Otwarcie faszystowskie idee stały się normą w polskiej przestrzeni publicznej. I to tej normalizacji należy się dziś w Polsce bać najbardziej – pisze Jakub Majmurek.
„Największy faszystowski marsz w Europie” – piszą zgodnie media na całym świecie od Nowego Jorku przez Paryż po Londyn i Turyn. Obrazy Warszawy czerwonej od ogni kibolskich rac, rozbrzmiewającej okrzykami o białej dumie i wolnej od islamu Europie widoczne są w telewizjach całego świata.
Hymn. #11listopada #ŚwiętoNiepodległości #MarszNiepodległości pic.twitter.com/Bp6zmRstzu
— Agnieszka Zaręba (@pressagnes) November 11, 2017
Izraelskie ministerstwo spraw zagranicznych ostrzega przed marszem, jako „niebezpieczną imprezą”.
Nacjonaliści spod znaku krzyża celtyckiego i Falangi z pewnością rozsławili Polskę, choć z pewnością nie tak, jak życzyliby tego sobie od lat żyrujących ich obecność w sferze publicznej prawicowi publicyści i politycy głównego nurtu. Bo także dla nich obraz Polski jako brunatnego mordoru Europy, pełnego hord zdzierających gardła orków we wrzaskach o „czystości rasy” jest pewnym problemem.
„The Washington Post”:
Jak na razie na ten problem prawica głównego nurtu reaguje w typowy dla siebie sposób. Powtarza znaną nam od lat narrację o 11.11: „Rasistowskich wybryków nie było, a jeśli były, to stanowiły zupełny margines”. Jarosław Kaczyński i Patryk Jaki doszukują się w nich „prowokacji” wymierzonych w polskich patriotów, a prawicowy twitter oskarża „donoszących na Polskę” krajowych dziennikarzy o kreowanie negatywnego obrazu marszu na świecie. A tak w ogóle to – wszyscy na prawicy powtarzają zgodnie – w marszu szły tak naprawdę zwykłe, kochające Polskę rodziny z dziećmi.
Największy problem z marszem
Niestety, w tym ostatnim apologeci marszu niepodległości mają sporo racji – i to jest największy problem z tym, co zobaczyliśmy w sobotę w Warszawie. Problem z MN nie polega bowiem na tym, że mamy w kraju 60 tysięcy gotowych wyjść na ulicę faszystów, lecz na tym, że patriotyzm „normalsów”, pragnących jakoś zamanifestować swoje przywiązanie do narodowych symboli w państwowe święto, został efektywnie wyartykułowany i zagospodarowany przez skrajną prawicę spod znaku ONR i Młodzieży Wszechpolskiej.
To, że „zwykłym rodzinom z dziećmi” nie przeszkadza maszerowanie pod symbolem falangi – demonstrującym marginalną i w oczywisty sposób haniebną tradycję polityczną – powinien nas martwić nawet bardziej niż takie marsze ONR:
To oswojenie faszyzmu przez „normalsów” oznacza, że ponieśliśmy wielką klęskę na froncie edukacji obywatelskiej, a skrajnie prawicowe, czy wręcz otwarcie faszystowskie idee stały się normą w polskiej przestrzeni publicznej drugiej dekady XXI wieku. I to tej normalizacji skrajnych idei należy się dziś w Polsce najbardziej bać.
Przemeblowanie prawicy a przyszłości polskiej sfery publicznej
Jak na razie polska skrajna prawica – choć co roku potrafi wyprowadzić na 11.11. imponujące tłumy na ulice – cały czas jest politycznym karłem. Gdyby nie wyciągnięta przez Pawła Kukiza pomocna dłoń, narodowcy nie mieliby dziś ani jednego przedstawiciela w sejmie. Ich samodzielne inicjatywy polityczne nie zbliżały się nawet do progu wyborczego.
Ta polityczna słabość skrajnej prawicy jest jednak złudna. Niekoniecznie trzeba zasiadać w parlamencie, by narzucać sferze publicznej swój punkt widzenia. Choć skrajna prawica nie kontroluje ani jednego ministerstwa, jej język dotyczący uchodźców, koncepcji wspólnoty, polityki pamięci coraz silniej kształtuje polską politykę. PiS – największa dziś prawicowa partia – sam przesunął się znacznie bliżej prawej ściany niż w latach 2005-2007, a związane z nim intelektualno-medialne zaplecze coraz bardziej otwarcie legitymizuje obecność w przestrzeni publicznej skrajnej prawicy i jej idei.
czytaj także
Może to mieć bardzo groźne konsekwencje dla przyszłości polskiej sfery publicznej. Zwłaszcza wtedy, gdy po nieuniknionym prędzej czy później odejściu Jarosława Kaczyńskiego z polityki czeka nas wielkie przemeblowanie po prawej stronie. Wtedy jej centrum mogą opanować idee faktycznie niemieszczące się w demokratycznym, republikańskim porządku.
Wbicie klina między skrajną prawicę a główny nurt sił konserwatywno-chadeckich, czyli otoczenie Młodzieży Wszechpolskiej i ONR kordonem sanitarnym, w którym uduszą się z braku politycznego tlenu, oraz ponowna powszechna stygmatyzacja głoszonych przez nich idei – to dziś jedne z najważniejszych politycznych zadań do wykonania w Polsce. Będzie ono jednak niezwykle trudne, bo na normalizację idei ONR składają się polityczne i społeczne procesy, za które nie odpowiada wyłącznie PiS i jego akolici:
czytaj także
Przez trudy do Falangi
Skąd w ogóle wzięło się to złożenie głównego nurtu prawicy i ONR? Po raz pierwszy doszło do niego gdzieś koło 2010, najpóźniej 2011 roku. Wtedy marsz niepodległości – wcześniej marginalna impreza – nabrał rozpędu. Otrzymał wsparcie prawicowych celebrytów, postaci z głównego nurtu polityki, sztuki, mediów. Za marszem ujęły się takie postaci, jak Rafał A. Ziemkiewicz, redaktor naczelny bardzo opiniotwórczej wśród najbardziej zaangażowanego elektoratu PiS „Gazety Polskiej”, Tomasz Sakiewicz czy Paweł Kukiz.
Co było powodem poparcia? Ziemkiewicz w 2010 roku uzasadniał swój udział w marszu tym, iż lewica usiłuje go blokować. „Tak, jak Göring mówił, że to on decyduje kto jest Żydem, tak oni decydują, kto jest faszystą i ma prawo demonstrować” – mówił. Blokady pochodów nacjonalistów z 2009 i 2010 roku wynikały ze słusznego i zrozumiałego odruchu, ale okazały się polityczną klęską. Skrajna prawica skutecznie przedstawiła je jako dowód, że „lewacy” chcą „zabronić Polakom świętowania ich święta”, zapewniając sobie tym sympatie „normalsów” i postaci z prawicowego mainstreamu.
Ten, na fali wojny kulturowej przeciw „lewactwu”, zdecydował się podżyrować imprezę organizowaną przez siły tak skrajne, jak Młodzież Wszechpolska czy otwarcie antydemokratyczna ONR.
Za tą decyzją, poza logiką politycznej polaryzacji, stało coś jeszcze. Czołowe postaci legitymizując marsz niepodległości po prawej stronie wywodziły się z roczników 60. Jak całe pokolenie, przeszły one przez beznadzieję dorastania w syfie schyłkowego PRL, co zaszczepiło w nich alergię do wszystkiego, co kojarzyło się w jakikolwiek sposób z „komuną” – w tym do takich fundamentalnych idei powojennych zachodnich demokracji, jak antyfaszyzm.
Na fali tego „uogólnionego antykomunizmu” – jak diagnozuje to Agata Bielik-Robson – pokolenie to zaczęło atakować europejskie oświecenie i demokrację liberalną jako formacje, które przez swoją słabość i brak niewzruszonych, metafizycznych fundamentów utorowały drogę komunizmowi. Przedstawiciele tej generacji z wyrozumiałością zerkali za to ku mocnym tożsamościom religijnym i politycznym: przedsoborowemu katolicyzmowi, antykomunizmowi spod znaku Franco, różnych skrajnym nurtom europejskiej i amerykańskiej prawicy, tradycji polskiego nacjonalizmu. Nawet jeśli sami nie brali ich na sztandary, relatywizowali to, co w nich problematyczne. Wczytywali się w nie z wyrozumiałością, jakiej nigdy nie chcieli okazać marksistom czy liberałom.
Same gwiazdy politycznego mainstreamu dość szybko przy tym przestraszyły się związanej z marszem przemocy i nienawiści. Z komitetu poparcia marszu już w 2012 roku wycofali się Kukiz i Sakiewicz, a PiS przeniósł nawet swoje obchody do Krakowa, by coroczne demolki Warszawy w wykonaniu kibolsko-narodowych hord nie szły na konto partii.
Mimo tego jednak prawicowe elity głównego nurtu nie były w stanie przyznać, że taktyczny sojusz z MW i ONR był ich błędem. Kontrolowana przez ludzi PiS TVP ciągle legitymizuje obie te formacje, zapraszając do antenowych dyskusji przedstawicieli ONR. Jakby było to normalne środowisko polityczne, w pełni mieszczące się w spektrum politycznej debaty. Na łamach „Sieci Prawdy” i „Do Rzeczy” częściej rozlicza się Adriana Zandberga ze zdjęcia w koszulce z Marksem niż Aleksandra Krejckanta z ONR z tego, co w latach 30. wypisywały pisma formacji, do której tradycji wprost się odwołuje.
Nie wiadomo, co by się musiało stać, by prawica otrzeźwiała. W tym roku nie pomogły w tym jawnie rasistowskie hasła na marszu czy wypowiedzi o „odsunięciu od władzy żydostwa”. Na skandaliczną wypowiedź rzecznika Młodzieży Wszechpolskiej, twierdzącego, że „czarnoskóry nie może być Polakiem”, z oburzeniem zareagowali co prawda m.in. Dawid Wildstein, Tomasz Terlikowski i Joachim Brudziński, ale nie poszła za tym refleksja, czy organizacja wygłaszająca takie tezy powinna być traktowana jak normalny podmiot demokratycznej polityki. Bo nie jest to pierwszy taki wyskok.
Młodzież Wszechpolska, by uprzedzić wydarzenia i zminimalizować szkodę, odwołała rzecznika, ale już wcześniej na stronach marszu niepodległości można było znaleźć linki do tekstów o „separatyzmie rasowym” jako „leku na multikulti”. Dopóki nie wywoływały oburzenia opinii publicznej, nikomu tam jednak nie przeszkadzały.
Bezradność liberałów
W obliczu oswojenia skrajnej prawicy i jej dyskursu scena liberalna okazywała się w najlepszym wypadku bezradna. W najgorszym zaś sama brała udział w tym procesie.
czytaj także
Liberalne media, zwłaszcza TVN, relacjonując pierwsze marsze niepodległości nie były nigdy w stanie przedstawić prawdziwego zagrożenia, jakie niosą ze sobą dla demokracji. Zamiast tego budowały narrację o symetrii między skrajną prawicą z ONR a „skrajną lewicą” z antify i okolic. „Wariaci z obu stron barykady biją się i niszczą miasto! Czemu Polacy nie mogą świętować jak Amerykanie!?” – brzmiał przekaz stacji w 2010 i 2011 roku.
Na głębszym poziomie liberałowie podzielali uogólniony antykomunizm prawicy roczników 60. i wypływającą z niego politykę historyczną. Nie potrafili mu przedstawić bardziej zniuansowanej wizji historii Polski, gdzie problemem jest nie tylko stalinizm, ale także tradycja spod znaku ONR. To liberałowie ustanowili dzień żołnierzy wyklętych, PO i Nowoczesna oddały niedawno sejmową uchwałą hołd Narodowym Siłom Zbrojnym i Brygadzie Świętokrzyskiej:
czytaj także
Legitymacja skrajnego, totalniacko-zamordystycznego nurtu polskiej tradycji narodowej, którego odrostem jest dzisiejszy ONR, dokonywała się także przy poparciu politycznego centrum.
Elity PO rządzące w latach 2010-2015 krajem i Warszawą nigdy nie miały odwagi przeciwstawić się marszowi, choć naprawdę były ku temu powody. Można było go zakazać ze względu na ryzyko, jakie stwarzał dla bezpieczeństwa, czy sprzeczne z prawem treści jakie głosił. Jakimś przyzwoitym minimum byłoby co najmniej poważne ściganie osób głoszących nawołujące do nienawiści hasła. Tusk, Komorowski czy Kopacz wielokrotnie mieli okazję powiedzieć po 11.11., że nie ma zgody politycznego centrum na głoszoną w trakcie marszu ideologię. Zamiast tego PO do marszów podchodziła jak do klęski żywiołowej, którą najlepiej przeczekać w ukryciu. A wznosząca się prawicowa fala, jaką ignorowali, w końcu pozbawiła ich władzy.
Odzyskać historię
Lewica nie powinna jednak popadać w samozadowolenie. Tak – jako pierwsi i od dawna przestrzegaliśmy przed marszami niepodległości. Ale w polityce nie chodzi o to, by przestrzegać, ale narzucać rzeczywistości swoją wizję i wolę, uzyskując dla niej możliwie najszerszą legitymację. A tu przegraliśmy.
Po ośmiu latach obecności i legitymizacji skrajnej prawicy w dyskursie coraz wyraźniej widać, że polska sfera publiczna potrzebuje progresywnego patriotyzmu. Szerszej narracji, odwołującej się do historii, odpowiadającej na potrzebę sensu i przynależności:
Kto miałby taką narrację robić? Przy skrajnej politycznej słabości lewicy, ataku prawicy na instytucje kultury, przy prawicowej edukacji szkolnej i IPN – trudno powiedzieć. Ale jak marne nie byłyby tu nasze szanse, nie jest to bitwa, jakiej da się uniknąć. Tożsamość wyłącznie antyfaszystowska w starciu z mocną propozycją strony narodowej okazała się zbyt słaba. Nie zmobilizujemy wokół niej większości „normalsów”. Estetyka Czarnego Bloku i hasła „faszyści burżuje, wasz koniec się szykuje” od lat przekonują bowiem tylko już przekonanych.
czytaj także
