Zapraszamy do zapoznania się z omówieniem wykładu prof. Jana Kregla "Alternatywne teorie pieniądza", wygłoszonego w ramach seminarium profesorów Jerzego Osiatyńskiego i Kazimierza Łaskiego "Podstawy polityki gospodarczej: ujęcie ekonomii post-keynesowskiej" 16 maja 2013.
Przedstawiamy omówienie wykładu prof. Jana Kregla „Alternative theories of money”, który odbył się 16 maja 2013 w ramach Instytutu Studiów Zaawansowanych.
Alternatywne teorie pieniądza
oprac. Michał Sutowski
Wykład profesora Jana Kregla z nowojorskiego Levy Economics Institute of Bard College – jednego z najważniejszych ośrodków myśli post-Keynesowskiej – dotyczył problematyki teorii i polityki monetarnej we współczesnym świecie; uczeń wybitnego ekonomisty Paula Davidsona zaprezentował krytykę tzw. ilościowej teorii pieniądza, wciąż dominującą zarówno w naukach ekonomicznych jak i w praktyce politycznej krajów świata Zachodu, a także zaproponował podejście alternatywne – „jakościową” politykę pieniężną, nawiązującą do koncepcji Johna Maynarda Keynesa oraz Hymana Minskiego, której celem byłaby m. in. większa kontrola kredytu w gospodarce.
Poruszany problem nie jest bynajmniej abstrakcyjny czy też istotny wyłącznie dla kręgów akademickich. Rozstrzygnięcia co do słuszności tej czy innej teorii pieniądza implikują bowiem skuteczność bądź nieskuteczność jednego z kluczowych instrumentów zwalczania obecnego kryzysu i przywracania koniunktury w gospodarce amerykańskiej i światowej – polityki monetarnej. Zwolennikiem „tradycyjnej”, ilościowej teorii pieniądza jeszcze na początku lat dwutysięcznych pozostawał Ben Bernanke, obecny szef amerykańskiej Rezerwy Federalnej, czemu dał wyraz m. in. przyznając rację Miltonowi Friedmanowi oraz Annie Schwartz w słynnym sporze o przyczyny Wielkiego Kryzysu roku 1929; Bernanke pisał w roku 2003: „Mieliście rację, jeśli chodzi o Wielki Kryzys, To my [Rezerwa Federalna] do niego doprowadziliśmy i jest nam bardzo przykro z tego powodu. Dzięki Wam jednak nie powtórzymy tego błędu”. Ilościowa teoria pieniądza zakłada m. in., że „to banki kreują czy też zapewniają kredyt, niezależnie od pożyczających […] w oparciu o rezerwy, o które pożyczkobiorcy konkurują. Kontrola kredytu okazuje się zatem kwestią dostosowania całkowitej ilości kredytu do ilości dóbr”. Zarazem banki – wedle tej teorii – niejako biernie przekładają politykę banku centralnego (poziom stóp procentowych, stopy rezerw obowiązkowych) na poziom kreacji pieniądza, a tzw. mnożnik pieniężny jest stabilny; skoro bank centralny może wpływać na gospodarkę jedynie poprzez podaż pieniądza, wówczas – w sytuacji ograniczenia dostępności kredytu w czasie kryzysu – krokiem wystarczającym do jego przezwyciężenia byłoby zapewnienie przez bank centralny stosownej płynności bankom, które automatycznie uruchomić powinny akcję kredytową dla przedsiębiorstw.
Jan Kregel krytykuje podejście, zgodnie z którym zapewnienie przez Rezerwę Federalną płynności bankom w roku 1929 wystarczyłoby do powstrzymania Wielkiego Kryzysu, powołuje się przy tym na opinie autora Treatise on Money (wg niego ożywienie gospodarcze nie jest możliwe bez zastosowania „metod nieortodoksyjnych”, które obejmowałyby „skupowanie walorów przez bank centralny aż do momentu obniżenia długoterminowej stopy procentowej do punktu granicznego… Bank Centralny powinien być w stanie obniżać długoterminowe stopy procentowe do takiego poziomu, przy którym sam gotów jest nabywać walory długoterminowe”; samo zwiększenie podaży pieniądza może zwiększyć zasoby banków, ale nie zmienia jeszcze preferencji płynności zarówno wśród banków, jak i pożyczkobiorców, zgodnie z formułą, że „między brzegiem filiżanki a ustami sporo się rozlewa”; celem zaś nie przecież płynność banków sama w sobie, lecz zwiększenie dostępności kredytu finansującego produkcję). Podsumowując, zwalczanie kryzysu poprzez prostą ekspansję kredytową może doprowadzić do boomu na giełdzie i wzrostu cen aktywów, ale nie zapewni pożyczek, nowych inwestycji i trwałego ożywienia gospodarki.
Skuteczna polityka monetarna, „the New Q”, zakłada zmianę myślenia o relacjach bankowości i biznesu – banki są służącym biznesu a nie jego panem; „mogą sfinansować handel, jeśli ten istnieje, ale nie mogą go wymusić”. Jak wskazywał Keynes, bank centralny musi przejmować takie aktywa finansowe, których nie chcą trzymać ludzie ani system bankowy; Minsky postulował z kolei dla banku centralnego rolę „pożyczkodawcy ostatniej instancji” dla całej gospodarki a nie tylko dla banków. Zdaniem Jana Kregla, konieczne jest „odwrócenie myślenia o bankowości w kategoriach pożyczania funduszy z depozytów i uznanie znaczenia koncepcji tworzenia pasywów poprzez nabywanie aktywów”; to przecież tworzenie aktywów przez produktywną działalność biznesu zapewnia podstawy dla kreowania pasywów bankowych.
Problem współczesnej bankowości polega na tym, że banki dopasowują udzielane kredyty do emitowanych przez siebie obligacji zabezpieczonych kredytem (collateral loan obligation), a następnie szukają inwestorów instytucjonalnych; pożyczkobiorców zamiast samych banków oceniają agencje ratingowe; w tej sytuacji (Minsky): „działalność bankierów wpływa nie tylko na wielkość i dystrybucję finansowania, ale także na cykliczne zachowania cen, płac i zatrudnienia”. W tej sytuacji najlepszym instrumentem regulacyjnym wobec banków jest ustalenie granic proporcji aktywów banków do ich kapitału własnego poprzez wskaźniki zawartości kapitału dla aktywów różnego typu. Na poziomie międzynarodowym (oprócz ogólnej zasady oceny kondycji poszczególnych kredytobiorców przez banki oraz podziału banków na mniejsze jednostki), istotne dla reformy w kierunku jakościowej kontroli kredytu jest również kontrolowanie finansowania różnych kategorii importu i eksportu, a także kontrola różnych typów przepływów inwestycyjnych; szczegółowe propozycje reformy polityki pieniężnej oraz systemu bankowego Hyman Minsky przedstawił w roku 1995 – zdaniem Jana Kregla, przy pełnym zastosowaniu stanowiłyby one podstawę systemu bardziej stabilnego i sprzyjającego zrównoważonemu rozwojowi „realnej” gospodarki.
__________________
Zachęcamy również do zapoznania się z tekstem prof. Kregla „Kilka prostych uwag na temat reformy międzynarodowego systemu monetarnego” oraz z rozmową Jakuba Majmurka z prof. Kreglem: „Żaden kraj nie rozwinął się dzięki inwestycjom zagranicznym”.
Zapraszamy też do obejrzenia zapisu wideo (część 1., część 2.), wysłuchania nagrania audio i obejrzenia galerii zdjęć ze spotkania.
__________________
Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Bankiu Polskiego.
