Czy istnieją przejawy kultury zdolne przełamać rozpad więzi zbiorowych w Europie, skierowane na wzmacnianie wzajemności, empatii i solidarności? Raport Doroty Ogrodzkiej i Igora Stokfiszewskiego z międzynarodowego projektu badawczego Culture for solidarity.
U zarania procesu integracji europejskiej kulturze przypisywano funkcje tożsamościowotwórcze i spajające. Oczekiwano, że kultura przyczyni się do zdefiniowania kształtu wspólnej Europy oraz nazwania wartości, będących jej fundamentem. Kultura jednak nie zdołała zapobiec procesom fragmentaryzacji i polaryzacji społecznej na kontynencie, których jesteśmy świadkami. A może zwrócono się ku nieskutecznym do omawianych celów praktykom artystycznym i kulturalnym? Czy istnieją przejawy kultury zdolne przełamać rozpad więzi zbiorowych w Europie, skierowane na wzmacnianie wzajemności, empatii i solidarności? Pytania te zlokalizowane zostały w centrum projektu Culture for Solidarity realizowanego przez Europejską Fundację Kultury, Krytykę Polityczną i hiszpańską organizację ZEMOS98. Jego pierwszym etapem były badania w działaniu, wykonane przez międzynarodową grupę artystów, artystek, badaczy i badaczek w dziewięciu ośrodkach w Europie – w miastach: Marsylia (Francja), Kiszyniów (Mołdawia), Warszawa (Polska), Zagrzeb (Chorwacja), Sewilla (Hiszpania) oraz we wsiach: Pęciszewo, Lisewo Malborskie, Cyganek i Grochowice (Polska) – pod opieką kuratorską Doroty Ogrodzkiej i Igora Stokfiszewskiego. Raport Kultura i solidarność przybliża przebieg procesu artystyczno-badawczego oraz prezentuje płynące zeń wnioski.
Autorka i autor raportu uznają za „niezbędne (…) ustanowienie nowego paradygmatu kulturowego, w centrum którego solidarność zostanie usytuowana jako kategoria organizująca zbiorową wyobraźnię i oddziałująca na podniesienie się jakości wspólnego życia. Paradygmat ten opierać się musi na »współ-tworzeniu, współ-odpowiedzialności, współ-zależności, współ-pracy i współ-czuciu«. Musi jednak również znaleźć odpowiednią formułę, zdolną zmierzyć się z wyzwaniami dotyczącymi kreowania otwartych wspólnot, potrafiących budować mosty pomiędzy mobilnymi jednostkami reprezentującymi różne języki, kultury i pochodzenie geograficzne”. W konsekwencji realizacji ośmiu przedsięwzięć artystyczno-badawczych Ogrodzka i Stokfiszewski konkludują m.in.: „[s]olidarność ma szansę zostać sprowokowana w ramach aktywności kulturalnej i artystycznej wówczas, gdy aktywność ta wydarza się w oparciu o różnicę społeczną – kulturową, religijną, klasową” oraz, że „[n]iezbędne jest przekierowanie myślenia z solidarności jako reakcji na kryzys innego podmiotu w kierunku solidarności jako budowania relacji z innym podmiotem. Aby stało się to możliwe, niezbędne jest również projektowanie ram organizacyjnych, materialnych infrastruktur i interfejsów, które stanowiłyby bazę do rozwijania społecznej solidarności”, gdyż kultura „ma (…) większe szanse wpłynąć na wyłanianie się i utrwalanie społecznych praktyk solidarnościowych, jeśli dostarczy materialnych fundamentów, narzędzi stanowiących rusztowanie, na którym wznieść się może solidarność jako relacja, nie zaś wyłącznie jako reakcja”. Ogrodzka i Stokfiszewski apelują również o „ponowne przemyślenie kategorii i praktyki performansu (…) jako gatunku artystycznego możliwego do przechwycenia z kultury awangardowej i zaadaptowania na rzecz popularnej kultury społecznej zorientowanej na kreowanie wspólnot”. Spośród innych gatunków ludycznych, mogących mieć pozytywne oddziaływanie na kształtowanie się postaw solidarnościowych zwracają uwagę na taniec, zbiorowe celebracje i praktyki okołokarnawałowe. Wreszcie, apelują „o reformę samej kultury”, o stworzenie ludziom kultury „warunków pozwalających (…) na skupienie się na pozytywnym wpływie społecznym, zamiast na codziennej walce o byt i trosce o przyszłość ze względu na niestabilne, prekarne warunki (…) pracy”.
Raport powstał w ramach projektu Culture for solidarity, realizowanego przez Europejska Fundacje Kultury, Krytykę Polityczną i organizację ZEMOS98, finansowanego ze środków programu Kreatywna Europa Komisji Europejskiej. Strona internetowa projektu: cultureforsolidarity.eu.
