Nie wiem, czy to są „najważniejsze wybory od 30 lat” czy pozamiatane zostało już w 2015 roku. Nie jestem przekonany, czy za cztery lata – jakby co – będziemy jeszcze o czymś istotnym przy urnach decydować. Ale wiem, że stawka jest ogromna – nawet nie tyle samego niedzielnego głosowania, ile politycznych decyzji podjętych w ciągu najbliższych czterech lat.
Na wstępie wypada zaznaczyć, że co się wtedy wydarzy, nie zależy wyłącznie od tego, czy PiS 13 października wygra. Równie ważne jest to, jak wygra i czy zachowa dzisiejszą moc buldożera rozjeżdżającego na swojej drodze wszystko. A to z kolei wyniknie z wielu czynników, nieraz zależąc od zaledwie dwóch czy trzech punktów procentowych dla tej czy innej partii. I tak np. Senat z niewielką przewagą opozycji nie da jej wprawdzie mniejszości blokującej, ale zapobiegnie przepychaniu ustaw w 24 godziny i pozwoli odbudować parlament (względnie pół) jako arenę debaty publicznej i krytyki poczynań władzy. Ewentualna konieczność zawarcia przez PiS koalicji również spowolni legislacyjny „ciąg technologiczny” i przesunie choć część władzy w Polsce z Nowogrodzkiej z powrotem na Wiejską. Wreszcie – większość bezwzględna (acz niewielka) ograniczy międzynarodową legitymację PiS do zmian najbardziej radykalnych – z neutralizacją/repolonizacją mediów masowych na czele.
A zatem: nic nie jest pewne, wiele możliwe. O czym więc właściwie przesądzi najbliższa kadencja parlamentu RP? O scenariuszach ewolucji ustroju napisano już wiele, także na tych łamach („jak daleko posunie się PiS, czy zrobi tu Węgry, czy Turcję”). Ja się zatem więc pobawię w proroka w nieco innych obszarach. To wszystko sprawy poważne, ale niekoniecznie spektakularne.
Apokalipsa może być naprawdę banalna. Wystarczy „to, co teraz, tylko bardziej”. Czyli co dokładnie? Po pierwsze zatem, czeka nas społeczna prywatyzacja prowadząca do gettoizacji. Po drugie, państwu grozi zapaść cywilizacyjna. Po trzecie, wyczerpią się możliwości komunikacji.
Wykupić jakość, wykupić wolność
No to lecimy. Gettoizacja? Prywatyzacja? Brr, będą zamykać? Nie, niekoniecznie. Wyprzedadzą narodowe srebra? Też raczej nie. A jednak w tę stronę to zmierza. A którędy? Przez zdrowie i edukację.
Hojne transfery bezpośrednie i wzrost płac (świetna sprawa!) przy chronicznym niedofinansowaniu ochrony zdrowia (niskie wynagrodzenia, niedostępne usługi) prowadzą do coraz szerszej prywatyzacji tej sfery. Więcej ludzi stać na prywatną wizytę, więc presja na jakość usług publicznych chwilowo maleje. Tworzą się systemy równoległe, z których prywatny jest coraz lepiej dofinansowany (z indywidualnych kieszeni), publicznemu zaś zostają deficyty środków i ludzi oraz najbardziej kosztowne usługi do wykonania. I tłumy starszych oraz ciężko chorych pacjentów, których kliniki prywatne do szczęścia nie potrzebują. Z czasem więc zwiększy się presja (młodszych, zdrowszych), by „zlikwidować tę fikcję” i dać obywatelom „prawo do prywatnego wyboru”. Zamożniejsi wyjdą z systemu publicznego, chyba że ten zgodzi się na komercyjne dopłaty za lepszą jakość. Reszcie zostaną wielomiesięczne kolejki w szczątkowych placówkach publicznych, znachorzy, terapie moczem i lewoskrętna witamina C.
czytaj także
Równolegle dziejące się zmiany w szkole prowadzą do podobnego zjawiska. Nie chodzi tylko o przeładowane klasy i odchodzących z zawodu (tragiczne płace!) nauczycieli, co przekłada się na rosnącą liczbę (i koszt – średnio 420 złotych!) pobieranych korepetycji. Coraz więcej rodziców (dziś także z klas niższych średnich, w końcu dostają 500+) wyprowadza dzieci do szkół prywatnych, a jeszcze więcej deklaruje takie aspiracje. Szkolnictwo prywatne zaczyna się przesuwać z marginesu do centrum mapy preferencji rodziców. Oczywiście tych, których na to stać.
czytaj także
Powody tych decyzji są różne, związane bynajmniej nie tylko z warunkami nauczania, ale też z treścią przekazu. Coraz silniejsza indoktrynacja nacjonalistyczna i religijna, przeładowanie programów i anachroniczny model pamięciowego wtłaczania wiedzy skutecznie wpychają część pokolenia młodych w obieg prywatny.
Dlaczego strajkujemy? Odpowiadają nauczycielki z Władysławowa, Sokółki i Konina
czytaj także
Na to wszystko nakłada się przekaz tożsamościowy płynący z publicznych i coraz liczniejszych mediów prywatnych. A także spontanicznie, od dołu. Od książek o Turbolechii i Żydach w SB, przez rekonstrukcje historyczne, wystawy i całe muzea, akademie i teledyski, aż po język elity politycznej – przekaz na temat granic i kształtu wspólnoty narodowej coraz bardziej dzieli społeczeństwo. Na insiderów, czyli „narodową większość” coraz bardziej sformatowaną przez postmodernistyczny nacjonalizm i plemienną religijność, oraz na outsiderów.
Outsiderzy to wszyscy niepasujący do PiS-owskiej sztancy – ze względu na światopogląd, styl życia i obyczaje czy orientację seksualną. Gdzie jest ich miejsce? Symbolicznie – poza narodem. A w praktyce? W prywatnych i środowiskowych niszach. Dopóki Polska PiS nie zamieni się w nadwiślańską Turcję (a i wtedy, kto wie), będą oni mogli zachować pewną odrębność, ale za cenę „nieafiszowania się” w głównym nurcie, postępującej izolacji od społecznej większości i braku wpływu na życie polityczne.
Dodajmy, że tak jak w przypadku zdrowia i szkół na luksus takiej splendid isolation nie będzie stać wszystkich, którzy mieliby na nią ochotę. Łatwiej będzie w metropoliach, na grodzonych osiedlach, w zagranicznych korporacjach, a trudniej w miasteczku, na wsi czy w mniej reprezentacyjnej dzielnicy. I marne to pocieszenie, że postępowe getto wielkomiejskie nie będzie się przecież pokrywać z gettem wykluczonych z cywilizowanej służby zdrowia – bo nie o taki przecież pluralizm niczego żeśmy nie zrobili…
Wola mocy, praktyka bezwładu
Pod drugim hasłem – zapaści cywilizacyjnej – kryją się rzeczy dość w sumie trywialne: niewydolność służby zdrowia i systemu emerytalnego, rosnące koszty energii, walka z ociepleniem klimatu i niedoborami wody, wreszcie wyludnienie miast… To tylko pierwsze z brzegu wyzwania, które nie dadzą się powstrzymać bez wielostronnych negocjacji społecznych, ogromnych środków publicznych i rozwojowego, a nie rabunkowego, podejścia do gospodarki, środowiska i społeczeństwa.
Tymczasem rządzenie bez negocjacji, bez oglądania się na reguły czy bariery instytucjonalne to część politycznego DNA PiS-u. Ta bezpardonowość rządzenia zawarta jest w teoretycznych konceptach Jarosława Kaczyńskiego (walka z imposybilizmem i starym establishmentem). Jest spójna z oczekiwaniami twardego jądra wyborców, a dodatkowo uzasadniona logiką dotychczasowych sukcesów wyborczych. Trybunał Konstytucyjny rozjechano przecież walcem bez poważniejszych konsekwencji. Media publiczne przejęto na rympał. Niepełnosprawnych zignorowano bez wielkich strat, podobnie jak strajk nauczycieli. Samorządy się dotkliwie głodzi lub ogranicza im kompetencje – wszystko to kosztem obywateli, lecz bez uszczerbku dla popularności rządu.
Największy uzysk wyborczy pojawił się z kolei tam, gdzie politykę prowadzono z nadania, z woli i łaski Prezesa, bez zważania na partnerów społecznych. Tak było w sprawie 500+, wieku emerytalnego czy płacy minimalnej – wyższej nawet niż domagały się związki zawodowe.
Rewersem tego doświadczenia były zaniechania tam, gdzie negocjacji z niezależnymi aktorami uniknąć się nie da, zwłaszcza w służbie zdrowia – jaskółka pilotażowych programów w psychiatrii wiosny niestety nie czyni. Za to likwidacja kolejnych oddziałów szpitalnych, brak pielęgniarek i specjalistów oraz przeciążenie ratowników i rezydentów każą ze zgrozą patrzeć na kolejne lata w polskich szpitalach i przychodniach.
czytaj także
Jednak taki modus polityki – arbitralnej, pozbawionej granic innych niż opór naprawdę masowego społecznego protestu – działa wtedy, kiedy do realizacji celu wystarczą wolne środki i większość parlamentarna. Nie sprawdza się zupełnie, gdy potrzebne są zmiany systemowe, wymagające koordynacji działań różnych szczebli władzy (samorządy!), pozyskania całych grup zawodowych, pogodzenia środowisk o różnych poglądach. Nietrudno się zorientować, co to oznacza w perspektywie wyzwań w ochronie zdrowia, opiece, energetyce czy organizacji życia wyludniającej się prowincji i rozrastających się metropolii.
Z pieniędzmi też będzie raczej krucho. Tak, wiem, po 500+ budżet też miał się zawalić, a jednak ratingi trzymają się mocno, względny dług spada, a budżet się spina. Rzecz w tym, że koszty godziwych emerytur dla kolejnych roczników wyżu demograficznego, ochrony ich zdrowia i opieki będą już tylko rosły. I to horrendalnie, bo już za kilka lat sumy porównywalne z kosztem świadczeń rodzinnych (40 mld złotych rocznie) będą minimum minimorum, aby szpitale nie zamieniły się w umieralnie, a emeryci – w armię nędzarzy.
To nie apokaliptyczne proroctwa – to tylko ekstrapolacje trendów statystycznych. Koszty niezbędnej transformacji energetycznej (zostawmy na boku kwestię: z atomem czy bez) to kolejne dziesiątki miliardów w skali roku. Dodajmy problemy z zaopatrzeniem miast w wodę, a to wszystko w warunkach kurczących się zasobów pracy (ergo wpływów podatkowych do budżetu) – i przepis na katastrofę gotowy.
Wreszcie zasoby na przyszłość. Dominuje mentalność rabunkowa: paliwa kopalne mamy według PiS „na 200 lat”, Puszcza Białowieska i Karpacka to dla nich plantacje desek, tolerowane są składowiska importowanych (!) odpadów toksycznych, dzikie (w tym chronione) zwierzęta to inwentarz, a polskie wsie to eldorado dla „brudnej” produkcji w rodzaju ferm mięsnych i futerkowych. Naturę się zużywa, a w społeczeństwo i gospodarkę coraz mniej się inwestuje.
Konkrety? Proszę bardzo. Z ambitnej Strategii Odpowiedzialnego Rozwoju, poza częściowym uszczelnieniem egzekucji VAT, niewiele zostało. Zamiast rozpocząć zaległą od lat transformację energetyczną, rząd budował kolejne bloki węglowe i zadusił rozwój energii wiatrowej. Choć zjawisko wykluczenia komunikacyjnego odpowiada za gros kłopotów z siłą roboczą w Polsce (i całą masę problemów społecznych), rząd nie zrobił praktycznie nic, by podłączyć Polskę powiatową do sieci transportu publicznego (dodajmy, że zdaniem ekspertów to problem dający się rozwiązać za 2–3 mld złotych w skali roku).
Dlaczego marszałek nie jeździł koleją? Rozmowa z Karolem Trammerem
czytaj także
Polityka przemysłowa nastawiona na produkcję hi-tech okazała się wielkim żartem, tak jak milion samochodów elektrycznych. Jeśli sprzyjające mobilności społecznej i dzietności dostępne mieszkania rosną jak grzyby po deszczu, to tylko w przedwyborczych materiałach TVP. Wreszcie polskie szkolnictwo reformy PiS prowadzą w kierunku dokładnie odwrotnym niż do kuźni „kapitału ludzkiego” dla innowacyjnej gospodarki, przestrzeni wyrównywania szans i poligonu cywilizowanych relacji społecznych.
Nie warto rozmawiać
Na deser tego wszystkiego dostajemy polaryzację i kompletny rozpad wspólnoty komunikacyjnej.
Już dziś czytelnik „Gazety Wyborczej” z odbiorcą „Sieci” nie ma specjalnie o czym rozmawiać, podobnie jak widz TVN z fanem Telewizji Polskiej. I niczego tu nie zmienia fakt, że (jako głoszą w Politycznym cynizmie Polaków Sadura i Sierakowski) ten drugi ogląda też media innych opcji. W mediach społecznościowych jest tylko gorzej, a jak ktoś nie wierzy, to niech zajrzy na Twittera, przeczyta gównoburze na forach, względnie sprawdzi, ilu ma znajomych na Facebooku z przeciwnej politycznej opcji. Nic nowego, ale robi się coraz gorzej.
czytaj także
Każda instytucja reprezentująca jakąś wiedzę – od danych o budżecie czy poziomie ubóstwa po wpływ nieszczepienia dzieci na ich umieralność – traci status wiarygodnej. Każdy przekaz przepuszczany jest przez polityczną soczewkę, każda analiza oceniana jest według autora, a każde świństwo, skandal czy zbrodnia w zależności od tego, czy sprawca jest nasz czy nie nasz. Rzecz nie w tym, że „umierają ostatnie autorytety” ani że się chamstwo w państwie rozpleniło. Tu chodzi o to, że kurczy się przestrzeń do porozumienia i komunikacji poza logiką siły, propagandy i manipulacji.
Nie da się powiedzieć nic prawdziwego (o stanie gospodarki, państwa, prawa, szkoły, szpitali, temperaturze planety ani wpływie na nią CO2…), bo wszystko jest podporządkowane politycznej logice dwuwartościowej („nasze” czy „ich”). Nie da się ustalić, czy antykomunistyczne podziemie zbrojne to bohaterowie czy bandyci, czy Solidarność stworzył Lech Wałęsa czy Lech Kaczyński – bo prawda jest funkcją użyteczności politycznego mitu. Na końcu nie wiadomo już, czy Polska ma zatrute powietrze czy nie albo czy więcej ludzi cierpi od smogu czy od zarazy LGBT. Dziennikarstwo śledcze zamienia się w festiwal przecieków i przykrywania jednych afer drugimi, a zdrowy sceptycyzm w paranoję.
W takich warunkach niezwykle łatwo zamienić debatę w rytualny chaos, co gorsza łatwo manipulowalny z zewnątrz. Jedna „wrzutka” od trotylu na skrzydle jednego wraku mogła wyrządzić polskiej polityce więcej szkód niż cały batalion zielonych ludzików. Jeden fake news może obalić rząd, zdestabilizować region, wywołać zamieszki, a jedno nagranie z knajpy rozmontować politykę surowcową państwa.
Rok za rokiem – już od paru lat
Jest taki serial na HBO, przerażający. Niby pokazuje przyszłość, ale wszystko dzieje się już teraz. W przyszłości po prostu zadzieje się bardziej.
„Rok za rokiem” – przerażająca przyszłość, która czai się za rogiem
czytaj także
Żeby było jasne – samo odsunięcie PiS od władzy tych wszystkich tendencji nie powstrzyma. Państwo nie zrobi się z dnia na dzień sprawne i wydajne, społeczeństwo koncyliacyjne i współpracujące, gospodarka produktywna i sprawiedliwa, a publiczne spory merytoryczne i racjonalne.
Nadzieja, że unikniemy katastrofy, bardziej zależy od tego, czy w momencie ewentualnego przesilenia będziemy mieli zorganizowaną siłę polityczną zdolną – na początek – opowiedzieć sobie, Polkom i Polakom, te wszystkie wyzwania. Postawić na silniki rozwoju, których jeszcze nie znamy, i uruchomić zasoby, które mamy pod ręką. Zmobilizować środowiska aspirujące do innej zmiany niż ta PiS-owska. I zrobić to, ZANIM grunt nam się usunie spod nóg i to wszystko pierdolnie.
**
Fotografia na górze strony: Jarosław Kaczyński na pikniku w Stalowej Woli, 18 sierpnia 2019. Fot. Dawid Krawczyk.
