W środę przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker w dorocznym przemówieniu o stanie Unii Europejskiej rysował swoją wizję przyszłości Europy.
Unia Europejska to my, a nie okupant, od którego trzeba się wyzwolić, jak chciałaby prawica. Ale też nie jakiś świecki Watykan, przed którym należy bić pokłony, jak życzyliby sobie tego liberałowie. W środę przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker w dorocznym przemówieniu o stanie Unii Europejskiej rysował swoją wizję przyszłości Europy.
czytaj także
Juncker mówił o międzynarodowych umowach handlowych, o migracjach, o filarze socjalnym, o europejskiej obronności, o połączeniu funkcji szefa Komisji Europejskiej i Rady Europejskiej. Wspominał też o powołaniu europejskiego ministra finansów i europejskiej inspekcji pracy, o poszerzeniu strefy Schengen, o zmianie finansowania europejskich partii politycznych i zmianie ordynacji w wyborach do Parlamentu Europejskiego, o inwestycjach, bankach, dumpingu socjalnym… o dziesiątkach nieprawdopodobnie ważnych spraw. Nie zgadzałam się z nim prawie w ogóle, ale nie to było najsmutniejsze. Najsmutniejsza była świadomość, że polityka europejska nie jest w Polsce tematem codziennych dyskusji.
Środowe wystąpienie Jean-Claude’a Junckera ma rolę i wagę podobną do expose premiera: poznajemy plany władzy wykonawczej na najbliższą przyszłość. Możemy zgadzać się lub nie z jego diagnozami i sposobami rozwiązywania problemów. Możemy i powinniśmy chwalić, ganić, pomstować, lamentować, domagać się i żądać, bo tu chodzi o naszą przyszłość.
Po decyzji o wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, wiele rzeczy nagle stało się łatwiejsze. Wielka Brytania była hamulcowym wielu zmian w UE, a teraz jej głos przestaje mieć znaczenie. Ale już samo przyglądanie się, jakim godnym pożałowania chaosem i kompromitacją jest Brexit, zniechęca polityków do grania na rozpad Unii. Jednocześnie nie ma w Europie chwilowo żadnych nowych, niespodziewanych pożarów do gaszenia. Po długiej i wyczerpującej walce na wielu frontach jest przez chwilę przestrzeń, by Unię pchnąć na tak jej potrzebne nowe tory. O nowym otwarciu mówią wszyscy, a i sama Komisja Europejska kilka miesięcy temu przedstawiła hasłowo pięć wariantów takiego otwarcia. Środowe przemówienie Junckera nie nawiązywało bezpośrednio do żadnego z nich i było zapowiadane jako „szósty scenariusz dla Unii Europejskiej”. Czy jest to scenariusz dobry? Lepszy niż można się było obawiać, ale nadal słaby.
Kłopot najważniejszy i podstawowy: Juncker nie wychodzi od spójnej diagnozy sytuacji i problemów UE. Wprawdzie samo przemówienie nazywa się State of the European Union, ale opis stanu Unii wedle szefa KE można by sparafrazować tak: uf, fuksem się prześliznęliśmy przez najgorsze, kilka wskaźników zaczęło się poprawiać, więc oczywiście trzeba ulepszyć to i owo, ale Boże broń ruszać coś naprawdę istotnego. Juncker użył metafory domu: oto będziemy powoli budować kolejne piętro integracji europejskiej. Świetnie. Szkoda tylko, że kolejne ulewy podmywają nam fundamenty, ale ponieważ od tygodnia nie padało, to nie będziemy się teraz martwić ich kondycją. Ma swoją wymowę fakt, że wśród szefów grup Parlamentu Europejskiego najbardziej zadowolony z przemówienia Junckera był liberał Guy Verhofstadt.
Juncker sporo miejsca na początku przemówienia poświęcił umowie CETA, którą ma nadzieję niebawem sfinalizować i analogicznym umowom z Japonią, Australią i Nową Zelandią. Mówił o zbawiennym rzekomo wpływie programu inwestycyjnego swojego autorstwa, który „pozwolił bankom pożyczać pieniądze firmom, aby te tworzyły miejsca pracy”. Wprowadzenie euro w całej Unii uznał za rzecz oczywistą i jeden z priorytetów, a można było odnieść wrażenie, że nieprzystąpienie do wspólnej waluty jest w jego mniemaniu rzeczą naganną. O tak, w wielu miejscach retoryka „jest dobrze, więc potrzebujemy więcej tego samego” mogła przyprawić o potężny ból zębów. Widać, że ani protesty przeciw CETA, ani krytyka sposobów wychodzenia ze stagnacji gospodarczej, ani wreszcie niemożliwa do przeoczenia klęska wspólnej waluty nie wywarły na Komisji Europejskiej wielkiego wrażenia. Do tego w przemówieniu znalazły się oczywiście rytualne ogólniki o wzmocnieniu granic, lepszej kontroli imigracji, czy prztyczek w nos dla Polski i Węgier za nieprzestrzeganie praworządności. W końcu usłyszeliśmy też gładkie postulaty równego dostępu do szczepień czy ujednolicenia jakości produktów spożywczych w UE.
czytaj także
Nie należy jednak sądzić, że cała debata o Unii spłynęła po Komisji Europejskiej, jak woda po kaczce. Przemówienie aż się roiło od pomysłów nowych i jeszcze niedawno trudnych do wyobrażenia. Nacisk na stworzenie własnych, europejskich sił zbrojnych to odpowiedź na kryzysy militarne za wschodnią granicą UE, ale też na fakt, że dwa najbardziej liczące się państwa NATO to dziś Stany Zjednoczone pod rządami Trumpa i Turcja pod rządami Erdogana. Obietnica uczynienia z Unii lidera w powstrzymywaniu zmian klimatycznych to absolutna konieczność w obliczu druzgocących doniesień naukowców i widocznego gołym okiem rozchwiania klimatu. Juncker zapowiedział daleko idące zmiany samych instytucji unijnych: paneuropejską listę w wyborach do Parlamentu, połączenie funkcji pełnionych obecnie przez Junckera i Tuska, czyli szefa Komisji i szefa Rady Europejskiej, czy przekształcenie funkcji odpowiedniego komisarza w stanowisko europejskiego ministra finansów. Wszytko to są reakcje na poważne zastrzeżenia wobec sposobu, w jaki Unia funkcjonuje jako instytucja.
Wreszcie, swoje małe zwycięstwa po długim biciu na alarm może odtrąbić też lewica społeczna: oto powstać ma nowa instytucja europejska stojąca na straży standardów pracy, czyli coś w rodzaju europejskiej inspekcji pracy. Kontynuowane będą prace nad filarem socjalnym UE. Komisja domagać się też będzie równego wynagrodzenia za tę samą pracę (niestety na razie tylko „w tym samym miejscu”), czyli zmiany dyrektywy o pracownikach delegowanych.
Niestety, wysłuchawszy tego wszystkiego nie sposób nie zgodzić się – dość niespodziewanie – ze zdaniem wypowiedzianym w debacie przez Nigela Farage’a. Cały ten plan bardzo łatwo stanie się wodą na młyn populistów. Małe kroki czyniące Unię bardziej „społeczną” nijak nie równoważą jej zasadniczego technokratycznego głównego kursu. Nie spowodują, że Unia stanie się radykalnie bardziej sprawiedliwa i równa. Przekształcenia instytucji spowodują tylko coraz głośniejsze pytania: kto wybrał nowego „prezydenta Europy” i „ministra finansów”, że mają tak wielką władzę? Po co nam szopka z paneuropejską listą do Europarlamentu, skoro wybrani przez nas przedstawiciele nie mają nawet inicjatywy ustawodawczej?
Juncker w swoich propozycjach nie dotknął nawet sedna problemu Unii. Nie powiedział ani słowa o strukturalnej, głębokiej nierównowadze między krajami centrum, a krajami peryferii. O tym, jak instytucje unijne i silniejsze rządy wymuszają na krajach południa cięcia socjalne i pozbawiają perspektyw całe pokolenie młodych ludzi. O tym, że bez całkowitej zmiany podstawowych mechanizmów strefy euro nie ma wyjścia z impasu, nawet jeśli chwilowo kryzys jest ciut mniej widoczny we wskaźnikach. O tym, że nierówności majątkowe i dochodowe są tak potężne, że tylko masowa redystrybucja na skalę kontynentu, wspólna polityka podatkowa, eliminacja rajów podatkowych w samej Unii i radykalne środki polityki społecznej mogą uratować nas przed kolejnymi wybuchami gniewu społecznego. A są to przecież kwestie coraz lepiej zbadane i opisane. O takich nieruszonych jeszcze porządnie sprawach, jak nierównowaga płac pomiędzy wschodem a zachodem Unii, wyludnianie się wschodniej flanki UE, powiększanie się masy obywateli Unii, którzy de facto pozbawieni są praw politycznych, bo mieszkają poza swoim krajem ojczystym – o tym wszystkim nie ma nawet co wspominać.
Unia potrzebuje więcej niż zmiany. Więcej niż nowego otwarcia. Nie było nim środowe przemówienie przewodniczącego Komisji Europejskiej.
czytaj także
