Zbliża się druga konferencja „Kultura i rozwój”
„Mapa to nie jest terytorium” – pisał rok temu Edwin Bendyk w katalogu towarzyszącym pierwszej konferencji Kultura i rozwój. Diagnoza ta oznacza, że opisując kulturę poprzez jej oczywiste i dobrze rozpoznane instytucje czy powszechnie przyjęte i praktykowane formy działania, nie oddajemy pełnego obrazu miejsc i obszarów, gdzie dziś kultura rzeczywiście się dzieje. W jaki sposób się wydarza, z jakich pobudek, czyich potrzeb i dla jakiego odbiorcy? Czym jest i winna być żywa kultura? I do czego jest nam ona na co dzień potrzebna? To ostatnie pytanie wydaje się kluczowe.
W język opisu pola kultury już dawno włączone zostały słowa naprowadzające nas na inny niż tylko pasywny kod dostępu. Mówimy o uczestnictwie i współtworzeniu, o działaniach partycypacyjnych, angażujących i aktywizujących. O włączaniu obywateli, inicjatywach oddolnych, dążeniu ku zmianie społecznej, wywieraniu wpływu na rzeczywistość. O braniu spraw w swoje ręce, wspólnie, razem. Zainicjowany w 2012 roku przez prof. Jerzego Hausnera program Kultura i rozwój pozwala rozpoznać, co to wszystko oznacza w praktyce, gdzie leżą ukryte potencjały kultury rozumianej jako motor codziennej ludzkiej aktywności, jak kształtują się nowe relacje pomiędzy zawodowo przygotowanymi artystami i animatorami a otoczeniem, w którym działają. Jakie osoby i grupy realizują się w twórczym działaniu, po co i dla kogo, w ramach jakich – formalnych bądź nieformalnych – struktur się poruszają. I wreszcie: co z tego wszystkiego wynika?
Celem programu Kultura i rozwój jest ukazanie praktyk kulturalnych pomijanych w dominujących opisach pola kultury oraz pokazanie relacji pomiędzy kulturą a rozwojem, które pozytywnie oddziałują na system społeczno-gospodarczy i poprawiają jakość naszego życia.
Jerzy Hausner w wykładzie otwierającym cykl seminariów 2014/2015 sformułował tezę, że kultura rozumiana jako postawa wobec rzeczywistości – z towarzyszącymi jej pytaniami o sens i etyczny wymiar działania oraz modelami pracy, które uwzględniają wymiar interesu wspólnoty – to ścieżka wyjścia ze społeczno-gospodarczego kryzysu ostatnich lat. „To kultura – wspólne wartości, kody zachowań, kody symboliczne, rozumienie znaczeń przekazywane i kształtowane od początku procesu socjalizacji – decyduje o poziomie kapitału społecznego, kreatywności, zaufaniu, spójności społecznej, społecznej aktywności i partycypacji; kształtuje to, co niematerialne i zarazem szczególnie istotne we współczesnej gospodarce. Wszystko to, co w XXI wieku decydować będzie o osiąganiu trwałej przewagi konkurencyjnej”.
Słowem: jaka kultura dziś, taki rozwój jutro.
Podczas ubiegłorocznej konferencji Kultura i rozwój zaprezentowanych zostało 13 inicjatyw kulturalno-społecznych, rozwijanych w ramach publicznych instytucji kultury, organizacji pozarządowych, jak również przez grupy nieformalne. Efektem konferencji było zainaugurowanie programu badawczego, którego celem jest wnikliwe przyjrzenie się wybranym inicjatywom pod kątem ich potencjału rozwojowego. Uczestnicy projektu badawczego wypracowali kategorie rozwojowe, które stały się ramą do prowadzonych analiz studiów przypadku. Te kategorie to: podmiotowość, wspólnotowość, partycypacja, podtrzymywalność (sustainability) oraz autorefleksyjność. Uznając za kluczowe pytanie o potencjał rozwojowy badanych inicjatyw, opracowano 6 studiów przypadku: Autonomiczne Centrum Społeczne Cicha4 (Lublin), Fundacja Cohabitat (Łódź), Koło Gospodyń Wiejskich (Lesznowola), Praska Biblioteka Sąsiedzka (Warszawa), Stowarzyszenie De-novo (Dynów) i Teatr Łaźnia Nowa (Kraków/Nowa Huta). Tegoroczna konferencja Kultura i rozwój poświęcona jest prezentacji wyników wymienionych case studies.
Zagadnienie relacji pomiędzy kulturą a rozwojem społeczno-gospodarczym jest coraz szerzej analizowanym fenomenem, a naszą ambicją jest stworzenie platformy wymiany doświadczeń i kompetencji wypracowanych w ramach różnych projektów. Obok refleksji i działań prof. Jerzego Hausnera oraz jego współpracowników, miejsce szczególne w omawianej domenie zajmują prace Edwina Bendyka prowadzone m.in. w ramach programu badawczo-konwersatoryjnego Fraktale. W stronę metakultury rozwoju, zainaugurowanego przez Fundację Nowej Kultury Bęc Zmiana i Narodowe Centrum Kultury. Podczas konferencji 2014 Edwin Bendyk wygłosi referat podsumowujący swoje poszukiwania. Interesuje nas również umiejscowienie naszej pracy w szerszym kontekście przemian cywilizacyjnych – w tym celu zwróciliśmy się do prof. Moniki Kostery, by w ramach wykładu otwierającego podzieliła się z uczestnikami konferencji refleksjami na temat tych teorii organizacji świata społecznego oraz systemów zarządzania w ramach których osiąganie zysku i maksymalnej finansowej korzyści nie stanowią głównego celu.
Orientacja na kulturę każe ze szczególną atencją potraktować artystyczne praxis. Gościem specjalnym ubiegłorocznej konferencji był Teatr Łaźnia Nowa z Krakowa/Nowej Huty, który zaprezentował jedno z najważniejszych osiągnięć teatru partycypacyjnego minionych lat – spektakl Klub miłośników filmu „Misja” w reżyserii Bartosza Szydłowskiego realizowany z udziałem mieszkańców Nowej Huty i aktorów krakowskich scen. W tym roku zwróciliśmy się w stronę projektu Wielkopolska: Rewolucje, który od 2012 roku oddziałuje lokalnie poprzez prace artystyczne na terenie województwa wielkopolskiego. Na koniec 2. konferencji Kultura i rozwój obejrzymy przedstawienie wyreżyserowane przez Michała Borczucha Lepiej tam nie idź. Zmiany oraz projekt fotograficzny Oni i My przygotowany przez Jacqueline Sobiszewski, zrealizowane z udziałem dzieci i młodzieży z Szamocina i Studzieńca. Słowo wstępu przed spektaklem wygłosi Agata Siwiak – kuratorka przedsięwzięcia.
Program seminariów Kultura i rozwój prof. Jerzego Hausnera, program badań realizowanych przez jego seminarzystów, doktorantów i współpracowników oraz cykl konferencji przygotowywany przez zespół Instytutu Studiów Zaawansowanych w Warszawie stawia sobie zadanie stworzenia mapy nowych praktyk kulturowych oraz scharakteryzowania ich pod kątem oddziaływania prorozwojowego. Naszym celem jest sformułowanie takiej wizji kultury, która pozytywnie wpływałaby na zmianę społeczną oraz zakorzenienie jej w zbiorowej świadomości, rozwiązaniach legislacyjnych i instytucjonalnych tak, aby uruchomiła pożądane procesy rozwojowe.
**
2. konferencja KULTURA I ROZWÓJ odbędzie się 25 listopada 2014 w Warszawie.
Na zdjęciu: Koło Gospodyń Wiejskich Lesznowola, fot. Rafał Klęk
