Jako Polacy jesteśmy chyba mistrzami świata w prowadzeniu polityk nieopartych na danych ani badaniach, lecz przekonaniach, intuicjach czy wprost widzimisię decydentów.
Tak jest z całą dyskusją wokół zniesienia „limitu trzydziestokrotności” odprowadzanych składek na ZUS. Sposób debatowania i decydowania o tym problemie to dramat, i to w kilku aktach.
Rezygnacja z podwyższenia składek ZUS dla najbogatszych? Słuszna, ale…
czytaj także
Po pierwsze: mamy w tym obszarze naprawdę dobre bazy danych (np. z samego ZUS), a najwyraźniej w ogóle z nich nie korzystamy. Dlatego nie wiemy, jaki właściwie będzie uzysk, a jaki koszt proponowanej zmiany. Artykuł 50 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wymienia wprawdzie listę instytucji, które mogą bez problemu uzyskać dane z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (w tym Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej), ale nie wiemy, czy którakolwiek z tej możliwości korzysta.
Gdyby rząd albo któryś z resortów się na to zdecydował, można by dokonać na tej podstawie choćby prostych symulacji – niestety, z racji ich braku jedni politycy mówią np. o 5, a inni o 7 dodatkowych mld złotych w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) w kolejnym roku. Nie uzasadniając, rzecz jasna, skąd wzięli te liczby, czy tworzyli przy tym modele uwzględniające odpływ ludzi z systemu, koszty poniesione przez pracodawców, przez pracowników itp. Nikt dotąd nie podał też żadnych danych na temat obciążeń dla FUS w przyszłości.
Po drugie: ubezpieczenia społeczne i budżet to system naczyń połączonych, a zniesienie limitu trzydziestokrotności może spowodować zupełnie niespodziewane koszty, jak np. zmniejszenie nakładów na ochronę zdrowia. Dlaczego? Ano dlatego, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne jest pomniejszona właśnie o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowane przez pracownika. A zatem po przekroczeniu trzydziestokrotności podstawa wymiaru składek na NFZ po zniesieniu limitu będzie niższa. Czy ktokolwiek to policzył? Uwzględnił? Nie. Nikt nawet o tym nie wspomina w uzasadnieniu projektu.
Po trzecie: jest oczywiście prawdą, że obecny system nie opiera się na solidarności, lecz indywidualizmie. Sama jednak „zasada trzydziestokrotności” gwarantuje, że w przyszłości jako obywatele nie będziemy musieli ponosić ciężaru niebotycznie wysokich emerytur warstwy najzamożniejszych. Powoduje ona zatem spłaszczenie emerytur bez wprowadzania progów wysokości najwyższego świadczenia.
Z kolei proponowane przez lewicę rozwiązanie, czyli właśnie próg maksymalny, zmniejszyłoby obciążenia FUS w przyszłości, ale kto może zagwarantować, że faktycznie zostanie wprowadzone i utrzymane po latach? Albo na jakiej wysokości będzie ustalana najwyższa emerytura? Kiedy jej obniżony – w imię sprawiedliwości i redystrybucji społecznej – wymiar będzie społecznie akceptowalny, a kiedy różnica między wpłaconymi a wypłaconymi środkami będzie jednak zbyt wysoka? Czy ktoś, czyja emerytura według wyliczeń powinna wynieść np. 45 tysięcy zł, a dostanie 10 tysięcy – będzie rzeczywiście traktowany sprawiedliwie? To zawsze byłaby wypadkowa uzyskanych przez państwo korzyści i dominującego poczucia sprawiedliwości, wreszcie interesów jednostek.
czytaj także
Przynajmniej te pierwsze można by wyliczyć. Nie ma natomiast sensu podawanie okrągłych liczb (500 zł na dziecko, 1600 zł minimalnej, 250% przeciętnej pensji…), które nie wiadomo, skąd pochodzą, poza tym że dobrze wyglądają na plakacie lub pasku telewizji informacyjnej. Na podobnej zasadzie warto się zastanawiać nad limitem „trzydziestokrotności”, czy na przykład nie warto wyznaczyć go na innym poziomie? Obliczenia pozwoliłyby przynajmniej wskazać, jak to by wyglądało od strony kosztów i zysków.
Inaczej jest z wiarą, że kiedyś wprowadzi się próg, a przy okazji jeszcze zreformuje NFZ – ona może po prostu okazać się złudna. Jednocześnie gdy za kilkanaście lat problem finansowania – emerytur czy zdrowia – okaże się bardzo dotkliwy, to inny rząd będzie ponosił te koszty i odpowiedzialność przed społeczeństwem. Które, dodajmy, zazwyczaj łączy kryzys z polityką partii rządzącej w danym momencie, a nie czyimiś decyzjami sprzed kilkunastu lat.
czytaj także
Nie ma tu miejsca, by wchodzić w dyskusję o reformowaniu całego systemu: czy powinien być hybrydowy (z komponentem solidarnościowym, a nie tylko zdefiniowaną składką), czy powinniśmy mieć emeryturę gwarantowaną i na jakim poziomie. Wiem za to z pewnością, że musimy sięgać do danych i szacować koszty oraz możliwości. Tworzenie polityk poprzedzonych dogłębnymi wyliczeniami i analizami naprawdę lepiej się sprawdza.
Wiemy na przykład, kiedy reforma emerytalna odnosi sukces, choćby z niedawnego raportu OECD opartego na doświadczeniach 10 krajów. Jego autorzy jako istotne czynniki powodzenia wymieniają „solidne badania i analizy”, czyli oparcie polityki na dowodach (pochodzących z dobrych i wiarygodnych baz danych) oraz uzasadnianych analitycznie argumentach; drugi zaś ważny element to czas. Nie powinno się nagle wprowadzać żadnych rozwiązań bez szerokiej dyskusji ze wszystkim stronami – realna debata zwiększa bowiem legitymację systemu, ale i samej polityki.
Petelczyc: System poradzi sobie świetnie. Emeryt dużo gorzej
czytaj także
Być może więc w innych warunkach silna redystrybucja (tzn. likwidacja limitu składki i wprowadzenie limitu świadczenia) byłaby dla Polaków akceptowalna. Zresztą wystarczy spojrzeć na przykład krajów skandynawskich, gdzie niemal każde rozwiązanie w polityce publicznej poprzedza się badaniami, faktycznymi konsultacjami społecznymi, a często też społecznymi eksperymentami czy pilotażami. Dopiero wtedy ma sens wybór spośród różnych scenariuszy – oparty na jakichś wartościach i politycznym układzie sił. Dziś wybieramy koty w workach.
