Romantyczny weekend w Krakowie. Szybki kumpelski wypad na kilka głębszych, bo kolega się żeni. Citybreak pod Wawelem dla zmęczonych pracą. Ekspresowe zwiedzanie dawnej stolicy Polaków. Takie pomysły brzmią kusząco. Pod warunkiem że nie mieszkacie w Krakowie.
Airbnb postawił na głowie branżę turystyczną, degeneruje tkankę miejską w centrach najbardziej popularnych wśród turystów miast. Zapraszamy na cykl tekstów o Airbnb, o tym, jak działa, jakie są konsekwencje tych działań w Polsce i na świecie, w ekonomii, kulturze, społeczeństwie.
***
Krótkoterminowy wynajem lokali mieszkalnych napędza turystyczną hossę. Podnajęte na kilka dni mieszkania zwykle są tańsze od pokoi hotelowych, a często jest w nich przyjemniej, bardziej kameralnie, z bonusem w postaci poczucia uczestnictwa w „prawdziwym miejskim życiu”.
Taki żywiołowy, nieregulowany ruch nakręca koniunkturę, ale przyczynia się do niszczenia historycznych miast. Z ich centrów znikają mieszkańcy, lokalny handel i usługi szewców lub krawcowych. Postępuje gentryfikacja – wypieranie z modnych miejsc mniej zamożnych mieszkańców, oraz turystyfikacja – przykrawanie przestrzeni do potrzeb podróżnych.
czytaj także
To problem znany w większości popularnych miast niemal w całej Europie. Tyle że negatywne efekty turystyfikacji w Krakowie pojawiają się znacznie szybciej niż gdzie indziej i zanim osiągną masę krytyczną, która spowoduje reakcję władz, mogą wyrządzić poważne szkody.
Zacznijmy od podstaw. Kraków to drugie pod względem liczby mieszkańców miasto w Polsce. Zachował przy tym średniowieczny model życia społecznego. Centralnym punktem jest Rynek Główny i przylegający do niego układ urbanistyczny. Funkcję podgrodzia pełnią zabudowane kamienicami i powojennymi plombami okolice na zachód (m.in. Nowy Świat, Garbary) i wschód (Warszawskie, Wesoła, Stradom).
Kraków ograniczył palenie węglem i drewnem. Pora na ruch samochodowy!
czytaj także
Większość instytucji, placówek medycznych i kulturalnych oraz wydziałów szkół wyższych mieści się w ścisłym centrum lub w jego najbliższych przyległościach. Po dziś dzień „wyjście do miasta” w języku krakowianek i krakowian oznacza przekroczenie linii Plant (czyli dawnych murów miejskich, na których obrysie wytyczono park). „Do miasta” chodzi się też na zakupy (lokalny handel ma się coraz gorzej, ale w pobliżu Starego Miasta wybudowano dwie galerie handlowe), na kawę i piwo. W ścisłym historycznym centrum mieści się także główny dworzec kolejowy.
Taka „małomiasteczkowa”, monocentryczna (tylko Nowa Huta może stanowić konkurencyjne centrum) formuła miejskiego życia jest być może urokliwa, ale zarazem mocno archaiczna. W śródmieściu panuje tłok. A oprócz lokalsów generują go także przyjezdni, którzy zwiedzają zabytki Starego Miasta i Kazimierza.
Branża turystyczna potrzebuje zaplecza noclegowego. Zaowocowało to budową nowoczesnych hoteli o dyskusyjnej jakości architektonicznej, rozwojem kamienicznych hosteli oraz rynku wynajmu krótkoterminowego (całych mieszkań lub poszczególnych pomieszczeń). Ta ostatnia forma skupia się przede wszystkim w popularnych serwisach Airbnb (na stronie ok. 5500 adresów) i Booking.com (serwis reklamuje 2971 adresów).
Na pierwszy rzut oka Stare Miasto wygląda nieźle. Infrastruktura zadbana i systematycznie remontowana, w knajpach i na ulicach pełno ludzi, kamienice poodnawiane lub niszczeją z godnością. To tylko sympatyczna fasada. Prawdziwe oblicze śródmieścia objawia się wieczorami.
Na obszarze niespełna siedmiu kilometrów obowiązuje 800 koncesji na sprzedaż alkoholu (w całym mieście to 1400 punktów). Wiele pubów, klubów i lokali ze striptizem reklamuje się poprzez tani wyszynk i seksturystykę. W efekcie znaczna część turystów szuka pod Wawelem właśnie tego typu wrażeń.
W weekendowe wieczory główne ulice Starego Miasta zamieniają się w monstrualną imprezownię, ze wszystkimi konsekwencjami zgromadzenia na niewielkiej przestrzeni licznych grup podchmielonych młodych ludzi. Kobiety narażone są na wulgarne zaczepki i molestowanie, mężczyźni – na pobicie. Wiele zagrożeń czeka także na turystów: uliczne naciągactwo, kradzieże, rasistowskie obelgi i pobicia. Przez kilka lat głośno było o uczestnikach delegacji służbowych, którzy dali się skusić chodnikowym naganiaczom i atrakcyjnym hostessom. Lokale ze striptizem opuszczali z lukami w pamięci i potężnymi długami.
„Cheap Eastern European girls”, czyli tajlandyzacja magicznego Krakowa
czytaj także
O poranku na staromiejskich chodnikach ślady krwi mieszają się z rozbitym szkłem, plamami po kebabach i wymiocinami. Ofiary wyjazdowych melanży stanowią znaczną grupę pacjentów pogotowia ratunkowego oraz izby wytrzeźwień. A to tylko najbardziej widoczne problemy turystycznej petryfikacji historycznego centrum miasta.
Wspomniałem, że z centrum na przedmieścia lub do „sypialnianych” osiedli wynoszą się mieszkańcy niemogący znieść tłoku, hałasu oraz ulicznych ekscesów. Znika też tradycyjny handel i rzemiosło, a te kawiarnie, które oprócz trunków oferują program kulturalny (koncerty, wieczory autorskie, wystawy), mają problem z rentownością i klientelą (proszę spróbować pogodzić wieczór poetycki z obsługą grupy pijanych uczestników wieczoru kawalerskiego).
czytaj także
Dominacja turystów wpływa na asortyment w sklepach. Coraz mniej w nich zwykłego jedzenia, coraz więcej – fast foodów i alkoholi. Ceny rosną i dawno przekroczyły budżety emerytek lubiących przysiąść w cukierni lub studentów chcących zjeść coś pomiędzy zajęciami.
Centrum Krakowa zmieniło się nie tylko w atrapę dla coraz mniej wymagających turystów, lecz także w niemal alegoryczną ilustrację socjologicznego pojęcia walki klas. Lokatorzy o długim stażu są (często gangsterskimi metodami) wypychani przez właścicieli z zajmowanych przez siebie mieszkań. Rośnie też grupa osób, które z powodu skromnych funduszy nie mają czego szukać w okolicach „zhotelizowanych” kamienic.
Osobnym problemem jest rozrost szarej strefy i brak regulacji pozwalających ucywilizować nowoczesne formy wynajmu. Wszyscy obywatele mogą legalnie czerpać profity z okazjonalnego najmu posiadanych przez siebie lokali, ale prawo nie jest precyzyjne i tego rodzaju działalność określa jako „świadczenie usług hotelarskich w obiektach innych niż kategoryzowane”.
czytaj także
W efekcie rozwija się szara strefa, dochodzi do starć na linii właściciele mieszkań–urzędnicy–wspólnoty mieszkaniowe. W ubiegłym roku krakowski magistrat wystąpił do serwisu Airbnb z prośbą o przekazanie danych o wynajmujących, lecz spotkał się z odmową. Bez nich nie można zweryfikować, kto wynajmuje legalnie i płaci podatki.
Trudno wyobrazić sobie skalę zmian, które przyniosła lawinowa turystyfikacja. Przeglądanie map i portali z ofertami robi wrażenie, ale nie pozwala odczuć pełni zjawiska. Jeszcze trudniej zmierzyć skalę zniszczeń w życiu społecznym, posługując się konwencjonalnymi danymi, bo depopulacja śródmieścia ma często ukryty charakter. Część wynoszących się na przedmieścia rodzin bierze kredyt na nowe mieszkanie, opłacając go zyskami ze starego w centrum. Jeszcze trudniej zweryfikować należności podatkowe i ocenić faktyczną wielkość szarej strefy.
czytaj także
Zbierając materiał do tekstu, spacerowałem ulicami tropem hosteli i apartamentów na wynajem. Z początku wycieczka po Krakowie polegająca nie na podziwianiu zabytków, tylko przyglądaniu się bazie noclegowej, wydawała mi się wyjątkowo zabawnym konceptem. A jednak im głębiej zanurzałem się w bramy, podwórka i klatki schodowe, im dłużej liczyłem szyldy i nazwy typu „Luxury Apartments Old Town” na domofonach, tym mniej było mi do śmiechu. Oglądałem ładnie zakonserwowaną mumię dawnego miasta.
Spróbujcie wyobrazić sobie wielokilometrowy zestaw dekoracji, które udają miasto z jego codziennym rytmem, małą ekonomią i kontaktami międzyludzkimi. A potem usuńcie z tego obrazu zwyczajne życie: w miejsce śmiechu dzieci czy staruszków wetknijcie zgrzyt walizek na kółkach, pokrzykiwania naganiaczy, okrzyki imprezowiczów.
czytaj także
Jak się żyje w takim mieście-niemieście, które przegrywa z własną popularnością? Pytałem na ulicach i na Facebooku. Odezwali się do mnie ci, którzy zasiedlają turystyczne kamienice (w centrum wręcz nie da się mieszkać inaczej), ale też klienci i klientki takich lokali oraz ludzie dorabiający krótkoterminowym wynajmem. Większość wypowiedzi była krytyczna.
Najbardziej narzekały osoby mieszkające w sąsiedztwie lokali. Dostałem maila, w którym para ze Zwierzynieckiej wylicza mniejsze i większe uciążliwości związane z dzieleniem przestrzeni z turystami. Przeszkadza im hałas, przybywanie i wyprowadzki o dziwnych porach. – Turyści, jak przyjeżdżają, zachowują się na ogół jak dzieci we mgle, i to takie dość bezczelne – piszą. Ich mail przypomina scenariusz filmu Marka Koterskiego. Współegzystowanie z turystami składa się z szeregu drobnych przykrości.
czytaj także
– Wchodzimy do domu – kontynuują opowieść. – Za nami dwie turystki. Przed oczy pchają jakiś wydruk. „Hi, hello. We live here”. „No, WE live here” – uprzejmie wyjaśniamy, co, jak i gdzie. Ale to na nic, bo po chwili ładują się nam z butami do środka i znów machają wydrukiem z portalu bookingowego. To często się powtarza. W naszej kamienicy są trzy tego typu przedsięwzięcia, ich właściciele nie współpracują ze sobą.
– Na Kazimierzu przerabia się całe kamienice – mówi Maciej, który prowadzi na Kazimierzu jeden z ostatnich klubów „w starym stylu”, z koncertami rockowymi, spotkaniami autorskimi i wernisażami. – Dzielą mieszkania, powstają lokaliki po dwadzieścia parę metrów. O problemach lokatorów nawet nie wspominam; to także totalne patroszenie zabytkowych kamienic. Hasło „tkanka miejska” zdążyło się już opatrzeć, ale ma też swoje konkretne znaczenie. Kraków od ponad 40 lat figuruje na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Ten dokument to nie prestiżowa laurka, a raczej zobowiązanie do dbałości o zabytki i układ urbanistyczny. Brak dbałości o tkankę miejską może spowodować odebranie tego tytułu.
Himalaiści w Nepalu: kolejki, tony śmieci i konflikty w lokalnych społecznościach
czytaj także
Monice zdarzało się wynajmować takie mieszkania i nie ma miłych wspomnień. – Dwa razy pod rząd trafiałam do ruder, którymi zajmowali się nieodpowiedzialni i trudni w kontakcie ludzie – opowiada. – Potem sama przeprowadziłam się do Krakowa i parę razy musiałam rezerwować noclegi dla gości firmy, w której pracuję. Nie chcę ryzykować i zawsze wybieram hotel, gdzie są jasne zasady, profesjonalna obsługa. W sezonie turystycznym często brakuje miejsc w centrum, ale wolę wynająć im pokoje nieco dalej i dopłacić do taksówki, niż narażać na dziwne sytuacje, awarie, odbiór kluczy polegający na szukaniu ich w skrzynce pocztowej – wylicza Monika.
Dla Michała wynajem jest sposobem na zdobycie stałego dochodu. – Tak się złożyło, że oboje z moją dziewczyną jesteśmy ludźmi wolnych zawodów, zajmujemy się sztuką – przyznaje. – Z sukcesami, ale gdyby nie zabezpieczenie w postaci stałego dochodu z wydzielonego kawałka poddasza, byłoby krucho.
czytaj także
Taka forma dorabiania bardzo mu odpowiada – system wynajmu jest wygodny i dość wiarygodny. – Przeznaczoną dla turystów część strychu wydzieliłem tak, byśmy nie wchodzili sobie w drogę – kontynuuje Michał. – Widujemy się przy wydawaniu kluczy i w razie jakichś kłopotów.
A jakie to kłopoty?
– Zwykle nie mamy kłopotliwych gości – tłumaczy Michał. – Zainwestowałem w podniesienie standardu, więc trafiają nam się raczej spokojne rodziny z dziećmi, a nie nastolatki wynajmujące lokal na imprezę. Ale zdarza się, że dochodzi do drobnych nieporozumień, na przykład z turystami z południa Europy, którzy miewają problem z termostatem. Trafiają się też zawiani panowie, którzy rozdzielili się w trakcie imprezy na mieście i jeden nie może trafić do odpowiedniej bramy, a jego współbiesiadnik dawno śpi i nie odbiera telefonów.
czytaj także
– Znacznie częściej mam jednak do czynienia z ludźmi ogarniętymi i sympatycznymi. Poznaliśmy muzyków, artystki, mnóstwo ciekawych, sympatycznych ludzi – zastrzega Michał. – Powstawanie niekategoryzowanych noclegów typu Airbnb jest w zasadzie naturalnym skutkiem decyzji samorządu. A jak chcesz opisać problemy mieszkańców śródmieścia, to radziłbym zająć się skokowym podnoszeniem podatków gruntowych i utrudnieniami w organizacji ruchu.
Nie sposób się oprzeć wrażeniu, że kiedy popularne wśród turystów europejskie metropolie zaczęły wprowadzać próby ucywilizowania wynajmu krótkoterminowego, w Krakowie upajano się pierwszymi efektami turystyfikacji. Kolorowy tłum na ulicach, rosnąca liczba odwiedzających (w ubiegłym roku rekordowe 13,5 mln osób) oraz zainteresowanie ze strony branżowych mediów zdawały się oznakami sukcesu.
Jak się żyje w takim mieście-niemieście, które przegrywa z własną popularnością?
Szybko się okazało, że choć turystyka przynosi miastu spore zyski (w 2018 r. 6,4 mld złotych), to generuje też koszty i trudne do odrobienia czy nawet oszacowania straty.
W końcu także pod Wawelem podjęto starania na rzecz uporządkowania i ograniczenia żywiołowej turystyki. Od ubiegłego roku krakowski magistrat, wspólnie z władzami Sopotu, stara się sprawić, by wszystkie punkty noclegowe były zarejestrowane i odpowiednio oznaczone. Władze podpisały też apel do Parlamentu Europejskiego o podjęcie działań w celu stworzenia unijnego standardu. Pozostali sygnatariusze to Wiedeń, Barcelona, Berlin, Bruksela, Monachium, Bordeaux, Paryż, Walencja i Amsterdam.
Z kolei przedstawiciele wspólnot mieszkaniowych z Krakowa złożyli rezolucję do Sejmu, w której domagają się uregulowania statusu wynajmowanych mieszkań. Powołany w czerwcu magistracki „zespół ds. usług hotelarskich świadczonych w obiektach niekategoryzowanych działających na terenie gminy Kraków”, posługując się informacjami na portalach, skontrolował ok. 2000 lokali w popularnych wśród turystów okolicach i skłonił 650 osób do legalizacji swoich biznesów.
czytaj także
Na początku listopada do gry weszło Ministerstwo Sportu i Turystyki, pokazując „białą księgę” zawierającą obowiązki najemców oraz m.in. propozycje stworzenia centralnego rejestru wynajmowanych lokali i zaostrzenia kar za nielegalny wynajem lub bezprawne wykorzystywanie nazw „hotel” lub „motel”. Można uznać, że problem został dostrzeżony i wpisał się w lokalną i ponadlokalną politykę, ze sfery aktywistycznej wszedł do mainstreamu.
Należy jednak pamiętać, że dwie największe noclegowe platformy to potężne międzynarodowe korporacje, które starają się przedstawiać swoje usługi jako „działalność informacyjną”, a nie pośrednictwo. To trudny przeciwnik, podobnie jak każdy z koncernów, który ścierał się z władzami poszczególnych krajów UE lub władzami w Brukseli.
Gdula: Powinniśmy połączyć to, co mamy najlepszego w SLD, Wiośnie i Razem
czytaj także
Nie wiem, jak rozwiązać problem wyludniania się miast, bo nie jestem ekspertem od nieruchomości, tylko skromnym cracovianistą. Nie potrafię też jednoznacznie potępiać ludzi, którzy decydują się na wynajem części własnego mieszkania, by podreperować domowy budżet. A przede wszystkim nie chciałbym powodować nadmiernych wyrzutów sumienia u wszystkich chętnych do zwiedzania Krakowa.
Istnieje jednak kilka prostych tricków, dzięki którym można uniknąć uprzykrzania życia miejscowym i nabijania kabzy międzynarodowym koncernom. Warto szukać pokoju w którymś ze schronisk młodzieżowych, a najlepiej skorzystać z materaca u znajomych lub niekomercyjnej wymiany typu couchsurfing lub hospitality club.
czytaj także
A jeśli chcecie „poczuć klimat miasta” i przełamać krakowskie stereotypy o turystach, unikajcie wynajmowania meleksów, elektrycznych hulajnóg i innych jeździdełek, hałaśliwie reklamowanych wyszynków i wszelkiego typu odpustowych pseudoatrakcji. Gdzieś pomiędzy pstrokatymi szyldami i wszechobecną tandetą kryje się prawda o historycznym mieście i powodach, dla których zyskało swą dzisiejszą sławę. Te najcenniejsze wrażenia można mieć za darmo i bez pośrednictwa wielkich platform kapitalizmu.
**
Jan Bińczycki – publicysta, bibliotekarz i cracovianista.
CYKL: Jak zatrzymać wirusa Airbnb?
