W okresie 1939–1945 Europa doświadczyła czegoś, co „nie powinno się zdarzyć” (Hannah Arendt). Ale okres bezpośrednio następujący po wojnie, szczególnie w krajach na zachód od Łaby, to faza swoistego zapomnienia. Zresztą we wschodniej części kontynentu, zdobytej przez Stalina i poddanej „skradzionej” rewolucji, pamięć wojny również kształtuje się w sposób szczególny. Dopiero od lat sześćdziesiątych w świecie zachodnim rozpoczyna się proces rozpoznania tego, co się zdarzyło. Jest on powolny – trwa mniej więcej do końca lat ’70. Rodzi dyskurs krzywdy. Zaś pod koniec wieku psychoanalityczna kategoria traumy wchodzi do języka historyków i teoretyków nauk społecznych. Kraje położone na wschód od Łaby odnajdują się w tym nowym sposobie myślenia od lat ’90.
Przyjrzymy się przemianom teoretycznego dyskursu, który rządził europejską świadomością w okresie powojennym. Będziemy je rozumieć jako proces wydobywania się traumy na powierzchnię. Zbadamy charakterystyczne cechy tych przemian – gwałtowne zmiany społecznego nastroju i następowanie po sobie radykalizmów politycznych – jako symptomy bolesnego procesu przepracowywania. Zobaczymy, jak samo użycie kategorii traumy stało się symptomem. Zastanowimy się wreszcie, czy ów proces już się zakończył.
Tematy szczegółowe:
1. Nowe spojrzenie na spuściznę wojny. Co wojna oznaczała w Europie wschodniej, a co – w zachodniej? Czym była z punktu widzenia europejczyków Zagłada Żydów i jak była pamiętana? Jak doświadczenie wojny zostało ujęte w świadomości zbiorowej ? Czym był w tych dwóch perspektywach stalinowski komunizm?
2. Co to znaczy – doświadczyć traumy? Jak trauma jest doświadczana na poziomie zbiorowym ? Jak jest pamiętana i wypowiadana ?
3. Rozpoznanie: procesy zbrodniarzy hitlerowskich w latach sześćdziesiątych. Rozpoznanie: pojawienie się Archipelagu Gułag we Francji.
4. Radykalizm powojennej europejskiej lewicy. Jego legitymizacja i jego język. Apogeum ’68 roku. Czy można moralnie delegitymizować rzeczywistość?
5. Ponowożytność. Po czym jest ten post-? Hiperkapitalizm bez uzasadnienia i nadziei. Czy tak właśnie działa maszyna?
6. Nowa perspektywa – krzywda. Co uprawomocnia wszelką mowę? Zamiana jednolitego dyskursu walki na wielość dyskursów krzywdy.
7. Nowa perspektywa – pamięć. Co robić, gdy nie ma już nadziei?
8. Trauma – poza krzywdą i pamięcią. Genealogia pojęcia w naukach społecznych. Dyskurs historyków idei.
9. Kultura traumy. Nadużycie i banalizacja dyskursu.
Lektury adekwatne do tematów, m.in.:
Tony Judt Powojnie…
Sigmund Freud Żałoba i melancholia
Hannah Arendt Eichmann w Jerozolimie; Hanna Krall Dno oka
Gieorgij Władimow Wierny Rusłan; Emmanuel Levinas Pies albo prawo naturalne [w:] Trudna wolność
Gilles Deleuze Anty-Edyp; Jean-Francois Lyotard Le differend
Walter Benjamin Tezy historiozoficzne; Pierre Nora Czas pamięci
Dominik La Capra Writing History. Writing Trauma
James Berger Representation of Postapocalypse
Ruth Lays Trauma: a genealogy
Cathy Caruth Trauma
Informacje dla studentów i studentów:
Seminarium odbywa się co dwa tygodnie, w środy, w godzinach 16.15–19.15, począwszy od 23 października 2013.
Seminarium roczne, terminy spotkań w semestrze zimowym:
2013: 23 X; 6, 20 XI, 4,18 XII;
2014: 15 I.
Terminy spotkań w semestrze letnim:
2014: 26 II; 12, 26 III; 9, 23 IV; 7, 21 V; 4 VI.
Ze względu na dobór lektur uczestnicy i uczestniczki seminarium powinni znać język angielski na poziomie rozumienia tekstu naukowego.
Obowiązują zapisy według zasad ogłoszonych na www.instytut-studiow.pl.
Termin naboru mija 29 września 2013. Liczba miejsc ograniczona.
Udział w seminarium jest bezpłatny.
—
Seminarium jest organizowane
we wspołpracy z Fundacją im. Heinricha Boella.
prof. Andrzej LEDER – kieruje Zespołem Filozofii Kultury w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Główne zainteresowania i przedmiot badań: filozofia kultury oraz filozoficznie rozumiana kategoria losu indywidualnego. Autor licznych publikacji, artykułów i rozpraw naukowych. Opublikował m.in.:
Przemiana mitów, czyli życie w epoce schyłku. Zbiór esejów, OPEN 1997; Nieświadomość jako pustka, Wyd. IFiS PAN 2001; Nauka Freuda w epoce Sein und Zeit, Wyd. Fundacja Aletheia 2007.
