Nawet jeśli rozwinięte demokracje liberalne podtrzymają status quo swojej polityki, to wyrwani z korzeniami pracownicy dalej będą wyalienowani.
Prawdopodobne zwycięstwo Emmanuela Macrona w wyborach prezydenckich we Francji wywołuje globalne westchnienie ulgi. Ulga – przynajmniej Europa nie pójdzie drogą protekcjonizmu, na którą prezydent Donald Trump spycha Stany Zjednoczone.
Ale zwolennicy globalizacji nie powinni wyjmować szampana z lodówki. Protekcjoniści i entuzjaści „demokracji nieliberalnej” rosną w siłę w wielu państwach. Powinniśmy poważnie się zaniepokoić tym, że Trump, nieskrywany ksenofob i notoryczny kłamca, mógł w USA otrzymać aż tyle głosów, a skrajnoprawicowa Marine Le Pen dostała się z Macronem do drugiej tury wyborów, które odbędą się 7 maja.
czytaj także
Niektórzy zakładają, że nieudolne zarządzanie państwem przez Trumpa i jego oczywista niekompetencja powinny wystarczyć, by przynieść uszczerbek entuzjazmowi wobec populistycznej szarlatanerii w innych miejscach świata. Podobnie mówi się, że wyborcom z amerykańskiego Pasa Rdzy za cztery lata prawie na pewno będzie się powodziło jeszcze gorzej, a racjonalni wyborcy z pewnością to zauważą i zrozumieją.
czytaj także
Ale byłaby błędem konkluzja, że osiągnęliśmy już szczyt rozgoryczenia stanem globalnej gospodarki – a przynajmniej tym, jak traktuje ona wielkie liczby byłych i obecnych członków klasy średniej. Nawet jeśli rozwinięte demokracje liberalne podtrzymają status quo swojej polityki, to wyrwani z korzeniami pracownicy dalej będą wyalienowani. Wielu pomyśli, że przynajmniej Trump, Le Pen i im podobni czują ich ból. Pomysł, że wyborcy z własnej inicjatywy odwrócą się od protekcjonizmu i populizmu, może być jedynie przejawem kosmopolitycznego myślenia życzeniowego.
czytaj także
Zwolennicy liberalnej gospodarki rynkowej muszą pojąć, że wiele reform i postępów technologicznych może działać na niekorzyść niektórych grup, czasami bardzo dużych. Być może nawet zmiany te podnoszą ekonomiczną wydajność, pozwalającą zwycięzcom rekompensować straty przegranych. Ale jeśli przegranym wciąż nie powodzi się lepiej, to dlaczego mieliby wspierać globalizację i politykę prorynkową? Właściwie jest to w ich własnym interesie, by zwrócić się z prośbą o pomoc do polityków przeciwnych tym zmianom.
Więc lekcja powinna być oczywista: pod nieobecność polityki progresywnej, z jej silnymi programami pomocy społecznej, podtrzymania zatrudnienia i innymi formami pomocy dla osób i grup pozostawionych w tyle przez globalizację, politycy pokroju Trumpa mogą stać się stałym elementem naszego krajobrazu.
Wysokie koszty działalności takich polityków poniesiemy my wszyscy, nawet jeśli nie uda im się całkowicie spełnić protekcjonistycznych i nacjonalistycznych ambicji. Żerują na strachu, podsycają nietolerancję i dobrze prosperują dzięki niebezpiecznie spolaryzowanemu podejściu do rządzenia na zasadzie „my versus oni”. Trump już zdążył dopuścić się twitterowych ataków przeciwko Meksykowi, Chinom, Niemcom, Kanadzie i wielu innym krajom – a lista z pewnością będzie się wydłużała w miarę trwania jego kadencji. Le Pen skierowała się przeciwko muzułmanom, ale jej niedawne komentarze, w których zrzeka się francuskiej odpowiedzialności za obławy na Żydów w czasie drugiej wojny światowej, ujawniły jej antysemityzm.
Skutkiem tego wszystkiego mogą się okazać nieodwracalne narodowe rozłamy. W USA przez Trumpa już spadło poparcie i szacunek dla urzędu prezydenckiego, najprawdopodobniej zostawi on po sobie jeszcze bardziej podzielony kraj.
Nie możemy zapomnieć, że przed początkiem Oświecenia, z jego upodobaniem dla nauki i wolności, dochody i standardy życia stały w miejscu przez stulecia. Ale Trump, Le Pen i inni populiści reprezentują antytezę wartości Oświeceniowych. Bez najmniejszego zająknięcia Trump cytuje „fakty alternatywne”, zaprzecza metodzie naukowej i proponuje wielkie cięcia budżetu na badania finansowane z publicznych pieniędzy, również te nad globalnym ociepleniem, które prezydent uważa za bujdę.
Protekcjonizm popierany przez Trumpa, Le Pen i innych stwarza podobne zagrożenie wobec światowej gospodarki. Przez 75 lat próbowano utworzyć oparty na wspólnych zasadach porządek gospodarczy, w którym towary, usługi, idee i ludzie mogliby przenosić się swobodnie ponad granicami. Ku poklaskowi podobnych mu populistów, Trump wrzucił granat ręczny w sam środek tego porządku.
Biorąc pod uwagę upór Trumpa i jego akolitów w sprawie szczelności tych granic, przedsiębiorstwa zaczną się dwa razy zastanawiać, zanim zbudują globalny łańcuch logistyczny. Wynikająca z tego niepewność zniechęci do inwestycji, zwłaszcza międzynarodowych, co spowolni tempo powstawania globalnego systemu wspólnych zasad. Z malejąca liczbą inwestycji ponadnarodowych, zwolennicy globalnych regulacji będą mieli jeszcze mniej motywacji do ich dalszego tworzenia i promowania.
Będzie to bardzo uciążliwe dla całego świata. Czy komuś się to podoba, czy nie, ludzkość pozostanie nadal połączona w skali globu, stojąc przed wspólnymi problemami, takimi jak zmiana klimatu czy zagrożenie terroryzmu. Kompetencje i motywację do współpracy przy rozwiązywaniu tych problemów powinno się wzmacniać, a nie osłabiać.
Nauką płynącą z tego wszystkiego już dawno poznały kraje skandynawskie. Niewielkie kraje tego regionu zrozumiały, że otwartość jest kluczem do szybkiego wzrostu gospodarczego i dobrobytu. Ale jeśli państwa mają pozostać otwarte i demokratyczne, to ich obywatele muszą być przekonani, że nie zostawi się w tyle znaczących segmentów społeczeństwa. Państwo opiekuńcze stało się w ten sposób niezbędnym elementem sukcesu państw skandynawskich. Zrozumiały one, iż jedynym dającym się utrzymać dobrobytem jest dobrobyt współdzielony. To lekcja, którą muszą przyswoić USA i reszta Europy.
**
Joseph E. Stiglitz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, jest profesorem Uniwersytetu Columbia i głównym ekonomistą w Instytucie Roosevelta. Jego najnowsza książka nosi tytuł The Euro: How a Common Currency Threatens the Future of Europe.
Licencja: Project Syndicate 2017 – Lessons from the Anti-Globalists. Z angielskiego przełożyła Aleksandra Paszkowska.
czytaj także
