Niech sobie nie myślą, że jesteśmy kolaborantami

Jeśli Węgrzy są naszymi „bratankami”, to Czechów powinniśmy uważać za „siostrzeńców”. Tak czy inaczej Polacy raczej niewiele wiedzą o obu tych nacjach, toteż każde próba przedstawienia nad Wisłą ich dziejów zasługuje na uwagę. Z pewnością uwaga należy się książce Piotra M.Majewskiego, choć dotyczy ona tylko paroletniego fragmentu dziejów czeskich. Jest to jednak fragment niezwykle dramatyczny, co ułatwiło wejrzenie w świadomość społeczną i zachowania zbiorowe Czechów (i Morawian) w czasie okupacji niemieckiej. Majewskiego interesują głównie mechanizmy postaw kolaboracyjnych od „gry z okupantem” prowadzonej przez część dawnych elit, przez najbardziej powszechne, bierne adaptowanie się do sytuacji, aż po tych, którzy próbowali utożsamiać się z Tysiącletnią Rzeszą. Książka napisana jest żywo, dynamicznie, oparta na świetnej znajomości wydarzeń i źródeł. Jej lektura każe zastanowić się nad naszym stereotypem „pepika” najlepiej znanego pod postacią pewnego „dobreho vojaka”.

Najpierw są ludzie, którzy nie chcą być Quislingami. Wierzą, że prowadząc grę z Niemcami ratują naród. Wypierają ich cyniczni kombinatorzy, a w końcu ton nadają prawdziwi renegaci. Gdzie przebiega granica narodowej zdrady? Ile można mieć swobody pod okiem Heydricha i Franka? Niech czytelnik nie myśli sobie jednak, że ta książka, to tylko historia kolaboracji. To także barwny opis życia pod okupacją, wciągająca rozprawa o niemieckiej polityce i przejmująca relacja o zagładzie czeskich Żydów.

Jak to jest możliwe: pisać historię tak dobrze, jak robi to prof. Piotr M. Majewski? Pochłonęłam jego nową książkę - "Niech sobie nie myślą, że jesteśmy kolaborantami. Protektorat Czech i Moraw 1939-1945". Poprzednią autor zawiesił sobie poprzeczkę bardzo wysoko i z tą samą lekkością napisał pracę równie fenomenalną. Czy zdarzyło mi się podczas lektury zapaść w fotelu albo na nim podskoczyć, złapać za głowę i przekląć? Nie raz. I o to też chodzi w historii. Bo podobnie jak "Kiedy wybuchnie wojna? 1938. Studium kryzysu" lektura utrzymuje w napięciu, a to już jeśli chodzi o historię - bo przecież generalnie wiadomo jak wszystko się kończy - wirtuozeria. Świetne połączenie studium przypadku z pokazaniem mechanizmów dziejowych. Do tego pełnokrwiste portrety postaci, polszczyzna najpiękniejsza, wszystko z biglem, okraszone znakomitymi puentami, niekiedy ciętym, acz nienachalnym dowcipem. Konstrukcyjnie bardzo dobra - krótkie rozdziały, co kilka akapitów zapadające w pamięć zdanie - rekapitulujące, syntezujące. I nie piszę o powieści, a o solidnej pracy historycznej, naukowej, która uzupełnia poważną lukę w historiografii i za którą stoi ciężka praca na pełnym spektrum źródeł. I ta praca naukowa miażdży płaskoziemstwo w postaci tezy o sojuszu z III Rzeszą, obnażając pewne uniwersalne naiwności, wcześniej wspomniane mechanizmy. To nie jest słodzenie. Ta książka, podobnie jak poprzednia, jest po prostu zjawiskowa.