O ile sam pomysł BDP nie jest nowy, to w ostatnich latach zaczął się cieszyć coraz większym zainteresowaniem na całym świecie, a w wielu krajach – w tym w Finlandii, Indiach i Stanach Zjednoczonych – wprowadzono programy pilotażowe. Kiedy w 2020 roku do Kenii dotarła pandemia badacze postanowili dowiedzieć się, czy BDP pomaga mieszkańcom przetrwać kryzys.
NAIROBI – Kiedy w 2020 roku pandemia COVID-19 i związana z nią recesja zepchnęła na całym świecie 120 milionów ludzi w skrajne ubóstwo, wiele państw starało się złagodzić skutki kryzysu, sięgając po środki z zakresu ochrony socjalnej. Do maja 2021 roku w 222 krajach i terytoriach zależnych przeprowadzono lub planowano przeprowadzić w sumie 3333 takie interwencje.
Ponieważ świat w kolejnych dekadach stanie jeszcze w obliczu kolejnych kryzysów, musimy nauczyć się lepiej chronić obywateli w nieoczekiwanych sytuacjach – zwłaszcza, kiedy coraz mocniej odczuwamy skutki zmiany klimatycznej, która naraża wielu na katastrofy naturalne oraz szok dochodowy. Ale jak to zrobić?
Potencjalnym rozwiązaniem są programy ochrony socjalnej, które wspierają rodziny o niskich dochodach, stanowią zabezpieczenie przed szokami i pomagają mieszkańcom wyrwać się z pułapki ubóstwa. Lecz kierowane transfery pieniężne – najbardziej rozpowszechniony mechanizm – mogą nie odnieść się do problemu barier po stronie podażowej, takich jak niedobory żywności i innych dóbr podstawowych, zwłaszcza w czasie kryzysów. Tak więc, czy jakikolwiek typ transferów pieniężnych może osłabiać skutki wielkich szoków ekonomicznych? Czy kryzysy wymagają nowych środków ochrony socjalnej? A może istniejące już polityki mogą poprawić odporność na wstrząsy?
czytaj także
Coraz bardziej popularną i szeroko omawianą formą ochrony socjalnej jest bezwarunkowy dochód podstawowy (BDP, universal basic income): bezwarunkowy transfer pieniężny duży na tyle, żeby zaspokoić podstawowe potrzeby, skierowany do każdego mieszkańca danej społeczności. O ile sam pomysł BDP nie jest nowy, to w ostatnich latach zaczął się cieszyć coraz większym zainteresowaniem na całym świecie, a w wielu krajach – w tym w Finlandii, Indiach i Stanach Zjednoczonych – wprowadzono programy pilotażowe.
czytaj także
Koncepcja ta opiera się na wynikach dziesięcioleci badań na temat wpływu transferów pieniężnych. Na przykład, wbrew obiegowej opinii, pokazują one, że transfery pieniężne powodują spadek wydatków na „pokusy” w rodzaju alkoholu i tytoniu, nie zniechęcają do podejmowania pracy i wywołują cały szereg pozytywnych zmian.
Jednak z powodu braku precyzyjnych, dynamicznych danych ciężko skierować je do osób najbardziej potrzebujących. Jeszcze bardziej skomplikowane jest trafianie z transferami do konkretnych obywateli a nie gospodarstw domowych, bo ubodzy ludzie często mieszkają w domach, które nie są biedne.
BDP może być sposobem na obejście tych trudności nie tylko dlatego, że program ma być powszechny, ale także trafiać do pojedynczych mieszkańców, a nie całych gospodarstw domowych. Poza tym może osłabić uderzenie nieoczekiwanych wstrząsów dotykających całych grup ludności, które zmuszają rząd do udzielenia im pomocy – chociaż nie udało się jeszcze ustalić, czy BDP jest w tym scenariuszu efektywne pod względem kosztów.
czytaj także
W 2017 roku zespół badaczy (Abhijit Banerjee, Michael Faye, Alan Krueger, Paul Niehaus i jedna z nas – Suri) rozpoczął w Kenii we współpracy z ośrodkiem Innovations for Poverty Action oraz z programem GiveDirectly ewaluację z randomizacją w celu przetestowania skutków BDP przelewanego cyfrowo. Skupili się oni na dwóch hrabstwach o niskich dochodach (Siaja i Bomet) i dokonali ewaluacji trzech różnych form programu dochodu podstawowego. W pierwszej odbiorcy otrzymywali duży jednorazowy transfer (odpowiednik około 500 dolarów, „suma ryczałtowa”), w drugiej 0,75 dolara dziennie przez dwa lata (łącznie około 500 dolarów, „forma krótkoterminowa”), a w trzeciej 0,75 dolara dziennie przez dwanaście lat („forma długoterminowa”). Pieniądze przesłano do wszystkich dorosłych osób, które ukończyły 18 lat w wybranych wioskach.
Kiedy w 2020 roku do Kenii dotarła pandemia, zespół szybko zrozumiał, że trzeba się dowiedzieć, czy BDP pomaga mieszkańcom przetrwać kryzys. Dlatego, dzięki finansowaniu z programu Digital Identification and Finance Initiative prowadzonego w ramach J-PAL Africa przeprowadził telefoniczne badanie sondażowe gospodarstw domowych, które brały udział w badaniu. W tym czasie programy w formie ryczałtowej i krótkoterminowej już się zakończyły, a w długoterminowej wciąż jeszcze trafiały do mieszkańców.
Okazało się, że w porównaniu do grupy kontrolnej gospodarstw, które nie otrzymywały żadnych transferów, BDP wpłynęło pozytywnie na zabezpieczenie żywnościowe gospodarstw domowych, a także zdrowie fizycznie i psychiczne mieszkańców. Odbiorcy BDP zmniejszyli też liczbę swoich kontaktów społecznych, być może ze względu na pandemię i dlatego że nie potrzebowali tak bardzo pomocy przyjaciół i krewnych w czasach niedoborów żywności (chociaż to tylko spekulacje). To mogło zmniejszyć obciążenie lokalnej ochrony zdrowia, bo odbiorcy BDP mieli mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania.
Głód był rozpowszechnionym zjawiskiem w dwóch hrabstwach objętych badaniem. Jednak chociaż w grupie kontrolnej 68 proc. osób mówiło, że w ciągu ostatnich 30 dni doświadczyło głodu, to wśród odbiorców BDP odsetek ten był niższy o 5-11 punktów procentowych. Efekt był znacznie wyraźniejszy w grupie osób otrzymujących transfery długoterminowe, które oczekiwały, że będą dalej odbierać przekazy.
Wśród odbiorców BDP 4-6 punktów procentowych osób mniej zgłaszało, że ktoś w rodzinie chorował przez ostatnie 30 dni (w grupie kontrolnej: 44 proc.). Podczas gdy w grupie kontrolnej 29 proc. osób musiało udać się ostatnio po pomoc medyczną do szpitala, wśród odbiorców było ich 3-5 proc., ponieważ rzadziej chorowali.
Badacze zaobserwowali też, w jaki sposób wyższe dochody mogą skłaniać ludzi do podejmowania większego ryzyka. Przed pandemią nowe przedsiębiorstwa zakładane przez niektórych odbiorców BDP odnotowały duży wzrost zysków. Ale takie ryzyko nie zawsze się opłaca. Chociaż te biznesy pozostały otwarte w czasie kryzysu COVID-19, to zarobki spadły do poziomu mniej więcej grupy kontrolnej.
Ten spadek dochodów dla odbiorców trasferów w czasie pandemii nie oznaczał porażki BDP. Zamysłem dotacji jest utrzymanie minimalnego standardu życia. Poprzez zapewnienie rodzaju ubezpieczenia, odbiorcy mogą otrzymać zachętę do podejmowania większego ryzyka. Jednak w czasie kryzysu rozmiarów takich jak pandemia, władze mogą także zastanowić się nad ochroną dochodów (tak jak zrobiły to państwa bogate).
Nadejście pandemii w Kenii nastąpiło poza porą zbiorów, kiedy zwykle wzrastają wskaźniki głodu, jest więcej chorób, a dochody spadają. Chociaż badanie nie mogło odizolować skutków pandemii od tych trendów sezonowych, to jednak zebrane dowody wskazują na to jak ważny jest dostęp do transferów pieniężnych oraz innych form wsparcia dochodów w czasie kryzysów, zwłaszcza w celu złagodzenia głodu i chorób. Władze i sektor prywatny w uboższych państwach powinny więc zastanowić się nad stworzeniem systemów transferów gotówkowych, które można uruchomić w krótkim czasie, tak by móc zapewnić dodatkowe fundusze dużej liczbie mieszkańców albo, w miarę możliwości, wszystkim w odpowiedzi na nieprzewidziane wstrząsy.
**
Tavneet Suri jest wykładowczynią ekonomii stosowanej na MIT.
Nidhi Parekh jest dyrektorką projektu w ośrodku Abdul Latif Jameel Poverty Action Lab (J-PAL).
**
Copyright: Project Syndicate, 2022. www.project-syndicate.org. Z angielskiego przełożył Maciej Domagała.
