Egzekwowując prawo antynarkotykowego w Rosji, policja stosuje nielegalne prowokacje, sądy ignorują dowody przedstawione przez obronę, a wykroczenie mniejszej wagi, jakim jest posiadanie narkotyków, jest celowo kategoryzowane jako handel.
16 lipca tego roku minęły dwa lata od aresztowania Denisa Matwiejewa, rosyjskiego działacza praw człowieka, oskarżonego o handel narkotykami i skazanego na 6 lat więzienia o zaostrzonym rygorze. Matwiejew podczas swojej trzyletniej walki przeciwko korupcji w mieście Nabierieżnyje Czełny kilkukrotnie zalazł za skórę lokalnym władzom. Dwa miesiące przed aresztowaniem, aktywista ujawnił sposób w jaki policjanci mogli przywłaszczać sobie pieniądze publiczne, a także te należące do osób tymczasowo aresztowanych. (1)
Poza swoją działalnością antykorupcyjną i na rzecz praw człowieka, Matwiejew działał społecznie pomagając użytkownikom narkotyków zmniejszać negatywne konsekwencje zdrowotne takie jak zakażenia HIV i inne choroby rozprzestrzeniające się poprzez krew. Miał więc z nimi częsty kontakt, co zostało wykorzystane, gdy policja postanowiła się na nim zemścić.
21 lipca 2009 biuro prasowe Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Tatarstanu podało informację o zatrzymaniu podejrzanego o handel narkotykami Matwiejewa. Ta sama informacja pojawiła się także na stronie internetowej MSW Federacji Rosyjskiej (2). Niezbyt wielu przestępców zasłużyło sobie na uwagę ze strony władz na tak wysokim szczeblu. 18 marca 2010 roku Matwiejew został skazany. Sąd kompletnie zignorował argumenty obrony dotyczące prowokacji policyjnej, braku wystarczającego materiału dowodowego oraz nieadekwatnej surowości kary. Obrona naliczyła ponad 60 poważnych naruszeń prawa w trakcie procesu. Oskarżenie było oparte na wynikach prowokacji policyjnej – trzykrotnego, kontrolowanego zakupu narkotyków. Pierwsza operacja była przeprowadzona przez funkcjonariusza policji podającego się za narkomana cierpiącego na zespół odstawienia. Do pozostałych dwóch wykorzystano narkomanów, których użyto jako agentów. Za ich pieniądze i na ich prośbę Matwiejew kupił heroinę od innej osoby, a następnie im ją przekazał. Policja nigdy nie udowodniła, że Matwiejew – poza prowokacjami – miał kiedykolwiek do czynienia z nielegalnymi substancjami psychoaktywnymi. Nie przyznał się do zarzutu handlu narkotykami.
Bazując na aktach sprawy, widzimy, że Matwiejew był pośrednikiem między dilerem a konsumentami, działając w interesie tych ostatnich. W swoim orzeczeniu z 15 czerwca 2006 „O Praktykach Sądowych w sprawach dotyczących przestępstw związanych z narkotykami oraz substancjami psychotropowymi, niebezpiecznymi i toksycznymi” Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej dostarcza wykładni zgodnie z którą, bycie pośrednikiem w sprzedaży lub zakupie narkotyków należy kwalifikować jako zamieszanie w sprzedaż lub zakup w zależności od tego, w czyim interesie (sprzedającego czy kupującego) działa ten pośrednik. Obrońca Matwiejewa, powołując się na to orzeczenie, zaznaczył, że powinien być on skazany najwyżej za ułatwienie zakupu narkotyków. Sąd nie wziął pod uwagę tych okoliczności, skazując Matwiejewa za znacznie poważniejsze przestępstwo – handel. Niniejsze fakty wskazują na rażące naruszenie prawa do sprawiedliwego procesu określone w art. 10 i 11 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Sprawa Matwiejewa jest symptomatyczna dla egzekwowania prawa antynarkotykowego w Rosji. Policja stosuje nielegalne prowokacje, sądy ignorują dowody przedstawione przez obronę, a wykroczenie mniejszej wagi, jakim jest posiadanie narkotyków, jest celowo kategoryzowane jako handel. Organizacje zajmujące się prawami człowieka notowały podobne uchybienia w innych tego typu sprawach. (3) Jak wynika z raportu rosyjskiej organizacji strażniczej zajmującej się prawami człowieka Committee “For Civil Rights” (CCR), w okresie od 2007 do 2009 roku odnotowano 279 skarg na Federalną Służbę ds. Kontroli Narkotyków. W blisko jednej czwartej spraw personel FDCS podżegał oskarżonego do popełnienia przestępstwa (zakupu narkotyków). W jednej piątej wniesiono skargi o pobicie w czasie zatrzymania oraz tortury lub inne nadużycia podczas przebywania w areszcie. Nie badano rąk, odcisków palców, ubrań oskarżonego oraz nie wykonywano innych wymaganych testów. Kiedy takie badania były wykonywane, w 44% nie ich wyniki nie wspierały oskarżenia.
Jak wynika z analizy statystyk sądowych publikowanych na stronach Departamentu Sądowniczego Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej, w 2010 roku na ponad 103 000 spraw kryminalnych około 20 000 dotyczyło kwalifikowanego handlu narkotykami (duże ilości, grupy ludzi itp.) Pozostałe sprawy – około 85 000 – dotyczyły bezpośrednio użycia, włączając handel niewielkimi ilościami, do 0,5 grama lub do 6 gram marihuany. Trzy czwarte z nich odbywało się wg specjalnej procedury (rozdział 40 Kodeksu Postępowania Karnego Federacji Rosyjskiej), bez procesu, po przyznaniu się oskarżonego do winy.
Szeroko zakrojone represje w sprawach związanych z narkotykami ujawniają się również w przemówieniu Viktora Ivanowa, Dyrektora Federalnej Służby ds. Kontroli Narkotyków: (4) W porównaniu z rokiem 2005 podwoiła się ilość młodych ludzi skazanych za przestępstwa związane z narkotykami. Jeden na ośmiu więźniów został skazany na podstawie ustawodawstwa dotyczącego narkotyków. Ilość odizolowanych od społeczeństwa kryminalistów spośród użytkowników narkotyków podwoiła się w tym samym okresie. W obszarach metropolitalnych jeden na trzy werdykty sądowe dotyczą spraw związanych z przestępstwami narkotykowymi. W całości wykrytych przestępstw, te związane z narkotykami znajdują się na trzecim miejscu po napadach i przestępstwach ekonomicznych.
Europejski Trybunał Praw Człowieka (ECHR) zanotował wzrost ilości skarg związanych z narkotykami pochodzących z Rosji. (5) Według oficjalnej strony internetowej ECHR, z Rosji zgłoszono 33 500 wniosków (28% wszystkich będących w trakcie rozpatrywania). Częste pogwałcenia prawa w sprawach narkotykowych w Rosji to konsekwencja wielu czynników. Słabe szkolenie sił policyjnych, podatność osób zażywających narkotyki na pogwałcenia praw człowieka, słaba jakość bezpłatnych porad prawnych i obrońców w sprawach narkotykowych, społeczna akceptacja faktu, że ludzie używający narkotyków zasługują jedynie na ostrą karę, brak efektywnego leczenia uzależnień i terapii substytucyjnych.
27 lipca tego roku Matwiejew odwołał się do działającej przy ONZ Grupy Roboczej ds Bezpodstawnego Aresztowania. Miała ona zażądać od rosyjskiego rządu nie tylko zajęcia się pogwałceniem praw człowieka w sprawie Matwiejewa, ale także wprowadzenia zmian w praktykach policyjnych oraz sądowych, które powinny być oparte na prawach człowieka i zorientowane na zdrowie publiczne.
Konsekwencje wrogiego podejścia sił porządkowych do użytkowników narkotyków są w Rosji dobrze udokumentowane.(6) Obecne reformy sądownicze, policyjne i penitencjarne w Rosji zmierzają w kierunku liberalizacji prawa karnego i wprowadzenia alternatyw dla więzienia. Nie zakończą się one jednak sukcesem, jeśli nie zajmą się głęboką nierównowagą w polityce narkotykowej. Narkotyki są używane jako narzędzie represji politycznych, a ludzie je przyjmujący są głównym celem w walce z narkotykami. Konsumpcja i posiadanie na własny użytek nie powinny być przestępstwem ani wykroczeniem administracyjnym. Zmniejszenie popytu na narkotyki jest sprawą zdrowia publicznego a nie wymiaru sprawiedliwości. Poza liberalizacją prawa karnego, istnieje silna potrzeba, aby każda sprawa dotycząca narkotyków poddawana była wyczerpującemu sądowemu badaniu, z pełnym poszanowaniem zasad sprawiedliwego procesu i innych fundamentalnych praw i wolności człowieka.
(1) Matveyev protiv IVS (Matwiejew przeciwko tymczasowemu aresztowi) http://old.chelnyltd.ru/news/kriminal/posts/Matveyev-protiv-ivs
(2) V Naberezhnyh Chelnah zaderzhan rukovoditel obshchestvennogo pravozashchitnogo obyedineniya “SMERSh” Denis Matveye (Szef Pozarządowej Organizacji Praw Człowieka SMERSh Denis Matwiejem zatrzymany w Nabierieżnyje Czełny) – http://www.mvd.ru/news/show_29529/
(3) Jako przykład patrz Hand-Help.ru at http://www.hand-help.ru/ oraz AntiSud na http://www.antisud.com/
(4) Prezydium Rady Państwa w sprawie walki z rozprzestrzenianiem się narkotyków wśród młodych 18 kwiecień 2011. http://?????????.??/news/10986
(5) Trofimov przeciwko Rosji, Nr 1111/02. Wyrok z 4 grudnia 2008; Vanyan przeciwko Rosji, Nr 53203/99. Wyrok z 15 grudnia 2005; Khudobin przeciwko Rosji, Nr 59696/00. Wyrok z 26 października 2006; Kopylov przeciwko Rosji, Nr 3933/04, Wyrok z 29 lipca 2010; Fursenko przeciwko Rosji, Nr 26386/02. Wyrok z 24 kwienia 2008; Romanov przeciwko Rosji, Nr 63993/00, Wyrok z 20 października 2005; Vladimir Romanov przeciwko Rosji, Nr 41461/02, Wyrok z 24 lipca 2008
(6) Np. Human Rights Watch, Lessons Not Learned: Human Rights Abuses and HIV/AIDS in the Russian Federation (New York: Human Rights Watch, 2007); T. Rhodes, “Street Policing, Injecting Drug Use and Harm Reduction in a Russian City: A Qualitative Study of Police Perspectives,” Journal of Urban Health 2006; 83(5): 911-925; A. Sarang et al, “Policing Drug Users in Russia: Risk, Fear, and Structural Violence,” Subst Use Misuse 2010; 45(6): 813-864; N. Bobrova et al, “Barriers to accessing drug treatment in Russia: A qualitative study in two cities,” Drug and Alcohol Dependence 2006; 82 (Supp. 1): S57-S63; A. Sarang et al, “Drug injecting and syringe use in the HIV risk environment of Russian penitentiary institutions,” Addiction 2006; 101: 1787-1796; T. Rhodes et al, “Situational factors influencing drug injecting, risk reduction and syringe exchange in Togliatti City, Russian Federation: a qualitative study of micro risk environment,” Soc Sci Med 2003; 57(1): 39-54.
Michaił Goliczenko prowadzi badania dla Kanadyjskiej Sieci Prawnej HIV/AIDS dotyczące przestrzegania praw człowieka i pracy adwokatury w krajach rosyjskojęzycznych, ze szczególnym uwzględnieniem spraw dotyczących polityki narkotykowej. Jest doktorem rosyjskiego prawa cywilnego, autorem szeregu publikacji dotyczących spraw cywilnych w Rosji a także członkiem Rosyjskiej Izby Adwokackiej od 2007 roku.
