Dezorientacje. Antologia polskiej literatury queer

Czas na korepetycje z literatury i historii, którym patronują zarówno Maria Janion jak i Boy-Żeleński. Antologia udowadnia, że mamy w tym wypadku do czynienia nie z “literaturą mniejszości”, a po prostu literaturą będącą pomijaną częścią czegoś większego. Nie z “historią mniejszości”, a historią powszechną.

Antologia „Dezorientacje” - owoc ciężkiej pracy, głębokiej kompetencji, wspaniałych pomysłów – to dzieło niezwykłe. Pierwszą zaletą książki jest odnowione spojrzenie na literaturę polską ostatnich dwustu lat - od romantyzmu do początków xxi wieku. Autorzy nie wmawiają Karpińskiemu, Mickiewiczowi czy Kraszewskiemu, że byli homoseksualistami albo że pisali utwory gejowskie. Pokazują, że w XIX wieku ekspresja uczuć była swobodniejsza niż dziś – że pisarze ówcześni mieli pojemniejsze serca i bogatsze słowniki i że dzięki temu pełniej im się żyło. Po drugie, antologia uświadamia, że norma hetero w XX wieku uległa w istocie zaostrzeniu, krępując ekspresję uczuć nie tylko u odmieńców, lecz także u normalsów. I wreszcie niebagatelna wartość trzecia: Dezorientacje nawiązują do pamiętnej serii „Transgresje” wymyślonej przez Marię Janion i wydawanej od roku 1981. Nawiązanie jest tu głębokie i inspirujące. Polega na podjęciu idei transgresji i jej nowatorskim przetworzeniu. Autorzy antologii przekonują bowiem, że dziś chodzi nie o przekroczenie granicy, czyli transgresję, lecz o podważenie granicy, jej zawieszenie, unieważnienie. Celem antologii jest ukazanie, że arbitralny i przemocowy podział na płeć prawdziwą i nieprawdziwą, na seksualność normalną i nienormalną tworzy złudny system orientacyjny życia społecznego. Aby zobaczyć iluzoryczność owego systemu, trzeba razem z antologią wziąć udział w biegu na dezorientację.

Gdyby zawartość tej książki spoczywała do tej pory w szafie, byłby to mebel niezwykle obszerny. W antologii znalazły się zarówno teksty dobrze znane, lecz czytane w stylu neutralizującym ich potencjał queerowy, jak i te niszowe, spoza klasycznie przykrojonego kanonu oraz ewidentnie, jawnie i triumfalnie nienormatywne. Pisane w różnych epokach i konwencjach, śmiało i ostrożnie, intymnie i programowo politycznie. Antologia uświadamia, że nieheteroseksualne pożądanie jako temat i język artystyczny znajduje się w samym środku historii literatury polskiej.

Nie mam wątpliwości, że antologia okaże się jedną z najważniejszych queerowych publikacji w Polsce. Stanie się tak nie dlatego, że w dalszym ciągu jest tych publikacji zbyt mało, lecz dlatego, że mamy do czynienia z przedsięwzięciem dobrze pomyślanym, zrealizowanym na wysokim poziomie merytorycznym, a dodatkowo – to ogromna zaleta - opracowanym w sposób przystępny dla odbiorców spoza Akademii.