W Polsce w latach 1939–1956 dokonała się rewolucja społeczna. Okrutna, brutalna, narzucona z zewnątrz, ale jednak rewolucja. Ta rewolucja niesłychanie głęboko przeorała tkankę polskiego społeczeństwa, tworząc warunki do dzisiejszej ekspansji klasy średniej, czyli po prostu, mieszczaństwa. To zaś oznacza, że właśnie owa rewolucja tworzy warunki dla zachodzącej dzisiaj, najgłębszej być może od wieków, zmiany mentalności Polaków; odejścia mentalności określonej przez wieś i folwark ku umysłowości zdeterminowanej przez miasto i miejski sposób życia.
Ta rewolucja pozostaje jednak nieobecna w myśleniu.
Jej doświadczenie, mimo tego że nałożyły się na nie wydarzenia nad wyraz realne – Zagłada Żydów, złamanie i wyniszczenie ziemiaństwa i kultury dworskiej, wykorzenienia i przesiedlenia ogromnych mas ludzkich, stalinowska wojenna industrializacja i związany z nią terror – przypomina w związku z tym doświadczenie koszmarnego snu. Takiego snu w którym realizują się najbardziej skryte, a jednocześnie najstraszniejsze marzenia. Snu, za którego treści po obudzeniu nie bierze się żadnej odpowiedzialności; ba, najchętniej nie pamięta się go.
Uprzywilejowanym narzędziem, pozwalającym przemyśleć tego rodzaju doświadczenie, jest psychoanaliza, traktowana jako teoria krytyczna. Szczególnie narzędzia pojęciowe, rozwijane w jej współczesnej, Lacanowskiej wersji, takie jak transpasywność, uniwersum symboliczne czy wyobrażeniowa pozycja podmiotowa, być może mogą pozwolić na opisanie i analizę wydarzeń, które straciły, albo raczej nigdy nie miały swojego miejsca w przestrzeni znaczących, nigdy nie miały narracji, która by je opowiadała.
Seminarium będzie więc próbą przedyskutowania kluczowych momentów rewolucji ’39–’56, a także dalszej historii Polski, z rewoltami ’56 i ’80 i zmianą ustrojową po ’89, za pomocą pojęć wywodzących się z psychoanalitycznej teorii społecznej. Na każdym spotkaniu będziemy opisywać fragment realnego społecznego doświadczenia by potem podejmować refleksję nad samymi pojęciami, taki opis umożliwiającymi.
Tematy:
1. Rewolucja ’39–’56, rewolucja w ogóle, wyobrażeniowy charakter podmiotowości, transpasywność,
topologia poczucia krzywdy.
2. Mieszczaństwo, przedwojenne mieszczaństwo żydowskie, feudalne imaginarium społeczne
a podmiotowość polityczna, Zagłada Żydów a formowanie się „nowego” mieszczaństwa i nowoczesnej suwerenności politycznej w Polsce.
3. Feudalne imaginarium społeczne a polski socjalizm. Wyniszczenie ziemiaństwa. Przemieszczenia i migracje. Skuteczność podmiotowych ingerencji w uniwersum symboliczne. Topologia fantazmatów polskich.
4. Industrializacja. Terror. Terror rewolucyjny i terror stalinowski. Symboliczne upokorzenie terrorem.
5. Socjalistyczne epizody – ’56 i ’80. Dlaczego tak nietrwałe, dlaczego tak niewiele śladów?
6. PRL – folwark industrialny. Nowoczesna kultura ’56–’68. A gdzie w uniwersum symbolicznym jest miejsce Kościoła?
7. „O to walczyliśmy…”, czyli po ’89. Realne i fantazmatyczne – rozbrat. Genealogia, archeologia, podmiotowość.
Informacje dla studentów:
Seminarium odbywa się co dwa tygodnie, w środy, w godzinach 16.15–19.15, począwszy od 20 lutego 2013.
Terminy spotkań w semestrze letnim:
20.02
6.03, 20.03
3.04, 17.04
8.05, 22.05
5.06
Ze względu na dobór lektur uczestnicy seminarium powinni znać język angielski
na poziomie rozumienia tekstu naukowego.
prof. Andrzej LEDER – kieruje Zespołem Filozofii Kultury w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Główne zainteresowania i przedmiot badań: filozofia kultury oraz filozoficznie rozumiana kategoria losu indywidualnego. Autor licznych publikacji, artykułów i rozpraw naukowych. Opublikował m.in.:
Przemiana mitów, czyli życie w epoce schyłku. Zbiór esejów, OPEN 1997; Nieświadomość jako pustka, Wyd. IFiS PAN 2001; Nauka Freuda w epoce Sein und Zeit, Wyd. Fundacja Aletheia 2007.
