Dużo niższe płace, brak wsparcia dla bezrobotnych, krótszy odpoczynek po pracy, podporządkowanie Rady Dialogu Społecznego rządowi oraz mizerne wsparcie dla systemu ochrony zdrowia – to główne elementy tarczy „antykryzysowej”, która zamiast chronić przed kryzysem, będzie mu raczej sprzyjać.
Pracownicy najemni w III RP znajdowali się na zdecydowanie upośledzonej pozycji wobec właścicieli kapitału – zarówno tych zagranicznych, jak i krajowych, którzy byli biedniejsi, więc nadrabiali swoje braki kapitałowe większą bezwzględnością i przebiegłością.
To zaczęło się powoli zmieniać w mijającej właśnie dekadzie. Stosunkowo szybki wzrost płac zaczął iść w parze ze spadającym bezrobociem, dzięki czemu Polki i Polacy utrzymujący się z własnej pracy zaczęli nieco odważniej stawiać warunki. Oczywiście bez przesady i nie wszyscy, nie we wszystkich branżach. Każdy miał z tyłu głowy pamięć czasów, w których pracodawca mógł z nim robić, co chciał. Opinie, że oto właśnie nastał w Polsce „rynek pracownika” były oczywiście, delikatnie mówiąc, przesadzone, jednak różnica na plus była zauważalna. Można było mieć nadzieję, że za jakąś dekadę realia polskiego rynku pracy zaczną przypominać standardy Europy Zachodniej.
Kuczyński: Rząd przyjął, że trzeba teraz pomagać, dolewając małą chochelką
czytaj także
Niestety przyszedł koronawirus i powiedział sprawdzam dotychczas dosyć socjalnemu rządowi PiS. Wnet okazało się, że w sytuacji kryzysu nie ma on do zaproponowania więcej niż propodażową politykę, którą znamy doskonale od lat 90. Kilka kluczowych punktów tarczy antykryzysowej sprawi, że sytuacja klasy pracującej po ustaniu epidemii wróci do punktu z początku wieku. Co może jeszcze utrudnić wychodzenie z gospodarczego dołka, w jaki wpadamy właśnie z powodu, słusznego zresztą, gospodarczego lock-downu. Zaproponowana tarcza ma więc charakter nie antykryzysowy, co wręcz prokryzysowy.
1. Spadek płac
Podstawowym rozwiązaniem uderzającym w pracowników jest dopuszczenie do znacznego spadku ich zarobków w czasie gospodarczego lock-downu. Pracodawcy będą mogli je obniżyć na dwa sposoby. Jeśli przejdą na przestój ekonomiczny, będą musieli wypłacać pracownikom co najmniej płacę minimalną, przy czym połowę tej kwoty wraz ze składkami po stronie pracodawcy (czyli w sumie 1533 zł) dofinansuje państwo. Pracownicy na postojowym zarabiający więcej niż płacę minimalną stracą zatem część swoich dochodów – wielu z nich ogromną część.
Tarcza antykryzysowa okiem związkowców: antypracownicza, antyzdrowotna i antyludzka
czytaj także
Ci, zarabiający średnia krajową, w czasie epidemii będą otrzymywać połowę dotychczasowych dochodów, co może im nie starczyć nawet na pokrycie swoich „kosztów stałych”, takich jak rata za mieszkanie, opłaty za media czy rata za samochód. Jeśli nie będą mieli poduszki finansowej – a regularnie oszczędzać jest w stanie zaledwie 19,5 proc. gospodarstw domowych w Polsce – to mogą popaść w długi. Ci zaś, którzy jakąś poduszkę finansową sobie zbudowali, teraz ją przynajmniej częściowo utracą.
W nieco lepszej sytuacji będą ci, którym firma jedynie ograniczy wymiar czasu pracy o 20 procent. Oni będą mieli zapewnione maksymalnie 80 proc. średniego wynagrodzenia, przy czym połowę ich pensji dofinansuje państwo, które weźmie „na siebie” maksymalnie 40 proc. średniej krajowej w przypadku pracowników z ograniczonym czasem pracy. Oni też stracą, ale wyraźnie mniej. Pytanie tylko jak dużo będzie tych szczęściarzy, którym wymiar czasu pracy zostanie obniżony o zaledwie jedną piątą. Z tego rozwiązania skorzystają głównie zatrudnieni w firmach kontynuujących działalność, których zamówienia nie spadły bardzo wyraźnie. Reszta trafi na przestój lub bezrobocie.
czytaj także
W równie słabej sytuacji są pracujący na umowach cywilnoprawnych oraz mniej zamożni samozatrudnieni. Obu grup jest po ok. 1,3 miliona, przy czym do samozatrudnionych należy też kilkaset tysięcy najbogatszych Polaków na podatku liniowym. Realnie mówimy więc o jakichś 2 milionach prekariuszy, których dochody zależą od tego, czy są w stanie faktycznie wykonywać pracę. Jeśli nie, to nie zarobią nic. Dla nich rząd przygotował jednorazowe świadczenie wysokości dwóch tysięcy złotych na rękę. Dla prekariusza zarabiającego wcześniej 3 tys. zł netto, będzie to oznaczać spadek o jedną trzecią. Całe szczęście, że niezamożni samozatrudnieni zostaną zwolnieni ze składek na trzy miesiące, bo inaczej mogłyby one zjeść im nawet większość tego świadczenia.
2. Bezrobotni pozostawieni sami sobie
W zdecydowanie najgorszej sytuacji są natomiast poszukujący pracy. Dla nich rząd nie przygotował dokładnie niczego. A przecież ich sytuacja również jest fatalna, gdyż podczas gospodarczego lock-downu na pewno nie znajdą zatrudnienia. Co więc mają zrobić? Rządzący mają dla nich jedną, dosyć wątpliwej jakości radę. Otóż na rządowej stronie dedykowanej dla tarczy w segmencie „dla osób bezrobotnych” widnieje tylko jedna opcja: „poznaj korzystniejsze warunki mikropożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej”. Trzeba być naprawdę szalonym, żeby w sytuacji epidemii rozpoczynać działalność. No chyba, że właśnie się odziedziczyło kompletny zakład produkujący maseczki i rękawiczki jednorazowe.
Zawaliliśmy sprawę. Pozostaje minimalizować straty i wyciągnąć wnioski na przyszłość
czytaj także
Ktoś mógłby pomyśleć, że to marginalny problem, przecież bezrobocie w Polsce przed epidemią było tak niskie, że w pośredniakach zarejestrowani byli tylko ci, którzy chcieli mieć darmowe ubezpieczenie zdrowotne. To byłby jednak koszmarnie błędny wniosek. Według GUS, na koniec 2019 r. w urzędach pracy zarejestrowanych było 866 tys. bezrobotnych, z tego 724 tysiące nie miały prawa do zasiłku. Długotrwale bezrobotnych było jedynie 432 tysiące. Tak więc można przyjąć, że 292 tysiące osób to bezrobotni realnie szukający pracy, którzy nie mają prawa do zasiłku. To ogromna grupa ludzi, którzy w czasie epidemii zostali zostawieni sami sobie.
Te 16 procent bezrobotnych, którzy zasiłek pobierają, również nie są w sytuacji godnej pozazdroszczenia. Zasiłek dla bezrobotnych jest koszmarnie niski – wynosi 861 zł przez pierwsze 3 miesiące i 676 zł przez następny kwartał (dla pracowników o stażu poniżej 5 lat jeszcze mniej). Marek Skawiński policzył stopę zastąpienia zasiłku dla bezrobotnych w stosunku do wcześniejszej płacy w krajach OECD.
Dla osób zarabiających przed bezrobociem średnią krajową wynosi ona w Polsce 22 procent, co jest piątym wynikiem od końca. Poza tym półroczny okres wypłacania zasiłku jest bardzo niski. Bez wątpienia wielu bezrobotnym skończy się on podczas trwania epidemii.
Poza tym trzeba się liczyć z gigantycznym wzrostem bezrobocia. Firmy pozbędą się najpierw tych, którzy mają najniższy staż pracy. Wielu z tych nowych bezrobotnych także nie będzie miało prawa do zasiłku, gdyż do tego trzeba przepracować co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 18 miesięcy, zarabiając przynajmniej pensję minimalną.
3. Krótszy odpoczynek po pracy
Przy okazji ratowania przedsiębiorstw wprowadzono także bardzo niekorzystne dla pracowników przepisy dotyczące rozliczania czasu pracy.
Pracodawcy, którzy poniosą straty w wyniku stanu epidemii, będą mogli sobie je odbić dzięki „uelastycznieniu czasu pracy”. Sprowadza się to do ograniczenia dobowego czasu nieprzerwanego odpoczynku z 11 do 8 godzin, tygodniowego z 35 do 32 godzin. Oznacza to mniej więcej tyle, że pracownik, który skończy swoją zmianę o 22 będzie mógł zostać przywołany na szóstą rano dnia następnego.
Podróż z i do pracy trochę trwa, poza tym trzeba ogarnąć się w domu, coś zjeść, więc pracownikowi zostanie na sen jakieś pięć, może sześć godzin. To jest niepojęte, żeby legalnie odbierać pracownikom prawo do ośmiu godzin snu. Przecież niewyspanym trudniej się skoncentrować i łatwiej popełniać błędy, które w zakładach produkcyjnych mogą się kończyć tragicznie.
czytaj także
Jeśli weźmiemy pod uwagę, że polscy pracodawcy będą mogli wydłużyć okres rozliczeniowy czasu pracy do 12 miesięcy, a dobowy czas pracy do 12 godzin, to się okaże, że gdy ustanie kryzys i firmy zaczną odbijać sobie straty, pracownicy będą musieli pracować po kilkanaście godzin dziennie. Tymczasem przepracowanie jest przyczyną wielu chorób, co dowiedziono niezliczoną ilością badań. Na przykład badania Fińskiego Instytutu Zdrowia Publicznego wykazały, że przepracowanie przyczynia się do całego szeregu chorób fizycznych i psychicznych, wśród których są między innymi cukrzyca oraz choroby serca – obie przypadłości zwiększają ryzyko śmierci w przypadku zakażenia wirusem SARS-CoV-2. Inaczej mówiąc, zmiany zawarte w „tarczy antykryzysowej” będą sprzyjać większej śmiertelności w przypadku nawrotu epidemii. Aż ciężko tą lekkomyślność ocenić używając kulturalnych wyrazów.
4. Pacyfikacja Rady Dialogu Społecznego
Kolejnej zmiany nikt się nie spodziewał, bo też nikt jej specjalnie nie zapowiadał. W przepisach o tarczy antykryzysowej niespodziewanie znalazły się nie tylko przepisy dotyczące kodeksu wyborczego, ale też Rady Dialogu Społecznego. Przypomnijmy, że to właśnie w tym ciele odbywają się negocjacje między rządem, związkami zawodowymi oraz związkami pracodawców na temat rozwiązań dotyczących rynku pracy – między innymi wysokości płacy minimalnej.
czytaj także
Sejm tymczasem nadał premierowi możliwość swobodnego odwoływania członków RDS na czas zagrożenia epidemicznego oraz epidemii.
W wielu krajach, w których panuje konsensualny model gospodarczy, na przykład w Niemczech czy Szwecji, tego typu ciała mają ogromne znaczenie. W Polsce od wielu lat ich rola jest drugorzędna – rząd wysłuchuje głosów wszystkich stron, a potem i tak robi to, co chce.
Dość powiedzieć, że w czasie rządów koalicji PO-PSL związki zawodowe w ogóle wyszły z ówczesnej komisji trójstronnej, gdyż nie widziały sensu zabierania tam głosu.
Powołana w 2015 roku Rada Dialogu Społecznego miała zmienić ten stan rzeczy, ale jak widać uzdrowienie trwało do pierwszego kryzysu. Dzięki najnowszym zmianom rządzący będą mogli w czasie epidemii proponować kolejne antyspołeczne rozwiązania bez słowa sprzeciwu, bo zawsze krnąbrnego związkowca będzie można usunąć. Senat co prawda usunął to rozwiązanie, ale Sejm poprawki nie przyjął.
Oburzyła się nawet zwykle uległa wobec obecnej władzy „Solidarność”, a Piotr Duda stwierdził, że jego związek „takich rzeczy nie zapomina”. Trochę późno się ogarnęli – szkoda, że „Solidarność” nie oburzała się już na początku prac nad tarczą antykryzysową. Może udałoby się nieco ucywilizować rozwiązania z wyżej opisanych trzech punktów.
5. Mizerne wsparcie dla ochrony zdrowia
Polska wydaje na ochronę zdrowia 4,5 procenta PKB, choć rządzący już w 2016 roku przyjęli mapę drogową dojścia do 6 procent. Według niej w 2018 r. powinniśmy osiągnąć co najmniej 4,8 proc. PKB nakładów, co, jak już wiemy, niestety nie wyszło.
Epidemia koronawirusa zachwiała opieką medyczną nawet we Francji i Niemczech, które wydają na nią 9 proc. PKB, czyli proporcjonalnie dwukrotnie więcej od nas. W takiej sytuacji rządzący powinni wesprzeć ją znaczącą kwotą, niestety w pakiecie rozwiązań przewidziano na ten cel jedynie 7,5 mld zł, czyli mniej niż pół procenta PKB. Tak więc może się okazać, że nawet w trakcie epidemii nie osiągniemy 5 proc. PKB (choć produkt krajowy najpewniej znacząco spadnie, więc może dzięki temu się uda).
Senat zaproponował wsparcie systemu ochrony zdrowia kwotą 20 mld zł, co by oznaczało przekazanie na nią dodatkowego procenta PKB, niestety i tą poprawkę Sejm odrzucił, uznawszy że nie jest potrzebna. A poprawka Senatu zawierała między innymi podwyżki pensji na pracowników ochrony zdrowia stojących na pierwszej linii frontu z koronawirusem.
Robimy „rozpoznanie bojem”, bo na tę epidemię nie ma algorytmu
czytaj także
Tymczasem niewielką Bułgarię jakoś stać na dodatkowe 500 euro dla walczących z koronawirusem lekarzy i pielęgniarek.
Jeśli ktoś liczył na to, że epidemia SARS-CoV-2 będzie przynajmniej okazją do solidnego dofinansowania służby zdrowia, to się przeliczył. Epidemia została wykorzystana do spacyfikowania klasy pracującej, która z epidemii wyjdzie z drastycznie mniejszymi oszczędnościami oraz niekorzystnymi przepisami dotyczącymi czasu pracy. Jej pozycja negocjacyjna bardzo wyraźnie spadnie. Często ekonomiści przekonują, że zwycięzcami kryzysów są ci, którzy wychodzą z nich z przewagą kapitału, dzięki czemu u progu nowej hossy mogą rozdawać karty. Polska klasa pracująca wyjdzie z epidemii SARS-CoV-2 wygłodzona i wyzuta z oszczędności, będzie więc rozstawiana po kątach.
To dobicie pracujących może wydłużyć recesję pod ustaniu epidemii. No bo kto będzie kupował te wszystkie wspaniałości, które produkują lub świadczą firmy w Polsce, jeśli pracownicy najemni zaczną teraz oglądać każdego złotego zalęknionym wzrokiem, bojąc się, że w przypadku kolejnej bessy znowu dostaną po głowie?
