Wywiady czytamy z trochę wstydliwej, ale w końcu bardzo powszechnej i ludzkiej ciekawości, jak wygląda prywatne życie osoby znanej. Podobne oczekiwania rozmowa z Magdaleną Tulli spełnia w niewielkim stopniu. Kinga Dunin czyta rozmowę Justyny Dąbrowskiej z Magdaleną Tulli „Jaka piękna iluzja”, „Kartaginę” Joyce Carol Oates, „Kamień” Małgorzaty i Michała Kuźmińskich oraz „Bogów tanga” Caroliny de Robertis.
Magdalena Tulli w rozmowie z Justyną Dąbrowską, Jaka piękna iluzja, Znak 2017
Z dzieckiem jest jak z pudełkiem. Trudno wyjąć coś, czego się nie włożyło.
Wywiady czytamy z trochę wstydliwej, ale w końcu bardzo powszechnej i ludzkiej ciekawości, jak wygląda prywatne życie osoby znanej i innych osób, które ona zna. Oczywiście też znanych. Podobne oczekiwania rozmowa z Magdaleną Tulli spełnia w niewielkim stopniu. Jest w niej intymność, ale także bardzo precyzyjnie i świadomie zakreślone granice dyskrecji, chroniące prywatność pisarki. (Jednocześnie ma ona odwagę takie granice przekroczyć, kiedy np. opowiada o swoich porodach w domu).
Jak każda wypowiedź autobiograficzna, także ta jest pewnym konstruktem, w którym „autentyzm” jest swoistym środkiem literackim. Wiem, że narażam się tu autorce, która zżyma się na krytykę bardziej zainteresowaną formalnymi zaletami jej twórczości niż tym, co chciała nam powiedzieć. Nic na to nie poradzę, w Jak piękna iluzja widzę kolejną książkę Tulli, którą cenię też za dopracowaną formę, kompozycję, język. Jestem przekonana, że autorka redagowała ją i pracowała nad nią równie perfekcyjnie jak nad wszystkimi swoje powieściami.
Justyna Dąbrowska pełni w tej rozmowie rolę katalizatora, który ułatwia zwierzenia. Nie jest wywiadowczynią, która podpuszcza, drąży, wskazuje na niekonsekwencje, posługuje się własną wiedzą, żeby uzyskać jeszcze więcej, czy, co też w takich wywiadach się zdarza, eksponuje swoją osobę. Jeśli kieruje tą rozmową – to niewidzialną ręką. Jej pytania pozwalają Tulli po prostu mówić dalej, potwierdzają, że jest słuchana, czasem coś zrekapitulują. To nie jest zarzut! To piękny styl prowadzenia rozmowy, w której naprawdę daje się miejsce drugiej osobie.
No dobrze, zatem o czym jest ta książka? O wyobcowaniu. Takim najprostszym do wypowiedzenia: sytuacji dziecka wychowywanego w innym kraju albo nieradzącego sobie w szkole. O kłopotach z komunikacją z innymi ludźmi. I o tym, jak bardzo ci inni są nam niezbędni, nawet na przysłowiowej bezludnej wyspie – jako punkt odniesienia. O tym, że to dzieci mogą nas wyprowadzić w świat relacji z innymi, wychować. „To dzieci biorą nas na wychowanie”. Jest w tym bardzo dużo racji, oczywiście, o ile pozwolimy się wychowywać. O tym, że chcemy być wysłuchani i zrozumiani przez innych, np. także przez czytelników czy krytyków. Widać, jak trudno było Tulli pogodzić się z nietrafioną recepcją – mimo pochwał – jej pierwszych książek, a ile satysfakcji dały jej Włoskie szpilki i Szum, powieści z elementami autobiograficznymi i bardziej klasyczną narracją, które zdobyły serca odbiorców. (Ja wciąż wolę te wcześniejsze, których pewno nie zrozumiałam).
To dzieci mogą nas wyprowadzić w świat relacji z innymi, wychować.
Jest w tych wyznaniach obecny jeszcze inny wymiar wyobcowania, najbardziej podstawowy i egzystencjalny – poczucie, że może świat nie jest taki, jak się nam wydaje. I nie chodzi tu tylko o zagadki fizyki kwantowej. A czy świat jest tylko piękną iluzją? Czasem mogłaby być piękniejsza.
Ujmująca jest uważność i samoswojość bycia Tulli w świecie. I dojrzałość, czyli poczucie, że udało się jej skomunikować ze sobą, ze światem, uporządkować, co się da, pogodzić z nieuporządkowaniem i cieszyć się życiem (np. muzyką, sprawnością fizyczną), które jeszcze pozostało. Aby to osiągnąć czasem też trzeba wybaczyć sobie i przeprosić innych.
Mądrze i ciekawie panie rozmawiają także o śmierci. Każdy, kto przeżył jakieś kilkadziesiąt lat, musiał kiedyś zmierzyć się ze śmiercią kogoś bliskiego i i już wie, że to nie przydarza się tylko innym, ale i nam również się przydarzy. Chociaż nie biorą pod uwagę tego, co dla mnie jest najbardziej przerażające – że to nie ja umrę, tylko jakaś bardzo nieszczęśliwa, zdezorientowana osoba z ciężką demencją albo Alzheimerem. I nie będę mogła zdecydować za nią, że już pora odejść, a jakoś nie umiem sobie powiedzieć: cóż mnie obchodzi ta osoba.
Niestety jest w tym wywiadzie też polityka. Taki jęk sieroty po III RP, której niechęć (zrozumiała i autentyczna) do PiS, każe wierzyć, że przedtem cieszyliśmy się wolnością w liberalnej demokracji. Z powodów pokoleniowych trochę to rozumiem – dożyliśmy końca komuny, kto by się spodziewał! – a jednak po III RP aż tak bym nie płakała.
No to pomarudziłam sobie na koniec, ale i to jest bardzo dobrze napisane. Bo to jest po prostu bardzo dobra książka (również w warstwie formalnej i językowej, sorry).
Dunin: „Ze zmarłymi tylko przez telefon” [„Szum” Magdaleny Tulli]
czytaj także
***
Joyce Carol Oates, Kartagina, przeł. Katarzyna Karłowska, Rebis 2017
Za mało mnie kochali.
Dlatego mnie stracili. Dziewiętnastoletnią dziewczynę, która rzuciła całe swe życie na szalę!
Powieści Oates dzielą się na za krótkie i za długie – nie musi to być ściśle związane z objętością. (Oczywiście niektóre są w sam raz). Kartagina należy do tych za długich.
Piękna okolica, małe amerykańskie miasteczko. Dziewiętnastoletnia dziewczyna wychodzi odwiedzić koleżankę i nie wraca. Bezskuteczne poszukiwania, rozpacz rodziny, konieczność pogodzenia się ze stratą, chociaż nigdy nie odnaleziono zwłok. Wiele powieści tak się zaczyna. Ślady wskazują na to, że doszło do przestępstwa. Oskarżony i skazany zostanie weteran wojny w Iraku, który powrócił z niej poraniony fizycznie i psychicznie. Jest byłym narzeczonym siostry zaginionej – pięknej, dobrej, w przeciwieństwie do zawsze sprawiającej kłopoty, lekko autystycznej zaginionej. Mężczyzna przyznaje się do winy, trafia do ciężkiego więzienia. Rodzina się z trudem radzi sobie z kryzysem…
A po kilku latach uznana za zmarłą Cressidy wraca. Czasu jednak nie da się cofnąć. Wszystko trzeba będzie poukładać od nowa.
To dobry pomysł. Książka, która zaczyna się jak typowy thriller, okazuje się wnikliwą i niezwykle drobiazgową analizą relacji i rozmaitych bolesnych emocji. A przede wszystkim jest to o opowieść o wybaczaniu – innym, a także sobie. O tym, że czasem wybaczyć się nie da. W tej pracy wybaczania, radzenia sobie z poczuciem winy, czasem trzeba sięgnąć po środki nadzwyczajne – np. boską pomoc. W pewny sensie jest powieść głęboko chrześcijańska – nie klerykalna czy moralizatorska, ale właśnie chrześcijańska. Co uświadamia mi, że chyba nie ma takich powieści w Polsce.
Własny pokój w hotelu robotniczym [rozmowa z Wiolettą Grzegorzewską]
czytaj także
***
Małgorzata i Michał Kuźmińscy, Kamień, Wydawnictwo Dolnośląskie 2017
W konfesjonale zadzwoniła komórka.
To kolejny z cyklu etnokryminałów tych autorów, ale pierwszy, który przeczytałam. Jak rozumiem, etno, bo akcja koncentruje się wokół nielegalnego romskiego osiedla na sądecczyźnie. W jego pobliżu znalezione zostają zwłoki dziecka, które nie jest Romem. Ważnym elementem powieści są realia życia mniejszości romskiej. Odmienne od tego, jak wyglądają ksenofobiczne stereotypy na jej temat, oraz niepasujące do politycznej poprawności. Uprzedzenia, dyskryminacja, wreszcie pogrom – nie zdradzam jakiejś wielkiej tajemnicy, od początku możemy się domyśleć, że do niego dojdzie – wypadają jednak jakoś bardziej przekonująco niż polityczna poprawność rodem z warszawki. Nie wiem, czy taki „symetryzm” był w ogóle konieczny. Ale kryminał jest w porządku. Nie raz zdarza mi się porzucić polski kryminał, dlatego że jest po prostu źle napisany. Kuźmińscy piszą bardzo sprawnie. Poza tłem etnicznym obsługują inne aktualne tematy – pedofilia księży, uchodźcy, medycyna alternatywna… Mnóstwo tropów, ale wszystko udaje się autorom sprawnie powiązać.
Tropem przestępców podąża miejscowa policja, ABW oraz para amatorów – dziennikarz i antropolożka z uniwersytetu (przy okazji krótki kurs strukturalizmu, chociaż strukturalizm jest już niemodny.) Para ta ma jakąś historie, którą znają czytelnicy poprzednich książek. Ja mogłam się jedynie domyślać, ale wygląda na to, że się działo! Jeśli będę miała okazję, to może sięgnę też do nich.
czytaj także
***
Carolina de Robertis, Bogowie tanga, przeł. Anna Dobrzańska, Albatros 2017
Dante umarł jako szczęśliwy człowiek, dziwak znany z tego, że miał w domu trumnę.
Ta historia zaczyna się w roku 1913 w Argentynie, a więc będzie też historia argentyńskiego tanga. A jak tango, to wiadomo gdzie – w burdelach, kabaretach, teatrzykach muzycznych. Tam będzie z rozmaitymi zespołami grał na skrzypcach Dante, piękny, delikatny, zwracający uwagę kobiet emigrant z Włoch.
Rzecz w tym, że do Buenos Aires przybył jako siedemnastoletnia dziewczyna, Leda, poślubiona per procura i przygotowana na tradycyjne, zaaranżowane małżeństwo. Kiedy zsiada ze statku, okazuje się jednak, że jej mąż nie żyje. Żeby zarobić na życie, gra na skrzypcach, i aby robić to w takich miejscach, musi przebrać się za mężczyznę. Okazuje się jednak, że nie chodzi tylko o skrzypce. Jej romanse (całkiem nieplatoniczne) z kobietami są bardzo udane, mimo że ukrywa swoją prawdziwą płeć. Ha! Są szczegóły.
Nie jest to może jakaś rewelacyjnie dobra powieść, ale – widać to też w moich omówieniach – geje są już całkiem nieźle reprezentowani w literaturze, a lesbijek jak zwykle jest dużo mniej, więc warto to może odnotować.
czytaj także
