13 czerwca tego roku dziesięcioletnia Kristina wyszła ze szkoły w centrum wsi Mrowiny, gdzie mieszkała. To tam widziano ją po raz ostatni. Ciało okrutnie zamordowanej dziewczynki znaleziono tego samego dnia. Podejrzany o zabójstwo 22-letni Jakub A. został aresztowany, a prokuratura postawiła mu zarzut zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem oraz zarzut podżegania do udziału w zabójstwie.
Dlaczego w artykułach dziennikarskich nadal usiłuje się „wyjaśniać” brutalne przestępstwa schizofrenią? – pyta psychoterapeutka Katarzyna Prot-Klinger.
We wrocławskim wydaniu „Gazety Wyborczej” ukazał się artykuł rekomendowany w newsletterze jako jeden z najlepszych artykułów tygodnia. Dotyczy zabójstwa Kristiny z Mrowin. Autor, Jacek Harłukowicz, pisze o oskarżonym o morderstwo Jakubie A.: „W najbliższym czasie trafić ma na obserwację psychiatryczną. W jego rodzinie stwierdzono bowiem przypadki schizofrenii”.
Zastanawia mnie, że redaktora Harłukowicza nie zdziwiło, że obserwacje psychiatryczne miałby uzasadniać sam przypadek stwierdzenia choroby psychicznej w rodzinie oskarżonego. Nie znam opinii sądowo-psychiatrycznej Jakuba A., jednak gdybym miała wnioskować na podstawie doniesień prasowych, to wątpliwości biegłych mogą budzić zapewne niejasne motywy zbrodni, ale na pewno żadną przesłanką do orzekania nie jest choroba występująca w rodzinie.
czytaj także
Po morderstwie prezydenta Adamowicza i doniesieniach na temat schizofrenii sprawcy przetoczyła się dyskusja medialna dotycząca stygmatyzacji chorych psychicznie. Słusznie powiedziano, że chorzy psychicznie nie dokonują ciężkich czynów przestępczych częściej niż osoby zdrowe, że znacznie częściej są ofiarami niż sprawcami (nie mówiąc już o tym, że najczęściej agresję kierują przeciwko sobie, dokonując samobójstw).
Złudzeniem jest, że „choroba psychiczna” jest tym samym co inne choroby: cukrzyca, nadciśnienie etc. Określenie to związane jest raczej z próbą konceptualizacji, połączenia różnych fenomenów psychicznych (nie używam słowa „objawów”, bo to już sugeruje, że są objawami „czegoś”) w zrozumiałą całość.
Coraz częściej podejmowany jest temat zamiany myślenia kategorialnego w diagnostyce na myślenie wielowymiarowe. Innymi słowy, możemy być bardziej lub mnie depresyjni, paranoidalni, narcystyczni, autystyczni, psychotyczni etc. Szczególnie określenie „schizofrenii” jest szeroko dyskutowane w świecie medycznym jako niewiele wyjaśniające, za to bardzo stygmatyzujące.
Japonia była pierwszym krajem, który odszedł od tej diagnozy na rzecz rozpoznania syndromu. Wielu badaczy twierdzi, że koncepcja schizofrenii jako oddzielnej jednostki wkrótce zniknie. Szczególnie że badania genetyczne jasno wskazują, że nie dziedziczy się choroby, lecz predyspozycje do jej wystąpienia. Podatność ta nie jest specyficznie związana ze schizofrenią, ChAD ani innymi psychozami. Istnieje jedynie podatność genetyczna na występowanie zaburzeń psychicznych – lub może bardziej objawów psychopatologicznych albo pewnego typu emocjonalności.
To m.in. dlatego „schizofrenia” jest tak skomplikowana. Badania epigenetyczne pokazują też, że aktywność genu może się zmieniać pod wpływem doświadczeń życiowych – np. o charakterze traumatycznym. Dowiedziono też, że „schizofrenia” występuje częściej w tych miastach, w których obywatele nie biorą udziału w wyborach… Interpretuje się to jako objaw społecznej fragmentacji sprzyjającej występowaniu psychozy.
Wszystko to pokazuje, że pojęcie schizofrenii jest bardzo złożone i należy stosować je z dużą ostrożnością. Jak więc wytłumaczyć, że mimo tego jest tak często i lekkomyślnie stosowane? Dlaczego usiłuje się „wyjaśniać” nim brutalne przestępstwa w artykułach dziennikarskich?
W kontekście społecznym brutalne przestępstwo budzi lęk, bo pokazuje, jak bardzo „my –ludzie” jesteśmy agresywni, okrutni, pozbawieni empatii. Im bardziej przestępca podobny jest do „nas”, tym bardziej czujemy się zagrożeni. Określenia „był zawsze grzeczny”, „wszyscy go lubili”, „kochał swoich rodziców” napełniają nas zgrozą, bo oznaczają, że to przecież mogłem to być ja, ty, moje dziecko.
czytaj także
I wtedy przychodzi cudowna wiadomość – był schizofrenikiem. W „naszym” liberalnym towarzystwie/piśmie nie napiszemy, że był Żydem, gejem, uchodźcą, bo oni już stali się „nasi”, ale schizofrenika można bezkarnie wyłączyć z naszego grona i spokojnie odetchnąć – nas te agresywne impulsy nie dotyczą. Z Jakubem A. też nie jest łatwo – jedyna konkretna informacja jest taka, że przez rok chodził na psychoterapię, ale mimo tego okazuje się, że „w rodzinie stwierdzano przypadki schizofrenii”. A więc znów – ci, którzy nie mają owych przypadków w rodzinie, mogą odetchnąć. „Nas” to nie dotyczy.
A jak czują się ci, którzy mają w rodzinach osoby chore bądź sami chorują? Osoby z rozpoznaniem schizofrenii są często karane za wyrażanie zwykłej złości, doświadczają gróźb, że zostaną umieszczone w szpitalach. Kiedy próbują bronić swoich granic, słyszą, że są „chore”, agresywne.
czytaj także
Często praca terapeutyczna dotyczy możliwości rozpoznania i wyrażania złości. Informacje medialne, że „choroba” może prowadzić do tak okrutnych aktów, w sposób szczególny dotykają właśnie osoby chorujące. Wmawiają im, że ich otoczenie wie coś, czego oni nie wiedzą. Że chorzy nie mają racji, a ich agresja staje się jakąś inną, destrukcyjną, niemożliwą do wyrażenia kategorią.
Możemy zadać sobie wreszcie pytanie, jaki efekt społeczny ma takie chronienie się przed dopuszczaniem i radzeniem sobie z impulsami agresywnymi, a dostrzeganie ich tylko w innych. Czyż nie jest to tak dobrze znane z polskiej sceny politycznej zjawisko, w logice którego „inny” przeżywany jest jako „zły” i „szalony”, za to my jesteśmy „dobrzy” i „normalni”?
**
Katarzyna Prot-Klinge jest doktorem psychiatrii, psychoterapeutką, profesorką w Instytucie Psychologii Akademii Pedagogiki Specjalnej, od wielu lat prowadzi psychoterapię osób z rozpoznaniem psychozy.
Bilewicz: PO? PiS? Nieważne. Tyle nienawiści nie było w Polsce od dawna
czytaj także
