Zburzenie budynku to zabranie wiary dzieciom, które są przywiązane do świetlicy jak do domu.
Ogromne kontrowersje budzi najnowszy plan cieszyńskiego magistratu. Z pejzażu miasta zniknąć ma charakterystyczny budynek dawnego przejścia granicznego. Zajmuje go obecnie kilka organizacji pozarządowych, w tym Świetlica Krytyki Politycznej. Prawicowe władze chcą wydać 400 tysięcy zł na wyburzenie i pozbyć się NGOsów z lokacji.
„To miejsce stanowi znakomity przykład transformacji w najlepszym tego słowa znaczeniu: miejsce będące symbolem przymusu stosowanego przez państwo nie uznające ducha obywatelskiego, teraz zostaje przejęte przez obywateli i działa na rzecz obywateli. Ileż złej woli trzeba, żeby tego nie widzieć!” – mówi wzburzony sprawą prof. Tadeusz Sławek, były rektor Uniwersytetu Śląskiego.
Zamieszanie wokół budynku przy ulicy Zamkowej związane jest z realizacją projektu polsko-czeskiego Ogród dwóch brzegów. W ramach tego projektu planowana jest budowa dwukierunkowej ścieżki pieszo-rowerowej wzdłuż al. Piastowskiej i wyburzenie obiektu.
„Władze miejskie nie przedłożyły pod publiczną debatę tej sprawy, budynek chcą rozebrać, a same nie mają i nie chcą mieć projektu, który by pozwolił zarówno na dalsze istnienie ośrodka, bezkolizyjne przeprowadzenie ścieżki rowerowej, architektoniczną modernizację obiektu i okolicy tak żeby wszyscy byli zadowoleni i dla dobra miasta” – stwierdza mieszkający w Cieszynie poeta i tłumacz, Zbigniew Machej, były dyrektor Instytutu Polskiego w Bratysławie. „Nikt do nas nie przychodzi, niczego nam nie komunikuje. Nikt do tej pory osobiście się do nas nie pofatygował żeby powiedzieć jakie są plany” – mówi dr Joanna Wowrzeczka, koordynatorka działań Świetlicy.
Głównym argumentem magistratu za wyburzeniem jest to, że budynek „szpeci historyczny krajobraz”.
Tymczasem według wielu architektów, takich jak prof. Irma Kozina czy dr Przemysław Czernek, obiekt nawiązuję do najlepszych osiągnięć architektury awangardowej późnego modernizmu. Budynek dawnej Strażnicy Granicznej Cieszyn – Most Przyjaźni został zaprojektowany w latach 1961 – 1962 przez inż. arch. Zbigniewa Kołdera, jednego z najwybitniejszych projektantów Miastoprojektu Katowice. Po niezbędnych pracach renowacyjnych obiekt mógłby z powodzeniem korespondować z odbudowanym gmachem Kawiarni Avion znajdującym się po drugiej stronie rzeki Olzy.
Wskutek planów wyburzenia budynku zagrożone jest istnienie pracujących na Zamkowej 1 organizacji pozarządowych: Stowarzyszenia Serfenta, badającego i promującego rzemiosło; Modelarni Ceramicznej projektującej ceramikę i produkującej porcelanę użytkową; Stowarzyszenia Klub Kobiet Kreatywnych; Spółdzielni Socjalnej „Parostatek”; Szkoły Malarstwa, Rysunku, Fotografii i Myślenia 4D Art Studio; Klubu filozoficzno-muzyczny „Kogucik” i kawiarenki Cafe Granica. Joanna Rzepka-Dziedzic, kuratorka cieszyńskiej Galerii Szarej, nie ma wątpliwości: „tłumaczenie potrzeby niszczenia wymazywaniem niechlubnej historii i dyskusyjną potrzebą estetyki wydaje się być albo krótkowzrocznością i nieświadomością, albo działaniem z premedytacją maskującym realne przesłanki” . Trzonem działań jest bowiem Świetlica Krytyki Politycznej „Na Granicy” – od listopada 2009 roku miejsce debat, wykładów, seminariów, koncertów, projekcji filmowych.
„Jej twórczynie i uczestniczki umiejętnie połączyły zadania klubu dyskusyjnego organizującego debaty, wykłady, pokazy filmowe, wystawy, koncerty i działania artystyczne z projektami edukacyjnymi, socjalnymi i integracyjnymi realizowanymi w szkołach i społecznościach lokalnych” – mówi o Świetlicy Przemysław Wielgosz, naczelny polskiej edycji „Le Monde Diplomatique”. Wszyscy korzystający z Zamkowej 1 partycypują w kosztach utrzymania budynku i inwestują w jego rozwój. Mają także wieloletnie plany związane z działalnością w tym miejscu.
Siedem organizacji pozyskuje rocznie bez pomocy Urzędu Miejskiego środki rzędu 500 tys złotych.
„Dostajemy od miasta dosłownie 0 zł, a naszą wspólną codzienną pracą wypracowujemy zysk dla Cieszyna w wysokości 900 tys. zł rocznie” – podkreśla Urszula Szwed ze Spółdzielni Socjalnej Parostatek. Obroty organizacji z Zamkowej są na poziomie porównywalnym z rocznymi zasobami miejskich instytucji kultury. Rocznie z wydarzeń kulturalnych i zajęć edukacyjno-artystycznych, korzysta tam pięć tysięcy odbiorców. Organizacje zapewniają dwadzieścia stałych miejsc pracy i dalsze pięćdziesiąt umów cywilno-prawnych dla mieszkańców Cieszyna. Rocznie ściągają też do miasta ponad trzystu gości, którym finansują noclegi, pobyt i zaplecze gastronomiczne.
Pokazywały i pisały o działaniach na Zamkowej 1 ogólnopolskie media: radiowa „Trójka”, „Architektura”, „ELLE Decoration”, „Design Alive”, „Arteon”, „2+3D”, „Rzeczpospolita”, „Gazeta Wyborcza”, „Dziennik Zachodni”. Do tej pory to miejsce odwiedziło ponad 900 ludzi kultury, nauki i polityki z Polski i zagranicy. O miejscu wielokrotnie pisały również media międzynarodowe, gdyż odbywają się tutaj od czterech lat spotkania sieciujące dla organizacji z całej Europy. Szczególnie ważna dla organizacji działających na Zamkowej 1 jest praca z dziećmi. Zrealizowano kilkanaście projektów do nich adresowanych, których efektem były m.in. wirtualna mapa Cieszyna oczami dzieci, słuchowisko o ul. Głębokiej czy spektakl „Okruchy”.
”To tutaj przychodzą dzieci: Dawid, Piotrek, Oliwia, Igor, Denis, Agata i inni. Te ze śródmieścia, które nigdzie nie mogły zagrzać miejsca, tutaj udało się przełamać ich brak zaufania do instytucji i zajęć odbywających się na terenie placówek oświatowych” – mówi Agnieszka Muras, animatorka pracująca w Świetlicy. Organizowane są tam bezpłatnie opieka dla dzieci i młodzieży ze śródmieścia, korepetycje, zajęcia artystyczno-edukacyjne, wyjazdy wakacyjne i półkolonie.
„Zburzenie budynku to zabranie wiary dzieciom, które są przywiązane do świetlicy jak do domu”
– mówi dr Wowrzeczka. „Cały ogrom pracy i radości z małych kroków, razem z dziewczynami i chłopakami ze Świetlicy oraz dziećmi, które wyciągnęliśmy z podwórek śródmieścia, może pójść na marne” – dodaje animatorka pracująca w budynku z młodzieżą, Anna Cieplak.
„Świetlica i księgarnia Krytyki Politycznej rezydujące na granicy są dowodem mądrego przejęcia dawnej instytucji kontroli i podziału oraz przemienienia jej w ośrodek myślenia i pracy na rzecz dobra wspólnego. Likwidacja budynku, a tym samym społecznego dorobku wypracowanego przez twórców i pracowników Krytyki Politycznej, osłabi budowane z takim trudem społeczeństwo obywatelskie” – komentuje sprawę prof. dr hab. Ryszard Koziołek, prorektor UŚ. Jednak może to właśnie kapitał społeczny jest dla władz Cieszyna problemem? Świetlicy KP stała się ważnym podmiotem uczestniczącym w debacie o istotnych kwestiach życia miasta. Wymyślony i zorganizowany przez aktywistki Świetlicy Kongres Kultury i Komunikacji, obrona przed zamknięciem przedszkola nr 1 , walka o Galerie Szarą, teatr CST i o zmianę polityki społecznej. A także wysiłek inicjowania strategii rozwoju miasta w zakresie kultury czy działania na rzecz dworca w Cieszynie pokazały, że środowisko skupione wokół Świetlicy to ważny głos w dyskusji o przyszłości miasta.
Biorąc pod uwagę to wszystko, trzeba sobie zadać pytanie czy próba zburzenia budynku nie jest motywowana politycznie. Czy prawdziwym celem nie jest usunięcie placówki, która aktywizuje mieszkańców, uczy krytycznego myślenia i wspólnotowego działania.
Tym bardziej, że magistrat unika dialogu i nie proponuje żadnych kompromisowych rozwiazań. „Trudno oprzeć się wrażeniu, że głównym celem tego wyburzenia jest wysiudanie stąd Krytyki Politycznej” – mówi Machej. „Wielokrotnie słyszałyśmy, że wystarczy zmienić szyld i rozmowa z nami będzie inna” – dodaje Wowrzeczka.
W Cieszynie zburzono już dworzec autobusowy, którego płyta w centrum miasta zarasta trawą i chaszczami. W ruinę popada również dworzec kolejowy, bo miasto nie ma żadnych połączeń kolejowych z resztą Polski. Dziś dojechać można do niego tylko busikami. Tymczasem władzom miasta zdaje się to jednak nie przeszkadzać i niedługo w Cieszynie może zniknąć kolejne ważne miejsce. Kolejne „okno na świat”.
Czytaj także:
Agnieszka Muras, „Granica” na granicy istnienia
**Dziennik Opinii nr 15/2016 (1165)
