Dwie kampanie - Ekspertki.org i Kobieta bez przestrzeni - które chcą oddań paniom głos.
Pełną parą ruszyła kampania wyborcza do parlamentu, wybory już 25 października. Choć – po raz pierwszy w historii Polski – miejsca „na jedynkach” główne partie powierzyły kobietom, a partia Razem dodatkowo wprowadziła tzw. „suwak”, czyli naprzemienność kobiet i mężczyzn na listach wyborczych, w mediach dalej oglądamy, słyszymy i czytamy głównie męskich komentatorów kampanii wyborczej. Kobiety komentatorki – kandydatki do parlamentu, obecne posłanki i polityczki, publicystki, dziennikarki, ekspertki od politologii, socjologii, medioznawstwa – są rodzynkami. Dlaczego w popularnych debatach w mediach występują głównie mężczyźni? Rozwikłaniem tej zagadki zajęły się dwie kampanie edukacyjne: Ekspertki.org – zainicjowany przez Krytykę Polityczną i Fundację Kobiety Nauki oraz projekt Kobieta bez przestrzeni, realizowany przez gdańskie Stowarzyszenie Waga i Video Studio Gdańsk.
Oba projekty, choć prowadzone odrębnie, łączy wspólny cel – szerszy udział kobiet w życiu publicznym.
Obie kampanie analizują przyczyny, dlaczego – po pierwsze – ciągle zbyt mało kobiet występuje w mediach głównego nurtu jako polityczki i ekspertki, a po drugie – dlaczego tylko ok. 3 % kobiet jest w zarządach firm w Polsce, liczba posłanek w Sejmie to zaledwie 23% składu izby parlamentu, podobnie niski odsetek udziału kobiet jest w radach miejskich czy w sejmikach wojewódzkich w Polsce.
Oba projekty pokazują nie tylko bariery dla kobiet w życiu publicznym, ale przede wszystkim mają na celu zachęcenie kobiet do aktywniejszego działania tam, gdzie nas jest zbyt mało, czyli w obszarach, gdzie kształtuje się masową opinię publiczną oraz podejmuje kluczowe decyzje społeczno-ekonomiczne.
Obie kampanie wykorzystują różne narzędzia. Ekspertki.org to baza internetowa, obudowana licznymi działaniami popularyzatorskimi (konferencje, warsztaty, debaty). Kobieta bez przestrzeni to film dokumentalny, którego uroczysta prapremiera odbędzie się 8 września br. w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku. Po premierze zaplanowano szereg pokazów w Polsce, połączonych z dyskusją.
Pomysłodawczyniami i autorkami projektu Kobieta bez przestrzeni są dwie kobiety: Elżbieta Jachlewska – wiceprzewodnicząca Zarządu Partii Kobiet, prezeska gdańskiego Stowarzyszenia Waga oraz Joanna Pacana – znana scenarzystka, dokumentalistka i producentka agencji filmowej Video Studio Gdańsk. Ekspercko wspierały je dr Barbara Kijewska – politolożka oraz dr Ewa Baniecka – literaturoznawczyni. Reżyserem filmu Kobieta bez przestrzeni jest znany dokumentalista Grzegorz Karbowski.
Twórcy fabularyzowanego dokumentu rozmawiają z kilkudziesięcioma znanymi osobami świata nauki, kultury, polityki, mediów, szukając odpowiedzi na pytanie, co zrobić, by było więcej kobiet w życiu publicznym.
Baza internetowa Ekspertki.org gromadzi biogramy specjalistek z 24 dziedzin życia społecznego i gospodarczego, od administracji publicznej poprzez edukację, innowacje i IT, infrastrukturę, finanse, po zdrowie. Kobiety same wpisują się do bazy, po weryfikacji przez administratorki. Repozytorium jest pomocne dla organizatorów/ek konferencji i seminariów eksperckich, paneli dyskusyjnych, debat oraz programów w telewizji i radiu, wychodząc – jak piszą inicjatorki projektu Ekpsertki.org – „naprzeciw potrzebie przełamania męskiego monopolu i wzmocnienia obecności kobiet w debacie publicznej”. (…) Z doświadczenia wiemy – wyjaśniają organizatorki projektu – jak często argumentem tłumaczącym nieobecność kobiet w debacie jest mówienie, że po prostu „nie ma ekspertek”, które mogą zabrać głos na dany temat. A nawet jeśli są, to trudno do nich dotrzeć. Baza jest narzędziem, które pomaga rozwiązać ten problem. Jest narzędziem ułatwiającym dotarcie do ekspertek z różnych dziedzin oraz regionów Polski. (…)”
Zaglądam do bazy Ekspertki.org na początku sierpnia 2015 roku. Z Województwa Pomorskiego wpisało się 12 kobiet, w 16 dziedzinach (z 24 dostępnych). To kobiety, które odważyły się na wystąpienia medialne, na komentowanie faktów i analiz społeczno-gospodarczych w dyskusjach publicznych.
Na razie jest nas mało. To oczywiste, bo projekt dopiero ruszył, niewiele ekspertek jeszcze wie o możliwości wpisania się do bazy. Są też bariery natury psychologicznej, o których mówią bohaterki i bohaterowie filmu Kobieta bez przestrzeni.
Medioznawczyni dr Michalina Rutka, prof. Małgorzata Fuszara (Sekretarz Stanu, pełnomocniczka rządu ds. równego traktowania) czy politolożka dr Barbara Kijewska zwracają uwagę, że cześć z kobiet czeka na osobiste zaproszenie do wystąpień publicznych, potrzebują motywacji, zachęty, wszak same z siebie często nie wierzymy we własne kompetencje eksperckie do wystąpień publicznych. Zdarza się niejednokrotnie, że wybitne specjalistki wymigują się, gdy dzwoni do nich dziennikarz/rka z zaproszeniem do studia. Delegują kolegę z pracy, który chętnie udziela się w mediach, choć to one de facto mają większą wiedzę w danej dziedzinie niż kolega. Przyczyną tej autocenzury kobiet jest stereotypowo powtarzany pogląd, że mężczyźni lepiej wypadają w mediach. To przeświadczenie głęboko tkwi w wielu z nas, trudno się z niego oswobodzić, na co zwraca uwagi w filmie Kobieta bez przestrzeni wiele rozmówczyń.
Kolejną barierą przed angażowaniem się kobiet w debaty medialne jest nasza świadomość, że przestrzeń publiczna stworzona jest przez mężczyzn i nie jest nam przyjazna. Wiele z nas nie odnajduje satysfakcji w medialnych sporach, walkach słownych jak na ringu, atmosferze rywalizacji czy wręcz agresji w studiach telewizyjnych i radiowych.
W filmie Kobieta bez przestrzeni jeden z rozmówców Wojciech Eichelberger, znany pisarz i psychoterapeuta mówi wprost:
„(…) Kobiet na szczytach władzy jest niewiele, bowiem kobiety nie chcą i nie lubią grać w grę, do której reguły wymyślili mężczyźni. To nie jest ich boisko i to nie jest ich gra. Myślę, że niewiele kobiet tak naprawdę zdaje sobie sprawę z tego oporu. Opór ten często wydaje się takim emocjonalnym, nieracjonalnym zachowaniem, ma się pretensje do kobiet, że gdy nawet mają szansę, to ją odrzucają. (…) A gdy już kobiety dostaną się do polityki czy występują w mediach, to w pierwszej kolejności zajmują się zmianami reguł gry, narzuconych im przez mężczyzn. I to pochłania większość ich energii, działania kobiet mogą wydawać się mało produktywne, w sensie spraw bieżących, na przykład inicjatyw uchwałodawczych, które są robione w duchu starych (męskich) reguł. Bowiem prawdziwą motywacją i intencją kobiety w życiu publicznym jest najpierw zmiana nieprzyjaznych dla nich reguł gry.”
W filmie Kobieta bez przestrzeni specjalistka od mediów społecznościowych zauważa także, że wiele kobiet unika też wypowiedzi dla portali i gazet głównego nurtu, bowiem przeszkadza nam powszechny obecnie tabloidalny styl i poszarpane przez redakcje wypowiedzi, które nie oddają wiedzy ekspertki. Często wyrwane z dłuższej wypowiedzi zdanie przeinacza intencję autorki.
Kobieta jest wystawiana na bezlitosne, często chamskie i seksistowskie komentarze anonimowych komentatorów na forach internetowych.
Tezę tę potwierdzają komentarze na opiniotwórczym lokalnym portalu Trojmiasto.pl pod artykułem Dagy Ochendowskiej o filmie Kobieta bez przestrzeni W Gdańsku powstaje film o kobietach.
Już sam tytuł uruchomił komentatorów do zamieszczania napastliwych, pogardliwych, szyderczych wpisów. Forum na Trojmiasto.pl nie jest moderowane, każdy anonimowo może dodać nieograniczoną liczbę hejtów. Kierownictwo portalu Trojmiasto.pl podkreśla dumę z „wolnego forum”, nie zamierza wprowadzać ograniczeń identyfikujących komentatorów, bezkarnie używających mowy nienawiści, przemocy słownej, chamstwa, wpisów pełnych pogardy dla kobiet i seksizmu.
Wiele kobiet wybiera zatem media społecznościowe, które okazują się dla kobiet przestrzenią o wiele bardziej przyjazną, niż media mainstreamowe, oparte na stereotypach i patriarchalnym modelu konkurencji.
Na portalach społecznościowych mamy wpływ na treść i przekaz naszych wypowiedzi, same kontrolujemy moderowanie komentarzy, włączamy inne osoby do dyskusji, zgodnie z naszymi regułami gry. Dr Michalina Rutka pokazuje w filmie Kobieta bez przestrzeni korzyści z oswajania mediów społecznościowych przez kobiety i wskazuje na ich pozytywne znaczenie w kontekście równości płci.
Mam nadzieję, że obie kampanie – baza Ekspertki.org oraz działania popularyzatorskie projektu Kobieta bez przestrzeni wymuszą poszerzenie przyjaznej dla kobiet przestrzeni w mediach, w polityce, w życiu społeczno-ekonomicznym. O efektach obu projektów (bądź ich niedostatku) porozmawiamy w Gdańsku na Kongresie Kobiet Pomorza (28 listopada 2015 r.). Kongres organizowany jest przez Trójmiejską Akcję Kobiecą, czyli sieć organizacji, której głównym celem jest wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn w życiu publicznym.
—
Lidia Makowska, kulturolożka, animatorka społeczności lokalnych, członkini Trójmiejskiej Akcji Kobiecej, radna Dzielnicy Wrzeszcz Górny w Gdańsku.
Projekt „Kobieta bez przestrzeni” realizowany jest przez Video Studio Gdańsk i Stowarzyszenie Waga w ramach programu „Obywatele dla Demokracji”, finansowanego z Funduszy EOG.
Projekt Ekspertki.org realizowany jest w ramach programu „Obywatele dla Demokracji”, finansowanego z Funduszy EOG.
