Ślady. Historia pewnego archiwum

Niezwykle rzadko zdarza się, by książkę historyczną można było nazwać piękną. Ale też w tych wyjątkowych przypadkach zazwyczaj mamy do czynienia z książką przełomową, radykalnie zmieniającą nasze sposoby myślenia o pisaniu historii. Nie mam wątpliwości, że najnowsza książka Joanny Ostrowskiej jest piękna – bo z niezwykłą wrażliwością i czułością odkrywa i przywraca istnieniu odmieńcze losy „niegodne” historiografii dominującej. I zarazem jest przełomowa, gdy idzie o pisanie nie tyle nawet historii queerowej, ile squeerowanej.

Gdy czyta się tę książkę, to – mimo głębokiej specjalizacji autorki i jej skupienia się na temacie – ma się wrażenie czytania powieści podobnej do sag rodzinnych lub portretujących epokę. Przynajmniej z mojej strony jest to komplement.

Po swych pionierskich badaniach na temat przymusowych pracownic seksualnych i prześladowaniach osób nieheteronormatywnych, Joanna Ostrowska wraca do raz już zbadanych spraw, by „odślepić” to, co prześlepiła, wydobyć na jaw „queerowy moment zobaczony w tle”, ujawnić go w „prześwitach życiorysu” tych – zapewne nadal tylko nielicznych – stygmatyzowanych przed, w trakcie i po II wojnie światowej. Przez wrogów i przez swoich. Przystawia lustro nam wszystkim. Może niektórzy się zawstydzą.

Imponujące archiwalne »śledztwa« Joanny Ostrowskiej łamią pieczęci naszych wyobrażeń i moralnych osądów pozwalając wybrzmieć temu, co na wieki miało pozostać zakryte, przeoczone lub celowo unieważnione. Koronkowa kwerenda, mocna, niepokojąca lektura.