadzi badania społeczne dla organizacji pozarządowych i administracji publicznej. Zawodowo zwolennik aktywnych metod badawczych i pracy warsztatowej. Propagator demokracji bezpośredniej i obywatelskiego zaangażowania. Współzałożyciel Fundacji Pole Dialogu. Autor m.in. podręcznika “Konsultacje w społeczności lokalnej”, wydanego przez IS UW i książki “Partycypacja. Przewodnik Krytyki Politycznej”. Tłumaczył m.in. “Samotną gra w kręgle” Roberta D. Putnama. Prowadził projekt „Z klasą o kulturze”.
Anna Ptak – kuratorka projektów artystycznych, z wykształcenia antropolożka kultury, absolwentka IKP i MISH UW. Od 2008 roku związana z CSW Zamek Ujazdowski, zajmuje się organizacją międzynarodowego programu rezydencji artystycznych i kuratorskich, realizacją wystaw i projektów artystyczno-badawczych poświęconych polu sztuki w relacji do społecznych i geopolitycznych przemian. Kuratorka wystaw: “Kurz / dust / ghobar” (2015), “Five Pieces on a Background” (2016) oraz “Maja Bekan: 23 zgromadzenia” (2017). Jest redaktorką książek “Re-tooling Residencies. On Mobility of Art Professionals” (2009), “Inicjatywy i galerie artystów” (z Agnieszką Pinderą i Wiktorią Szczupacką, 2015) i “The Make Yourself At Home Guide to Warsaw” (z Monnik i Ranim Al Rajji, 2015).
Seminaria badawcze – II semestr 2016/2017
4. „Zarządzanie” żywą kulturą
Zwrot ten brzmi jak oksymoron, a jednak… Nawet jeśli żywą kulturę traktować jako zbiór praktyk autentycznych, nierutynowych, oddolnych itd. to nie znaczy, że jest to sfera „niezarządzalna”. Można mówić o warunkach mniej lub bardziej sprzyjających powstawaniu i rozwojowi kultury żywej. Podczas badań w ramach programu „Kultura i rozwój” oraz wielu innych inicjatyw i badań niejednokrotnie widać było, że dość często takim warunkiem jest obecność i działanie instytucji publicznych (rzadziej prywatnych), czy szerzej infrastruktury (ale to też kultura organizacyjna, kapitał społeczny i szereg innych czynników). Jakie konfiguracje różnych warunków sprzyjają, a jakie hamują rozwojowi żywej kultury? Czy wobec tego, można sobie wyobrazić instytucje i procesy, które owe warunki by tworzyły, a zasoby – organizowały?
Termin: środa, 22 marca 2017, godz. 16.30-19.00
Gość i autor tekstu: dr Przemysław Sadura
Komentarz do tekstu wygłoszą: dr hab. Iwona Kurz, dr Tomasz Warczok
Moderacja: dr Mikołaj Lewicki
5. Czy wartości kultury da się wymierzyć? Granice autonomii działań kulturowych oraz ich roszczeń do generowania rozwoju społecznego i gospodarczego.
Niejednokrotnie podczas badań „kultura i rozwój”, badacze, idąc tropem aktywistów, animatorów czy organizatorów inicjatyw, które były przedmiotem badań w projekcie „Kultura i rozwój”, trafiali na uniwersalny dylemat: jak działania, powstałe na ogół w autonomicznej sferze kultury i sztuki, przenieść gdzie indziej lub uczynić je bardziej powszechną praktyką? Prowadzi to bezwiednie do refleksji nad tym, jak inicjatywy kulturalne winny być wartościowane w dwóch wymiarach: ich „jakości” oraz podtrzymywalności, rozumianej jako możliwość reprodukcji i powielenia – a zatem potencjału rozszerzania oddziaływania inicjatywy w czasie i przestrzeni. W szczególności staje się to ważne, kiedy nie chodzi już działającym i uczestnikom o „czystą sztukę” i kulturę definiowaną przez instytucje (np. dom kultury, galerię czy teatr), lecz np. o partycypację. Działalność kulturalna bezpośrednio styka się wówczas z działalnością, definiowaną przez inne wartości i reguły, osiadłą w określonym polu, zalegitymizowaną i posiadającą swe kryteria skuteczności.
6. Produkcja znaczeń – czy łączenie języka ekonomii i antropologii to sposób na „zhakowanie” ekonomicznego języka rozwoju społecznego i gospodarczego?
Przynajmniej od czasów tzw. „Credit Crunch” (Globalnego Kryzysu Gospodarczego lat 2008–20??) hegemonia języka ekonomii w opisywaniu procesów, określanych jako gospodarcze, została zakwestionowana. Zarówno w obrębie samej ekonomii pozycja ekonomii neoklasycznej, choć absolutnie dominująca w akademii czy wśród ekspertów, na poziomie wyjaśnień i tzw. predyktywności została zakwestionowana przez odradzające się bądź nowe prądy (neokeynesizm, post-keynesizm, neo-marksizm, z teoriami finansjalizacji, ekonomia historyczna i instytucjonalna (np. Piketty). Zakwestionowane zostały nie tylko ustalenia ekonomii, ale i założenia poznawcze.
Od dawna także, w ramach choćby nauk o biznesie sugeruje się, że społeczny status ekonomii, jako nauki oderwanej od rzeczywistości, poprzez abstrakcyjność jej modeli jest wątpliwy. Tymczasem to właśnie badania antropologiczne (zwrot ku Social Studies of Finance, antropologii finansów, etc.) wskazały, jak „ekonomia” generuje „gospodarkę”. Wszystko to doprowadziło do odkrycia uwikłania i zakorzenienia ekonomii nie tylko na poziomie ideologicznym. Jednocześnie jednak, nie pojawił sie żaden konkurencyjny system wiedzy (w sensie siły retorycznej, systemowości oraz zdolności do angażowania aktorów społecznych, np. przedsiębiorców, czy konsumentów), który inaczej opisałby gospodarkę.
A może w ogóle nie chodzi o ograniczone zasoby – nie to jest głównym problemem w gopodarowaniu? Pojawiają się alternatywy. Czy to tylko kwestia czasu, gdy osiągną konkurencyjną skalę? Która z nich wydaje się być najbardziej obiecująca, a która – fałszywa? Część z nich pozosostaje w polu ekonomii, odwołując się do jej fundamentalnych pojęć (np. zasobów, czy interesów) próbując je przedefiniować; a zatem – stworzyć nowe fundamenty pojęciowe. Inne – próbują przekroczyć język ekonomii, wskazując na jego metareguły – przede wszystkim jako języka właśnie (psychoanalityczne interpretacje ekonomii, redefinicje pieniądza, ekonomia polityczna). Są wreszcie tacy, którzy uważają, że należy maksymalnie ograniczyć wpływ i opis świata przez ekonomię na rzecz innych opisów relacji społecznych. Problemem, który jest im wspólny jest kwestia granic języka, wpływu oraz natury opisu ekonomii; tudzież nazwanie tych fenomenów życia społecznego, które „naturalnie” były określane jako gospodarcze w inny sposób. To tylko pozornie problem dotyczący ekonomii. Działalność kulturalna czy uczestnictwo w kulturze, o ile nie samoogranicza się do tworzenia „autonomicznych wysp kultury” – aby się uprawomocnić i osiągnąć skalę musi się skonfrontować z językiem ekonomii jako językiem opisującym gospodarowanie ograniczonymi zasobami. A może należy inaczej zdefiniować cele i funkcję (języka) ekonomii?
DR MIKOŁAJ LEWICKI – Adiunkt w Zakładzie Psychologii Społecznej Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się teoriami modernizacji, teoriami dyskursu, socjologią ekonomiczną, ekonomią polityczną, antropologią gospodarki, teorią mediów i komunikacji. Kierownik projektu badawczego „Kultura i rozwój” prowadzonego przez ISZ w 2016 roku.
Informacje dla studentek i studentów:
Seminarium odbywa się raz w miesiącu. Można zgłosić zainteresowanie wybranym tematem (wskazując konkretne zajęcia w formularzu zgłoszeniowym, w części uzasadnienie).
Terminy spotkań w semestrze zimowym:
1. spotkanie: czwartek 10 XI godz. 16.30-19.00
2. spotkanie: środa 18 I godz. 16.30-19.00
3. spotkanie: czwartek 26 I godz. 16.30-19.00
Terminy spotkań w semestrze letnim
4. spotkanie: środa 22 III godz. 16.30-19.00
(pozostałe terminy zostaną podane wkrótce).
Obowiązują zapisy za pośrednictwem poniższego formularza, według zasad ogłoszonych na www.instytut-studiow.pl.
Termin naboru na semestr letni mija 7 lutego 2017.
Liczba miejsc ograniczona.
Udział w seminarium jest bezpłatny.