Koalicja na Rzecz Związków Partnerskich i Równości Małżeńskiej, po przejściu krajowej procedury sądowej składa skargi na Polskę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.
Natalia Sawka: Geje i lesbijki skarżą Polskę do Trybunału w Strasburgu, dlaczego?
Paweł Knut, Kampania Przeciw Homofobii: Bo chcemy polepszyć sytuację prawną par osób tej samej płci w Polsce. Dzisiaj takie pary nie mogą sformalizować swojego związku, a ich sytuacja prawna jest bardzo niepewna. Utrudnia im to możliwość podejmowania ważnych życiowych decyzji. Znajdują się w swego rodzaju próżni prawnej. Utrzymywanie tego stanu nie znajduje żadnego racjonalnego uzasadnienia.
Nie da się tego zrobić w Polsce po dobroci?
Próby zmiany prawa były wielokrotnie podejmowane w przeszłości, ale żaden projekt ustawy o związkach partnerskich nie został uchwalony przez żaden parlament. Za każdym razem decydentom politycznym brakowało gotowości do wzięcia politycznej odpowiedzialności za decyzję, która spotkałaby się z krytyką ze strony konserwatywnej części elektoratu. Obecne realia polityczne z PiS-em u władzy powodują, że przyjęcie stosownych przepisów jest jeszcze mniej prawdopodobne.
Dwa lata temu zawarliście Koalicję Na Rzecz Związków Partnerskich i Równości Małżeńskiej.
Zgadza się. W gronie prawników i prawniczek zastanawialiśmy się, jak rozwiązać problem niedostrzegania przez polskie prawo związków osób tej samej płci. Ale skoro tradycyjne metody działania okazały się nieskuteczne, być może warto spróbować czegoś bardziej niekonwencjonalnego. Uznaliśmy, że zwrócenie się z naszym problemem do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu może przynieść oczekiwaną przez nas zmianę.
Wyroki Europejskiego Trybunału są wiążące dla państw i powinny być przez nie wykonywane.
Tak. Jeśli Trybunał uzna, że utrzymywanie w Polsce obecnej sytuacji narusza Europejską Konwencji Praw Człowieka, to oznaczałoby to dla Polski konieczność przyjęcia stosownych przepisów.
Skarg do Europejskiego Trybunału nie można złożyć od razu – trzeba najpierw przejść całą ścieżkę krajową.
Tak, w pierwszej kolejności trzeba wykorzystać wszystkie środki prawne, które przysługują w polskim prawie. Innymi słowy, trzeba dać państwu szansę na dostrzeżenie swoich naruszeń i ich wyeliminowanie za pomocą dostępnych środków prawnych.
Daliście?
Tak – jedynym sposobem na sprawdzenie podejścia Polski do tego problemu była próba zawarcia związku małżeńskiego. Polskie prawo przewiduje obecnie możliwość zawarcia tylko związku małżeńskiego między kobietą a mężczyzną. Tym samym działające w Koalicji pięć par, wśród których są m.in. Barbara Starska i Cecylia Przybyszewska z Łodzi, Grzegorz Lepianka i Krzysztof Łoś z Warszawy oraz Wojciech Piątkowski i Michał Niepielski z Krakowa, spróbowały w 2015 r. zawrzeć związek małżeński zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem.
Odmówiono im?
Tak, wszystkim parom. Kierownicy Urzędów Stanu Cywilnego wskazywali, że polskie prawo nie pozwala na zawarcie takiego związku przez pary osób tej samej płci. Argumentowali, że zawarcie takiego związku byłoby sprzeczne z Konstytucją i Kodeksem rodzinnym. Wszystkie pary skierowały następnie swoje sprawy do sądu wnosząc o stwierdzenie, czy odmowy były uzasadnione.
Niech zgadnę – były?
W każdym przypadku sądy pierwszej instancji uznały, że Urzędy Stanu Cywilnego miały rację odmawiając parom zawarcia związku. Wszystkie pięć par odwołało się następnie od tych rozstrzygnięć do sądów drugiej instancji. W przypadku czterech par sądy ponownie orzekły, że odmowy były uzasadnione. Postępowanie ostatniej pary nadal się toczy.
czytaj także
Wszystkie dostępne w Polsce środki prawne nie doprowadziły więc do zmiany, ale umożliwiły wam złożenie skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Ile to może to potrwać?
Od trzech do pięciu lat.
Trochę długo.
To prawda. Choć z drugiej strony jest to czas równy trwaniu jednej kadencji parlamentu. Trzeba pamiętać, że co roku do Trybunału wpływa kilkadziesiąt tysięcy spraw, zaś sędziów je rozpoznających jest tylko czterdziestu siedmiu.
Czy jakieś pary z innego kraju zrobiły już coś podobnego?
Tak. Takim przykładem jest sprawa Oliari i inni przeciwko Włochom, którą poniekąd się inspirowaliśmy przy planowaniu działań Koalicji. W 2015 r. Trybunał wydał w tej sprawie wyrok dotyczący trzech par tej samej płci, które wniosły skargę przeciwko Włochom. Pary te zarzuciły państwu, że – podobnie jak ma to miejsce teraz w Polsce – nie mogły w żaden sposób zinstytucjonalizować swojego związku we Włoszech. W tamtym czasie prawo włoskie również przewidywało jedynie zawarcie małżeństwa przez pary różnej płci. Zdaniem skarżących taka sytuacja prowadziła do naruszenia ich prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.
I Trybunał przyznał im rację?
Tak – uznał, że Włochy naruszyły Konwencję i powinny podjąć jak najszybciej działania aby zmienić tę sytuację. W ich przypadku postępowanie trwało pięć lat.
I włoski rząd dostosował się?
Tak. W ciągu pół roku od wydania wyroku Włochy przyjęły ustawę o związkach partnerskich.
W Polsce to się nie uda!
Mamy nadzieję, że tak się jednak stanie. Państwo, które dowiaduje się, że naruszyło Konwencję, powinno wyeliminować problem i dokonać zmian w prawie lub w praktyce jego stosowania, aby nie doszło do podobnych naruszeń w przyszłości. Jeśli tego nie zrobi, musi liczyć się z tym, że w przyszłości kolejne pary mogą ponownie wnieść skargi do Trybunału i ponownie wygrać. Poza kolejną przegraną państwo bywa bardzo często zobowiązane do zapłaty skarżącym odpowiedniego odszkodowania. We wspomnianej sprawie włoskiej wynosiło ono kilka tysięcy euro.
Obawiam się, że Polskę PiS-u będzie stać.
Niestety są jednak państwa, które nie wykonują wyroków. Przykładem takiego kraju jest Rosja. Często przegrywa w Strasburgu, płaci odszkodowania, ale nie rozwiązuje problemu, który był przyczyną wniesienia skargi. Zobaczymy w jaki sposób zachowa się Polska w razie ewentualnej przegranej i czy decydenci będą gotowi na uchwalenie stosownych przepisów. Wyrok Trybunału w sprawach wniesionych przez Koalicję będzie dla Polski ostatnim dzwonkiem.
Dlaczego wasz ruch jest tak przełomowy?
Jako prawnicy i prawniczki oceniliśmy, że mamy szanse na wygraną przed Trybunałem. Tym bardziej, że Trybunał już raz – we wspomnianej sprawie włoskiej – stwierdził naruszenie Konwencji. Z informacji, które do nas docierają wynika, że nasza inicjatywa mobilizuje również inne pary do podjęcia podobnych działań. Mamy nadzieję, że działania Koalicji umożliwią przetarcie szlaku dla innych, którzy również oczekują zmiany i w tym celu gotowi są wziąć sprawy w swoje ręce.
Europosłanka PO Julia Pitera powiedziała niedawno „Polityce”, że osoby LGBT mogą uregulować swoją sytuację prawną w Polsce umowami.
Nie wszystkie sprawy można uregulować za pomocą umów. Żadna umowa nie umożliwi np. wspólnego ubezpieczenia w ZUS, wspólnego opodatkowania czy zabezpieczenia majątku na wypadek śmierci jednego z partnerów. Można oczywiście przenieść własność nieruchomości po swojej śmierci na partnera w drodze testamentu. O czym jednak często się zapomina, to wysoki podatek od spadków, który – w przeciwieństwie do małżeństw – musi zapłacić pozostający przy życiu partner. Obecnie wynosi on ponad 20 proc. wartości nieruchomości, zaś wiele par nie stać na jego pokrycie. Niestety dopiero zawarcie związku partnerskiego lub małżeństwa pozwoli zapewnić parom minimalne poczucie bezpieczeństwa.
Coś jeszcze?
Dla wielu par możliwość zawarcia takiego związku ma również charakter symboliczny. Umowę można spisać na papierze z każdym. Zawarcie związku w Urzędzie Stanu Cywilnego przed urzędnikiem państwowym jest zaś wyrazem uznania i upodmiotowienia tego rodzaju związków, a także sygnałem, że również one są mile widziane w naszym kraju.
**
Paweł Knut – adwokat, Koordynator Koalicji na Rzecz Związków Partnerskich i Równości Małżeńskiej, członek zarządu Kampanii Przeciw Homofobii.
Rząd PiS atakuje każdy przejaw swobody myślenia i niezależności. Pora na bunt instytucji
czytaj także
