W programie warsztaty z udziałem m.in. Katarzyny Górnej i Igora Stokfiszewskiego.
9-10 października, piątek-sobota, MSN, Warszawa
Sztuka i praca po końcu zatrudnienia” to wspólny projekt realizowany przez BAK, basis voor actuele kunst w Utrechcie, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie oraz Wolny Uniwersytet Warszawy (WUW). Punktem wyjścia do rozmowy jest raport z badań przeprowadzonych przez Wolny Uniwersytet Warszawy dotyczących warunków i podziału pracy w polu sztuki pt. „Fabryka sztuki (Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2014).
Raport ten stanowi opis obecnych wzorców zatrudnienia oraz dystrybucji zasobów w obszarze polskiej sztuki współczesnej. Jest diagnozą sytuacji, w której miłość do sztuki i chęć działania w jej polu uzasadnia nieodpłatną pracę w projektach artystycznych. Złe warunki ekonomiczne oraz prekarność ludzi sztuki są podszyte ciągłym lękiem przed wypadnięciem z obiegu, utratą kontaktów społecznych i wykluczeniem.
Z drugiej strony, możliwość uczestniczenia w polu sztuki jest wciąż powiązana z uprzywilejowaną sytuacją klasową. Nieopłacanym artystom czy kuratorom przetrwanie nader często zapewniają odziedziczone zasoby (np. mieszkania) czy wsparcie rodziców.
Sztuka i praca po końcu zatrudnienia stawia powyższe zagadnienia w szerszej perspektywie ekonomii politycznej współczesnego kapitalizmu oraz teorii dotyczących sztuki i zatrudnienia. Warunki pracy w polu sztuki i poza nim analizujemy jako problem polityczny, podejmowany przez zrzeszenia aktywistów czy ruchy społeczne dążące do poprawy sytuacji bytowej różnych grup prekarnych pracowników poprzez tworzenie struktur wzajemnego wsparcia, organizację związków zawodowych, ujawnianie przypadków niesprawiedliwości, konstytuowanie i podtrzymywanie dóbr wspólnych.
Powyższe kwestie stawiane są w szerszym kontekście, w formacie tzw. Otwartych Spotkań Redakcyjnych (Public Editorial Meetings) będących kulminacją wieloletniego projektu Former West. Fakt, że generalne kwestie sztuki i pracy będą dyskutowane właśnie w Warszawie jest nie bez znaczenia. Polska, która przedstawiana jest jako prymus postkomunistycznej transformacji oraz beneficjent rozszerzenia Unii Europejskiej, często jest uznawana za przykład wychodzenia z zacofania i udanej modernizacji. Zwolennicy kapitalistycznej transformacji twierdzą, że kraje takie jak Polska prędzej czy później „dogonią” bardziej rozwinięte państwa Europy Zachodniej. Czy jednak taka perspektywa nie jest nadużyciem? Przecież po dwóch dekadach od upadku komunizmu polska gospodarka nadal bazuje na niskich kosztach pracy, nieskomplikowanej produkcji, braku innowacji oraz powiększających się nierównościach społecznych, co podważa optymistyczną teleologię postkomunizmu. Krytyczny dystans pozwala na zadanie pytania, czy koncepcja „doganiania Zachodu” nie jest jedynie przykrywką dla procesów ekonomicznych, które raczej powiększają niż zmniejszają dystans między kapitalistycznym centrum i jego peryferiami.
Założeniem planowanych warsztatów, wykładów oraz dyskusji panelowych jest wielowarstwowa refleksja nad relacjami między kreatywnością, sztuką, pracą i kapitalizmem. Jednocześnie, krytycznej wiwisekcji poddamy koncepcję „końca pracy”, czyli gospodarki, w której zamiast stałego zatrudnienia czy pracy na etat, dominują elastyczne i tymczasowe formy zatrudnienia, charakterystyczne dla sektora usług oraz przemysłów kreatywnych. Ideologia pracy kreatywnej zdaje się zaciemniać rzeczywisty globalny oraz społeczny podział pracy, w którym znakomita większość pracowników, zamiast twórczo realizować się w elastycznych zespołach projektowych, pracuje pod ciągłym nadzorem przy taśmach montażowych, w centrach logistycznych czy call centers.
Sztuka i praca po końcu zatrudnienia będzie próbą wspólnej refleksji nad związkiem różnych form prekarności z kreatywnością. Przedyskutujemy podobieństwa i różnice między niepewnością charakterystyczną dla zawodów artystycznych oraz egzystencjalnym ryzykiem, będącym codziennym doświadczeniem pracowników stojących niżej w hierarchii klas i zawodów. Zastanowimy się nad tym, czy elastyczne warunki zatrudnienia faktycznie zmieniają kompozycję klasową społeczeństw i jak odmiennie te procesy zachodzą w przypadku społeczeństw peryferyjnych i społeczeństw wysoko rozwiniętych.
Postawimy pytanie o możliwość zaistnienia form politycznej organizacji i modeli solidarności, które byłyby odpowiedzią na elastyczne warunki pracy. W tym kontekście będziemy rozmawiać o aktywistycznych strategiach w polu sztuki oraz wyzwaniach stojących przed aktywistami próbującymi mobilizować ludzi sztuki. W międzynarodowym gronie artystów, aktywistów i intelektualistów będziemy chcieli sprawdzić, na ile wspomniane procesy określają kontury ekonomii politycznej „byłego Zachodu”, i czy faktycznie przyczyniają się do osłabienia jego dominacji.
Otwarte Spotkanie Redakcyjne Former West to początek ciągu wydarzeń w Muzeum Sztuki Nowoczesnej dotyczących aktualnych przemian w społecznym funkcjonowaniu sztuki i ich wpływu na ewolucję instytucji artystycznych. Jego kulminacją będą wystawy organizowane w roku 2016, których kuratorki i kuratorzy podejmują refleksję nad wartością użytkową sztuki, implementacją kompetencji artystycznych w różnych dziedzinach współczesnego życia, różnorodnością możliwych światów sztuki, polityczną aktualnością strategii awangardowych, klasowymi uwarunkowaniami sztuki współczesnej, prekarnymi warunkami pracy i życia artystów, sztuką osób wykluczonych oraz jej politycznym potencjałem.
Koncepcja Otwartych Spotkań Redakcyjnych w Warszawie powstała dzięki współpracy redaktorów FORMER WEST: Borisa Budena, Marii Hlavajovej oraz Simona Sheikha, badaczki i kierowniczki projektu Wietske Maas, Kuby Szredera, Joanny Figiel i Michała Kozłowskiego z Wolnego Uniwersytetu Warszawy oraz Marty Dziewańskiej i Sebastiana Cichockiego z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.
Jest to jeden z elementów wieńczących projekt FORMER WEST realizowany w latach 2014–2016 w formie cyklu Public Editorial Meetings, zmierzających do przygotowania publikacji. Cykl uzyskał wsparcie ze strony Programu Creative Europe Unii Europejskiej. Organizacją i koordynacją projektu zajmuje się BAK, basis voor actuele kunst w Utrechcie. Działalność BAK możliwa jest dzięki dofinansowaniu ze strony Rady Miasta Utrecht oraz holenderskiego Ministerstwa Edukacji, Kultury i Nauki.
PROGRAM
Piątek, 9 października 2015
15.30-16.00
Przywitanie i otwarcie sesji – Sebastian Cichocki (główny kurator, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie) oraz Maria Hlavajova (dyrektorka artystyczna, BAK, basis voor actuele kunst, Utrecht).
16.00–18.00
Otwarty warsztat Techniki walk pracowniczych w polu sztuki
Sesja ta jest kontynuacją odbywającego się wcześniej warsztatu aktywistów. Ma ona formę publicznego seminarium dążącego do podjęcia dyskusji na temat konkretnych problemów związanych z warunkami pracy oraz strategiami aktywistycznymi w polu sztuki.
Uczestnicy: Gigi Argyropoulou (pisarka i aktywistka, Ateny); Marsha Bradfield (artystka i badaczka, Londyn); Claudia Bernardi (badaczka i aktywistka, ESC atelier, Rzym); Paolo Do (badacz i aktywista, ESC Atelier, Rzym); Carl Martin Faurby (kurator, pisarz, Danish Art Union UKK, Kopenhaga); Kasia Górna (artystka, inicjatorka Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej/OFSW, Warszawa); Héctor Huerga (pisarz i aktywista z @15MBcn_int, Barcelona); Vladan Jeremić (artysta i kurator, współredaktor Art Leaks, Belgrad); pantxo ramas (aktywista i badacz, Barcelona); Igor Stokfiszewski (pisarz i aktywista, Krytyka Polityczna, Warszawa); Airi Triisberg (pracownica sztuki i aktywistka, Talin/Lipsk). Moderatorka: Joanna Figiel (badaczka i aktywistka, członkini Wolnego Uniwersytetu Warszawy, Warszawa/Londyn).
18.00–18.30
Przerwa
18.30–19.45
Wykład Autonomia i prekaryzacja. (Neo)liberalne uwikłania pracy i opieki – Isabell Lorey (teoretyczka polityczna, Berlin), dyskusja po wykładzie moderowana przez Simona Sheikha (kurator, pisarz, redaktor FORMER WEST, Berlin/Londyn).
19.45–21.00
Wykład Wprowadzaj w życie swoje modele: samosterowność oraz forma miejska w następnym “duchu kapitalizmu” – Brian Holmes (krytyk sztuki, aktywista, pisarz, Chicago), dyskusja po wykładzie moderowana przez Simona Sheikha (kurator, pisarz, redaktor FORMER WEST, Berlin/Londyn).
Sobota, 10 października 2015
12.00–14.30
Dyskusja panelowa Podział pracy i (re)kompozycja klasowa w polu sztuki
W nawiązaniu do raportu sporządzonego przez Wolny Uniwersytet Warszawy pt. Fabryka Sztuki (2014 r.), uczestnicy panelu przyglądać się będą wzorcom zatrudnienia oraz dystrybucji zasobów w świecie sztuki, ujmując organizację pracy jako problem polityczny. Analizując koncepcje pracy afektywnej i niewidocznej – bazując przy tym na doświadczeniach feminizmu i uwzględniając strukturujące zjawisko jakim jest prekaryzacja oraz jego historyczna rola w polu sztuki – sesja ta stawia pytanie, czy powyższe aspekty stanowią o ekonomii politycznej „byłego Zachodu”, a także na ile sposoby produkcji i podziału pracy w świecie sztuki wskazują na zasadność proponowanej tezy o „byłości” Zachodu i jego instytucji.
Paneliści: Wolny Uniwersytet Warszawy (Warszawa); Corina L. Apostol (historyczka sztuki, kuratorka i artystka, Bukareszt/Nowy Jork), Angela Dimitrakaki (pisarka i wykładowczyni, Edynburg/Ateny) oraz Ewa Majewska (filozofka, Berlin/Warszawa). Moderator: Kuba Szreder (kurator, pisarz i inicjator Wolnego Uniwersytetu Warszawy, Warszawa/Londyn).
14.30–16.00
Przerwa
16.00–18.30
Dyskusja panelowa Organizacja pracy z perspektywy globalnej. Iluzje modernizacji
W trakcie tej sesji dyskusja o ekonomii politycznej przemysłów kreatywnych oraz prekarności toczyć się będzie w szerszym kontekście mechanizmów globalnej i postkolonialnej (re)kompozycji klasowej. Wychodząc od tego, co dla Polski i innych „półperyferyjnych” krajów znaczy status „post-Fordowski” (biorąc pod uwagę uzależnienie od inwestycji zagranicznych oraz przemysłowej siły roboczej, a także ciągłe pozycjonowanie Polski jako kraju opartego na produkcji, a nie na gospodarce kreatywnej), celem panelu jest przyjrzenie się iluzorycznej modernizacji doganiającej, jako projektu gospodarczego, politycznego i kulturalnego.
Paneliści: Sami Khatib (pisarz i wykładowca, Berlin); Sandro Mezzadra (filozof polityczny, Bolonia); Gerald Raunig (filozof, Zurich) oraz Małgorzata Maciejewska (badaczka i aktywistka, Wrocław). Moderator: Boris Buden (pisarz, krytyk kultury, tłumacz, oraz redaktor FORMER WEST, Berlin).
18.30–19.00
Przerwa
19.00–19.30
Wykład Terror totalnego Dasein – Hito Steyerl (dokumentalistka, artystka, pisarka, Berlin). Komentarz – Simon Sheikh (kurator, pisarz, redaktor FORMER WEST, Berlin/Londyn).
