#PRL

Rozmowa z Jackiem Paśnikiem, pisarzem, publicystą, autorem powieści „Tak szybko się nie umiera”.

Kiedy Wodecki śpiewał „Chałupy welcome to”, tak naprawdę golasów w Chałupach już nie było.

Państwo – uważał Jan Paweł II – powinno podporządkować się „ładowi moralnemu”, w praktyce stając się zakładnikiem katolicyzmu.

Potraktujmy poważnie „Przygodę na Mariensztacie” (1954). Przecież to film o rewolucji.

Kinga Dunin czyta „Tajnych dyrygentów chmur” Wioletty Grzegorzewskiej, „Dwie i pół duszy. Folk noir” Justyny Hankus i „Białe noce” Urszuli Honek.

O wyzwaniach, przed jakimi staje inżynier Karwowski, awansując i przesuwając się w drabinie społecznej.

Fragment książki Rafała Dajbora „40-latek. Kulisy kultowego serialu”, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Krytyki Politycznej.

Vendula Czabak i Krzysztof Tomasik rozmawiają o książkach Wydawnictwa Krytyki Politycznej.

Jerzy Urban uważał, że Polskę można i trzeba modernizować, ale od środka. Dlatego przyłączył się do władzy i tę władzę chciał zmieniać – mówią Marek Sterlingow i Dorota Karaś, autorzy biografii byłego rzecznika rządu.

Dojrzała wspólnota potrafiłaby pogodzić dialog różnych pamięci o Jerzym Urbanie. „Urban. Biografia” to dobry krok w tym kierunku.

Okno życia jest zawsze za małe i chciałoby się, odchodząc z tego świata, podobnie jak Rudnicki, wziąć wszystko na wynos.

„Daleko od szosy” jest pierwszą socjalistyczną opowieścią awansu, w której miłość państwa do przedstawiciela klasy ludowej i wynikającą z niej dobroczynność wprost zastąpiono indywidualną miłością przedstawiciela klasy wyższej do przedstawiciela klasy ludowej.

Jak zmieniało się podejście władz do awansu klasowego w okresie PRL i w jaki sposób przedstawiali go reżyserowie i socjolożki, twórcy czarnego dokumentu i pisarze nurtu chłopskiego? Rozmowa z Magdą Szcześniak, autorką książki „Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce”, która właśnie ukazała się w Wydawnictwie Krytyki Politycznej.

Instytucję kolejki i rządzące nią prawa trudno pojąć.

Między marcem a majem 1940 roku, między pierwszym a drugim spotkaniem Stalina z Wasilewską, wymordowano polskich oficerów. Stalin karczował wielowiekową puszczę, by zasadzić swoją odmianę polskiego inteligenta.

Jak pokazują niektóre kroniki, w kwestiach społecznych stalinowska ortodoksja bywała nieraz bliższa rzeczywistości niż odwilżowa narracja „polskiej drogi do socjalizmu”.

Na podstawie licznych i różnorodnych źródeł Świdziński stworzył PRL całkowicie poważny: tragiczny, trochę zabawny, pełen pary, znojny, potoczny, tętniący zarówno nadzieją, jak i rozczarowaniem. Radosław Pulkowski czyta i ogląda „Festiwal” Jacka Świdzińskiego.

Czesław Miłosz w rozmowie z Aleksandrem Watem z „Mojego wieku” pyta o Polskę lat 20. i 30., wpływy ZSRR i pisarzy rosyjskich, „Miesięcznik Literacki” oraz o to, jak się dochodzi i odchodzi od komunizmu.

Paulina Januszewska rozmawia z Joanną Kuciel-Frydryszak, autorką książki „Chłopki. Opowieść o naszych babkach”.

Rozmowa z historykiem Marcinem Zarembą, autorem książki „Wielkie rozczarowanie. Geneza rewolucji Solidarności”.

Pokolenie Kwaśniewskiego ma swoje wielkie dokonania. Nie będzie jednak przesadą stwierdzenie, że młodsze pokolenie lewicy definiuje się w opozycji do niego.

W latach 90. tylko wariaci i esbecy – w naszym przekonaniu – mogli mówić, że przecież nie ma dowodów na jego zabójstwo.

Z Piotrem Wróblewskim, autorem książki „Żarnowiec. Sen o polskiej elektrowni jądrowej”, rozmawia Michał Sutowski.

Istnieje przekonanie, że katastrofa w Czarnobylu rozpoczęła zmianę społeczną, która doprowadziła do protestów przeciwko budowie Elektrowni Jądrowej Żarnowiec, a w konsekwencji do wstrzymania nad nią prac. Czy tak było naprawdę?

Emancypacja przez dzielność to specjalna, bardzo polska odmiana feminizmu, doskonale uchwycona przez Agnieszkę Osiecką.

W III RP klasa pracująca jest niemal całkowicie odsunięta od procesu decyzyjnego. To nieracjonalne i urąga demokracji.

Iluzja, że Kościół jest bardzo silnie zakorzeniony, bierze się wciąż z jego siły politycznej, ale ta jest coraz wyraźniej kwestionowana. Rozmowa z Brianem Porterem-Szűcsem, autorem książki „Wiara i ojczyzna. Katolicyzm, nowoczesność i Polska”.

Kluczem do świata, który wyłonił się po roku „zimy stulecia”, jest pojęcie przyspieszenia.

Z Jarkiem Szubrychtem, autorem książki „Skóra i ćwieki na wieki. Moja historia metalu”, rozmawia Jakub Majmurek.

Śmierć Urbana może prowokować do płaskich podsumowań. Odsądzających od czci i wiary lub infantylnie polubownych. Moim zdaniem Urbanowi należy się inny rodzaj pamięci.

Być może byłoby lepiej dla Polski, gdyby sztandar antyklerykalnego oświecania w latach 90. podniósł nie Urban, ale ktoś z piękną opozycyjną kartą. Chętnych jednak nie było.

Zimą 1979 roku temperatura w szpitalach spadała do 10 stopni, w mieszkaniach nawet do 7. Z Marcinem Zarembą, historykiem i socjologiem, rozmawia Michał Sutowski.

Stowarzyszenie Emerytów i Rencistów Policyjnych szacuje, że zmarło już ponad 4000 osób spośród tych, którzy podjęli walkę z ustawą dezubekizacyjną. W statystykach sądowych liczba ta widnieje w rubryce „inne załatwienie sprawy”.

Czy rasizm jest częścią polskości? Publikujemy fragment książki Agnieszki Kościańskiej i Michała Petryka „Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie”.

Świetlica, kościół i szkoła były dla wiejskich kobiet tymi miejscami, gdzie mogły działać publicznie. I tworzyć to coś, co w skrócie nazywamy Polską.

Doświadczenie braku kontroli nad wielkimi zmianami dziejowymi przerodziło się w swoistą filozofię życiową: wiejski stoicyzm. Fragment książki Tomasza S. Markiewki „Nic się nie działo”.

Z Magdaleną Okraską, autorką książki „Nie ma i nie będzie”, rozmawia Paulina Siegień.

Irena Reszke zmarła 11 kwietnia. Miała 92 lata. W PRL była prekursorką badań nad pozycją społeczną i zawodową kobiet.

Bliska Krasowskiemu wizja polityki, gdzie w zasadzie nie ma miejsca na idee, drażniła redukcjonizmem już w jego trylogii o historii III RP. Drażni tym bardziej w książce o Michniku.

Epizodyczna rola Wandy Stanisławskiej-Lothe w filmie „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz” jest chyba nie mniej znana miłośnikom polskiego kina niż występ u Piwowskiego. Fragment książki „Mój mąż jest z zawodu dyrektorem, czyli Jak u Barei 2”.

Znamy z historii takie sytuacje – zastraszających represji stosowanych wobec przypadkowych ludzi, którzy stają się zakładnikami. Oto jedna z takich sytuacji. Kinga Dunin czyta „Tylko góry będą ci przyjaciółmi. Słowa z więzienia Manus” i „Trzy tłumaczki”.

Gierek, podobnie jak Jan Paweł II, jest postacią mityczną. Kult papieża ma jednak charakter urzędowy, a kult Gierka płynął raczej podziemnym nurtem… aż powstał o nim film.

Naprawdę dramatycznie złe w filmie „Gierek” jest to, że wzlot i upadek jego rządów na ekranie nie mówi nam nic o realnym dramacie, jaki się w peryferyjnej Polsce lat 70. rozegrał.

Co nie wyszło? Wyliczmy: scenariusz, reżyseria, dramaturgia, aktorstwo. Czyli niemal wszystko.

Rozmowa z Igorem Rakowskim-Kłosem, autorem książki „Dzień przed. Czym żyliśmy 12 grudnia 1981”.

Jako obserwator i człowiek czytający politykę Mieczysław Rakowski był wprost wybitny, ale jako polityk czynny nie odniósł sukcesu. Rozmowa z Michałem Przeperskim, autorem książki „Mieczysław F. Rakowski. Biografia polityczna”.

Nie bójcie się pieczęci IPN na okładce tej książki. „Mieczysław F. Rakowski” to kawał politycznej biografii, za którą jego autorowi należą się brawa.

„Na srebrnym globie” to film nigdy niedokończony, film, wokół którego narosło wiele mitów. Jakub Majmurek rozmawia z Kubą Mikurdą, reżyserem filmu „Ucieczka na srebrny glob”.

Policyjna przemoc, skłonna ją kryć władza, państwo używające służb do niszczenia własnych obywateli, podporządkowana rządzącym prokuratura i sądy to nie tylko problemy PRL.

„W labiryncie” skończono nadawać 30 lat temu. Serial pokazał fascynujący moment przemian, rozpadu starego i układania nowego świata. I jak to bywa z końcami świata, są one spektakularne tylko w ekspresjonistycznych poematach czy filmach von Triera. Rzeczywistość kawek i herbat pitych w bufecie instytutu nie kończy się na jednym cięciu.

Z poświęconej słynnemu gdyńskiemu przedsiębiorstwu „Legendy Radmoru” wyraźnie wyziera fascynująca opowieść o technologicznym rozwoju, snuta poprzez dizajn i materialną historię.

W „Planie tysiącletnim” marzenia młodych inżynierów pracujących dla Polski Ludowej nie różnią się specjalnie od marzeń partyzantów, prowadzących z PRL bezsensowną, skazaną na klęskę walkę.

Bohdan Pniewski wykreował oblicze stolicy i jako architekt władzy przetrwał wszelkie burze polityczne. Jakby „dobra zmiana” miała swojego Pniewskiego, kogoś tak efektywnego w realizowaniu jej wizji, to trochę strach. Rozmowa z Grzegorzem Piątkiem.

Zwykłyśmy słyszeć, że powojenną emancypację kobiet w Polsce należy brać w cudzysłów, bo była odgórnie zadekretowana, przymusowa i fasadowa. Czy to prawda?

Co przesądzało o rozwoju miast w Polsce? Zabory, komuna, globalny kapitalizm czy może prawo magdeburskie? Częściej jednak łut szczęścia lub historyczny pech, ale najbardziej determinacja lokalnych elit – przekonuje prof. Rafał Matyja w rozmowie z Michałem Sutowskim.

Często to wieś jest poligonem, gdzie testuje się rozwiązania, które później zostaną przejęte przez miasta. Rozmowa z kuratorami wystawy „Trouble in Paradise” prezentowanej na Biennale Architektury 2021 w Wenecji.

Jeśli kojarzycie „07 zgłoś się” jako serial do cna seksistowski, to możliwe, że pamiętacie raczej jego popularną parodię. W warstwie obyczajowej wyprzedzał swoją epokę.

Byłbym nawiedzonym osłem, gdybym uważał, że takie teksty jak moja książka mogą same zmienić świat. Ale też uważałbym siebie za cieniasa, gdybym nie wierzył, że trzeba robić, co tylko można, by ludzi do zmian przekonywać. Z Markiem Beylinem rozmawia Michał Sutowski.

Zmarł Bronisław Cieślak. Telewizje przypominają serial „07 zgłoś się” o poruczniku Borewiczu, milicjancie, który cytuje literaturę piękną, używa Old Spice’a, a w tenisa gra z Mieczysławem Wilczkiem.

Roman Graczyk, pisząc o Michniku, zadaje jego niezwykłej biografii pytania, które są dziś kompletnie nieinteresujące, te interesujące zadaje w nieodpowiedni sposób, najważniejszych zaś nie zadaje wcale.

Czy obrońcy konstytucji mogliby ją wreszcie przeczytać od deski do deski? I całą sobie zinternalizować? Z góry dziękujemy.

Brak debaty Kołakowski–Bauman na przełomie wieków oznaczał oddanie intelektualnej władzy nad rzeczywistością konserwatywnym liberałom i zadowolenie się lewicy prawem do obecności na marginesie.

Z Arturem Domosławskim, autorem książki „Wygnaniec. 21 scen z życia Zygmunta Baumana”, rozmawia Michał Sutowski.

Zygmunt Bauman najwyraźniej Polskę uwiera. Pytanie: dlaczego? Fragment książki Artura Domosławskiego „Wygnaniec. 21 scen z życia Zygmunta Baumana”.

W latach 70. władze PRL robiły z Lema symbol sukcesu „drugiej Polski”, obok Fiata 126p i Huty Katowice. Michał Sutowski rozmawia z Wojciechem Orlińskim.

Jeśli antyszczepionkowiec zaraził kogoś innego, mógł trafić do więzienia nawet na 15 lat. Nie tylko wymierzano kary, lecz informacje o nich podawano też na bieżąco w prasie lokalnej.

Chciałam podważyć pamięć społeczną usług seksualnych okresu PRL i obalić mizoginistyczny język, który o niej opowiada. Rozmowa z Anną Dobrowolską, autorką książki „Zawodowe dziewczyny”.

Miałam i mam duże oczekiwania wobec tego serialu, dlatego że to świetny życiorys.

„Ludowa historia Polski” to może najważniejsza książka 2020 roku, ale pozostawia niedosyt.

W pewnym momencie zdałam sobie sprawę, że kobiety opowiadają cudze historie i należy zrobić coś, żeby wreszcie opowiedziały własne – mówi Katarzyna Kobylarczyk, autorka książki „Kobiety Nowej Huty. Cegły, perły i petardy”.

Po publikacji „Poematu dla dorosłych” Adama Ważyka kwestią prostytucji zainteresowano się na najwyższych szczeblach partyjnej hierarchii.

Sport i zwycięstwa kobiet w PRL służyły do chwilowego rozbudzania emocji. Do święcenia tych „prawdziwych” tryumfów był jednak potrzebny męski sukces.

Ten wątek, jak większość związanych z kobietami, słabo wybrzmiewa na lekcjach historii.

All inclusive w Egipcie czy weekend na działce albo tydzień na Mazurach, pod żaglami?

Najciekawsze wątki w wakacyjnym kinie PRL przedstawia Jakub Majmurek.

Karolina Wasielewska: cyfrodziewczyny robiły fascynujące rzeczy, których na początku nikt nawet nie rozumiał.

Lekceważenie udziału kobiet jest pomijaniem kwintesencji rzeczywistości. Rozmowa z Agnieszką Grzybek i Anną Czerwińską, kuratorkami wystawy opowiadającej o roli kobiet w opozycji z czasów PRL.

Chcecie wiedzieć? Najpierw jednak opowiem, co ja ostatnio przeczytałam. Kinga Dunin o „Spowiedzi Hana Solo” Cezarego Borowego i „Wydechu” Teda Chianga.

Kiedy Europę Wschodnią dopadło rozlewanie się miast i dzika deweloperka, jej mieszkańcy znów docenili stare, dobre bloki. O swoich faworytach opowiada siedmioro dziennikarzy z regionu.

Z Aleksandrą Leyk i Joanną Wawrzyniak, autorkami książki „Cięcia. Mówiona historia transformacji”, rozmawia Michał Sutowski.

Anna Walentynowicz budzi różne uczucia – od zachwytów po zarzuty o to, że była konfliktowa. 10 lat temu Walentynowicz zginęła w katastrofie smoleńskiej.

Z Grzegorzem Piątkiem, autorem książki „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944–1949”, rozmawia Michał Sutowski.

Urodziłem się w 1989 roku, więc na projekty z tamtej epoki mogę spojrzeć w miarę obiektywnie.

Liberałów ogarnęła panika. Boją się, że młodzi chcą nam urządzić PRL bis. A wszystko dlatego, że śmieli wspomnieć o państwie, które buduje mieszkania.

Marcin Piątkowski, ekonomista z Banku Światowego, napisał fascynującą książkę o polskim sukcesie gospodarczym. Przekonuje, że zawdzięczamy go komunizmowi, który zniszczył stare struktury społeczne. Ma rację?

Kiedy Zachód miał Woodstock, my mieliśmy Zieloną Górę i Kołobrzeg. Fragment książki Bartosza Żurawieckiego „Festiwale wyklęte”.

Pytanie, czy wierzyli, niesie w sobie już na wstępie dość wyraźne założenie: jak można było w te bzdury wierzyć? Kinga Dunin czyta biografie Bieruta, Gomułki i Cyrankiewicza.

Czy transformację gospodarczą Polski można było przeprowadzić inaczej? Odpowiada profesor Jerzy Osiatyński.

Prawda może nas nie wyzwoli, ale kłamstwa i przemilczenia to bagno. Kinga Dunin czyta reportaż o ludobójstwie rdzennej ludności Kanady i komiks „Sylwetki i cienie”.

30 lat temu runął mur berliński, wraz z nim dotychczasowy porządek na świecie. Dziennikarze z Polski, Niemiec i Ukrainy opisują, jak w ich krajach przez ten czas zmienił się stosunek do Rosji.

9 lat temu poprosiliśmy Pawła Adamowicza o opowiedzenie nam o strajku studenckim na Uniwersytecie Gdańskim pod koniec lat 80.

Lidia i Julia Pańków opisały biografie dziesięciu wybitnych Polek, które zerwały z tradycyjną rolą kobiety w społeczeństwie i kształtowały nowe obyczaje.

Jeśli chcecie zrozumieć fascynację waszych rodziców Leszkiem Balcerowiczem, zarzućcie chomika i machnijcie sobie choć kilkanaście odcinków.

Świat serialu „1983” ma więcej wspólnego z Harrym Potterem niż z tym, czym mógł się stać PRL. Albo z jedną z wschodnioeuropejskich krain, które wymyśla sobie amerykańska popkultura.

Jeśli chcemy doczekać się kolejnych Marii Skłodowskich, musimy jeszcze bardziej zadbać o równość szans.

Architekci – jak inni twórcy w PRL – też walczyli o swoje dzieło. Jakub Majmurek rozmawia z Anną Cymer, autorką książki „Architektura w Polsce 1945-1989”.

„Jacek” Anny Bikont i Heleny Łuczywo opowiada swego bohatera na nowo. Jest tu wielka polityka, jest obyczajówka, jest tło epoki, jest wreszcie weryfikacja Kuroniowych legend.

Michał Sutowski czyta „Księżyc z Peweksu”.

Zbiór dzienników młodych ludzi z lat 1945–1949 przyda się jako remedium na demonizację okresu tużpowojennego.

Ten moment strajku przejdzie do solidarnościowej legendy. To kobiety uratowały strajk, który dał początek Solidarności.

Pozornie bezideowe programy rozrywkowe czy seriale okazują się często bogatym złożem bardzo politycznych konceptów i struktur.

Anka leżała w poprzek tapczanu, obok niej książka. Władek był przerażająco opanowany.

Sosnowiec to polskie Detroit

Październik ’56 radykalnie nie pasuje do współczesnej polityki historycznej. Dzięki temu możemy za to spojrzeć z ukosa na wiele jej mniej lub bardziej skrytych założeń.

Polskie kino odkryło potencjał historii seryjnych morderców z czasów PRL. Czy go wykorzystuje?

Kasety wideo, fascynacja postaciami kobiecymi i emocje.

Dyskutują: Dunin / Krakowska / Michnik / Mosiewicz / Szaniawska / Szpakowska.

Słyszymy dziś tylko o bohaterach i zdrajcach.

Ich biografie przeczytam z ciekawością i wcale nie po to, żeby się od nich odcinać i demonstrować antykomunizm.

Strajk lutego ’71 politycznie zamykał to, co otworzyło Wybrzeże. Dlaczego nie uczymy się o tym w szkole?

Deklaracji wiary seksuologów nie będzie. Ale to konserwatywne środowisko – mówi Agnieszka Kościańska, autorka książki „Płeć, przyjemność i przemoc”.

Czysty dom to oznaka zmarnowanego życia – ta żelazna zasada krzątaczej ekonomii się nie zmieni, choćby przyszło tysiąc Jolant Brach-Czain i napisało tysiąc uwznioślających esejów.

Nostalgia za PRL-em nie tchnie życia w ruchy studenckie czy młodych ludzi organizujących się przeciw umowom śmieciowym.