Rocznica wybuchu powstania styczniowego była sprawą narodową, zniesienie pańszczyzny potraktowaliśmy milczeniem.
Władzę w Polsce sprawuje obecnie nowe mieszczaństwo, po 1989 r. zwane też klasą średnią, produkt polskiej prześnionej rewolucji, niezdolne do wykreowania nowego imaginarium tworzącego podstawę dla spójnej tożsamości. Tę Polacy budują na różnych fantazmatach, wśród których dominuje sen o dworku na wsi i szlacheckim rodowodzie. W ten sposób tworzymy podmiotowość zdolną do wygrywania przegranych w historii bitew, czy jednak nadaje się ona do mierzenia się z wyzwaniami współczesności?
To kluczowe pytanie, z jakim zostawia czytelników Andrzej Leder, sugerując wszakże odpowiedź – musimy swą tożsamość odzyskać, urealnić, wyciągając z szaf wszystkie trupy, o jakich wolelibyśmy zapomnieć, a które padły ofiarą naszej prześnionej rewolucji: Żydów, Mazurów, Ukraińców, Łemków, Niemców, Ślązaków, Panów, Sąsiadów – wszystkich Innych, których we śnie i na jawie „piła rżnęliśmy”, by w końcu znaleźć się sami u siebie, choć paradoksalnie zupełnie siebie niepewni.
Czy jesteśmy w stanie zbudować imaginarium odpoiwadające genealogii obecnego polskiego społeczeństwa? Czy pomogłoby w tym święto honorujące zniesienie pańszczyzny w 1864 r., jak sugeruje Jacek Żakowski? Czy też może odnowienie pamięci o takich bohaterach narodowych, jak Tadeusz Kościuszko, „książę chłopów” i twórca oryginalnej wizji polskiego demokratycznego republikanizmu? A może skuteczniejszy będzie strach przed Jakubem Szelą, plastycznie odnowiony przez Pawła Demirskiego w sztuce W imię Jakuba S.? Czas po prostu na rewolucję symboliczną, która domknie prześniony, lecz jak najbardziej realny proces tworzenia nowego polskiego społeczeństwa w drugiej połowie XX w.
Fragment tekstu, który ukazał się w „Polityce” z dn. 7 maja 2014.
Książka Andrzeja Ledera Prześniona rewolucja ukazała się nakładem Wydawnictwa Krytyki Politycznej.
