Seminarium „Film poza narracją” ma za zadanie przyjrzenie się obrazowi filmowemu na poziomie samej jego organizacji formalnej i formalnych właściwości, w momencie zanim zostaje on jeszcze włączony w szersze narracyjne i znaczeniowe struktury. Uczestnicy seminarium otrzymają możliwość zapoznania się z szerokim wyborem tekstów z dziedziny teorii obrazu filmowego, teorii sztuk wizualnych, jak i pracy na konkretnych przykładach filmowych obrazów. Seminarium będzie starało się zaproponować inną perspektywę patrzenia na kino, odmienną od dominującego zarówno w polskim filmoznawstwie, jak i praktyce krytyczno-filmowej podejścia traktującego kino, jak sztukę przy-literacką, ujmujące go przede wszystkim (jeśli nie wyłącznie) jako pewną technikę opowiadania historii, jako narzędzie narracyjne.
Jean-Luc Godard zauważył kiedyś, że wbrew powszechnym przekonaniom wcale nie żyjemy w cywilizacji obrazkowej. Wręcz przeciwnie, zdaniem autora „Do utraty tchu” żyjemy w cywilizacji obrazów zdominowanych przez słowa. Celem seminarium będzie promocja takiego podejścia do kina, które emancypuje filmowe obrazy spod władzy tego, co w dziele filmowym literackie i narracyjne. Wspólnie z uczestnikami będziemy starali przyjrzeć się kinu i obrazu filmowemu przy pomocy innych narzędzi, w równej mierze wywodzących się z teorii i filozofii filmu, co teorii związanej ze sztukami wizualnymi. Tak samo materiał filmowy, na którym będziemy dokonywali analitycznej pracy składał obok klasycznych dzieł sztuki filmowej, z obrazów funkcjonujących na granicy między filmem, a sztukami wizualnymi – takich autorów jak James Benning, Sharon Lockhart, Philippe Grandrieux, Bill Viola, Peter Greenaway, Bruno Dumont, Grzegorz Królikiewicz, czy Józef Robakowski.
Seminarium dostarczy uczestnikom nowych narzędzi do rozumienia i czytania filmów, uwrażliwi ich na formalne aspekty dzieła filmowego. Kierowane jest ono do studentów, osób zainteresowanych kinem i piszących o nim zawodowo, twórców filmowych. Będzie wreszcie miało za zadanie pokazać, w jaki sposób sama formalna organizacja obrazu filmowego niesie ze sobą określone etyczne i polityczne stawki, czy ideologiczne niebezpieczeństwa. Jean-Luc Godard zauważył kiedyś, że „ruchy kamery są kwestią moralności”. Rozwijając tą intuicję, razem z uczestnikami będziemy zastanawiać się nad politycznymi, ideologicznymi i etycznymi właściwościami samych formalnych wyborów, determinujących dzieło filmowe, zanim zacznie ono włączać je w jakiekolwiek szersze, narracyjne całości. Nie chodzi nam tu tylko o badanie, podążające śladami myśli francuskiego filozofa kina Jacquesa Ranciera, obrazu filmowego jako systemu dystrybucji tego, co społecznie widzialne, ale raczej o stworzenie warunku do serii mikro-badań politycznego znaczenia formalnej organizacji obrazów filmowych.
Myślenie o kinie, jakie zawarte jest w seminarium nawiązuje do tradycji, jakie obecne były w działalności Warsztatu Formy Filmowej, stanowiącego w latach 70. XX wieku miejsce praktyki teoretyczno-artystycznej, podejmującej próbę przemyślenia na nowo kina jako sztuki wizualnej, stworzenia platformy dla dialogu między kinem, a artystyczną awangardą tego okresu. Seminarium ma na celu nie wskrzeszenie tego typu podejścia do kina w nowych warunkach, ale także przypomnienie historii mniej znanej ścieżki polskiego kina, związanej z takimi nazwiskami jak Wojciech Bruszewski, czy Zbigniew Rybczyński.
Tematy:
1. Kadr i przestrzeń pozakadrowa. Na tych zajęciach będziemy analizować kadr jako najmniejszą jednostkę formalna i artykulacyjną dzieła filmowego. Przyjrzymy się obrazowi filmowemu i kadrowi jako systemowi informacyjnemu, przekazującym pewne określone znaczenia już na poziomie samej swojej organizacji formalnej. Zajmiemy się kadrowaniem jako podstawową techniką poznawczą kina. Na koniec zajmiemy się przestrzenią pozakadrową, zbadamy jej funkcje estetyczne i związany z nią model odbioru filmu i jego polityczne stawki.
2. Trzeci wymiar i ikona. Na tych zajęciach zajmiemy się następującą tematyką: iluzja trzeciego wymiaru w obrazie filmowym, jego związki z politykami przedstawieniowymi iluzjonistycznego malarstwa przed-impresjonistycznego. Głębia ostrości. Łamiące trzeci wymiar zbliżenie. Detal jako fetysz, twarz gwiazdy jako ikona. Polityczne i poznawcze stawki zbliżenia, detalu, ikony i głębi ostrości.
3. Dźwięk poza narracją. Trzeciego spotkanie poświęcone zostaje dźwiękowi. Co znaczy właściwie „audiowizualność” filmu? Jak można pomyśleć w kinie dźwięk poza funkcją narracyjną (dialogi prowadzące „historię”) i dramaturgiczną (muzyka podkreślająca zwroty akcji itd.)? Jak sama organizacja formalna dźwiękowej strony filmu może oddziaływać na widza, nieść ze sobą znaczenie i stawki poza opowiadaną przez film „historią”?
4. Obraz-ruch, obraz-czas, obraz afekt. Na tym spotkaniu przyjrzymy się trzem formom obrazu pochodzącym z teorii Deleuza. Dwa pierwsze biorą się z jego teorii kina, ostatni z teorii malarstwa. Przyjrzymy się w jaki sposób te trzy typy obrazów działają na płaszczyźnie samej organizacji formalnej dzieła filmowego, w jaki sposób funkcjonują we współczesnym kinie, jak pracują w nim poza czysto narracyjnymi funkcjami filmu.
5. Czy możliwy jest film czysty? Na to pytanie spróbujemy odpowiedzieć na przedostatnim spotkaniu. Czy możliwe w ogóle jest „czyste” kino, nieuwikłane w znaczenie, narracje, opierające się wyłącznie na czystej grze wizualnych i dźwiękowych form? Czy też może, jak chce Badiou i Ranciere, kino z natury jest sztuką „nieczystą” – ciągle uwikłaną w proces nigdy nie dającego się ukończyć „oczyszczania” – z elementów fabularnych, sensacyjnych, z przemysłowo produkowanych form wizualności (przemoc, pornografia, itd.).
6. Cyfra – zniesienie kina? Na koniec zastanowimy się co tak naprawdę oznacza nadejście obrazu cyfrowego. Jak ta techniczna zmiana redefiniuje formalne i filozoficzne stawki obrazu filmowego. Czy jak chce część teoretyków cyfryzacja kina i digitalizacja obrazu odebrały filmowemu obrazowi jego uprzywilejowaną relację z czasem i historią?
Informacje dla studentów:
Seminarium odbywa się co dwa tygodnie, w poniedziałki, w godzinach 18.00–20.00,
począwszy od 21 października 2013.
Terminy spotkań:
2013 – 21 X; 4, 18 XI, 2, 16 XII;
2014 – 20 I.
Ze względu na dobór lektur uczestnicy seminarium powinni znać
język angielski na poziomie rozumienia tekstu naukowego.
Obowiązują zapisy według zasad ogłoszonych na www.instytut-studiow.pl.
Termin naboru mija 29 września 2013.
Liczba miejsc ograniczona. Udział w seminarium jest bezpłatny.
Jakub MAJMUREK (1982) – filmoznawca, filozof, publicysta, tłumacz, krytyk filmowy, krytyk sztuki i nauczyciel akademicki. Absolwent studiów w Instytucie Sztuk Audiowizualnych UJ, doktorant w Szkole Nauk Społecznych przy IFiS PAN, redaktor w wydawnictwie Krytyki Politycznej. Współautor wielu książek o tematyce filmowej (min. Kino polskie 1989-2009. Historia krytyczna, Nie chcę spać sam. Kino Tsai Ming-lianga, Dzieje grzechu. Surrealizm w kinie polskim, Corpus Delicti). Krytykę filmową i krytykę sztuki publikuje regularnie w „Dzienniku Opinii”, „Dwutygodniku”, „Kinie”, „Camera Austria International”, uprawia ją także na licznych antenach radiowych i telewizyjnych (Aktualności filmowe Canal +). Współpracował także z „Ekranami” i „Studies in Eastern European Cinema”. Laureat Konkursu im. Krzysztofa Mętraka dla młodych krytyków filmowych (2009, 2011, 2013). Prowadził zajęcia i wykłady w takich instytucjach jak Instytut Kultury UJ, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Współpracował z Festiwalem Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (opieka kuratorska nad przeglądem Surrealizm w kinie polskim w 2011 roku), oraz jako juror z Festiwalem T-Mobile Nowe Horyzonty. Okazjonalnie zajmuje się found footage (zrealizowany wspólnie z Katarzyną Górną projekt Archeologie utopi).
Zainteresowania filmowe Jakuba Majmurka skupiają się na pogranicza kina i sztuk wizualnych, historii filmu (zwłaszcza kina amerykańskiego i Nowej Fali), współczesnym kinie światowym, zagadnieniach ideologii w kinie, filozofii filmu i pozanarracyjnych elementów dzieła filmowego.
