Wierzymy, że istotne jest uczczenie ofiar Holokaustu wywodzących się ze społeczności Sinti i Romów oraz umieszczenie ich w kontekście historycznym, po to, by móc uznać istnienie ciągłych ataków przeciw Romom, mających miejsce w dzisiejszych czasach, w całej Europie.
Droga Starszyzno Romska, szanowna
publiczności,
drodzy przyjaciele i koledzy, Taves
Baxtalo*!
(*powitanie Romów)
Nazywam się Timea
Junghaus, jestem węgierską Romką i historyczką sztuki. Zwracam
się dziś do was w imieniu Europejskiej Romskiej Fundacji
Kulturalnej – ERCF. Wystąpienie to nie jest wyłącznie mojego
autorstwa – zostało zainspirowane przez zarząd ERCF, socjolożkę
Annę Szász, doktor socjologii Évę Judit Kovács, doktor
filmoznawstwa Andreę Pócsik, i doktor antropologii społecznej
Angelę Kóczé. Na początek chciałabym podziękować Collegium
Huingaricum Berlin za wsparcie naszych pomysłów oraz zaoferowanie
tej pięknej przestrzeni i służenie poradą od samego początku
istnienia naszej inicjatywy, tj. od 2011 roku.
Europejska Romska
Fundacja Kulturalna jest niezależną fundacją non-profit
zarejestrowaną w Budapeszcie na Węgrzech. Zarówno działalność
fundacji, jak i kierunek pozyskiwania przez nią funduszy, mają na
celu wzmocnienie oraz szeroką promocję roli sztuki i kultury
romskiej w poszerzającej się Europie (a także poza nią), jako
sposobu na zwalczanie negatywnych stereotypów oraz postaw wrogich
wobec społeczności romskich. Ta mała, lecz niezwykle ambitna
organizacja powstała po otrzymaniu przeze mnie Europejskiej Nagrody
Kulturalnej Kairos, kiedy postanowiłam zainwestować zdobyte
pieniądze w romską kulturę i sztukę właśnie za pośrednictwem
tej fundacji.
ERCF otrzymała
zaproszenie od Artura Żmijewskiego i Joanny Warszy, kuratorów 7.
Berlińskiego Biennale Sztuki Współczesnej, w maju 2011 roku.
Zgodziliśmy się z zespołem kuratorskim 7. Berlin Biennale co do
potrzeby zbadania zdolności sztuki w zakresie mediacji w kierunku
zmiany i tworzenia efektywnych rozwiązań oraz życiowych strategii.
Podzielaliśmy również pogląd, że Romowie – największa
mniejszość w Europie, licząca 10-12 milionów osób – odgrywają
kluczową rolę na kulturalnej i politycznej mapie Europy.
W rezultacie tego
zaproszenia Europejska Romska Fundacja Kulturalna przygotowała
kompleksowe archiwum theromanielders.org. Inicjatywa "The Romani
Elders" (“Starszyzna Romska”) opiera się na osiągnięciach
starszyzny romskiej, której członkowie spędzili całe życie
działając na rzecz aktywizacji romskiej społeczności. ERCF
pragnie zagwarantować, że osiągnięcia tych działaczy nie zostaną
zaniedbane bądź zapomniane, a ich mądrość zostanie ponownie
wykorzystana przez społeczeństwo. Europa zalana jest projektami
"Romowie i inne mniejszości", ale wiedza, doświadczenie i
osiągnięcia najmądrzejszych przywódców społeczności Romów i
Sinti nie są badane, gromadzone i przywracane Europie. ERCF i jej
pokolenie pragnie przywrócić postaciom, będącym dla nich wzorami
do naśladowania, uwagę i szacunek, na jaki zasługują.
Byliśmy oczywiście
szczęśliwi, że zostaliśmy zaproszeni na 7. Berlin Biennale – i
jesteśmy wdzięczni organizatorom za poświęcenie uwagi kwestiom
romskim – jednakże naszym najwyższym celem było przede wszystkim
stworzenie długotrwale działającej i mogącej się utrzymać
instytucji, która w przyszłości będzie mogła interweniować,
również w przypadkach, kiedy międzynarodowa polityka powinna
wysłuchać głosu Romów i ich najbardziej uznanych liderów, wśród
których są także teoretycy, politycy, artyści oraz postaci mające
bezpośredni wpływ na aktywizm europejskich Romów.
Uważamy, że odpowiedzialnością
europejskiej społeczności Sinti i Romów jest skorzystanie z ich
doświadczeń w walce Romów o równouprawnienie, a także w
zapewnieniu godnego życia przedstawicielom romskiej starszyzny, aby
zapewnić najmądrzejszym przedstawicielom naszej społeczności
szacunek, uznanie i uwagę, na jakie zasługują.
Ci charyzmatyczni
liderzy, nauczyciele, bajarze i filozofowie również podkreślają
potrzebę obywatelskiego nacisku mającego doprowadzić do powstania
“pomnika upamiętniającego Romów i Sinti pomordowanych w czasach
narodowego socjalizmu”.
Inicjatywa społeczna
na rzecz powstania tego pomnika będzie próbą wywarcia presji na
osobach bezpośrednio związanych z jego powstaniem, w tym
przedstawicielach oficjalnych władz, konstruktorach i artystach, w
celu zapewnienia kontynuacji procesu jego budowy. Istotne jest
podkreślenie konieczności ostatecznego ukończenia budowy pomnika,
aby móc godnie uczcić jego inaugurację wraz z garstką ocalałych
i ich rodzin.
Celem tej inicjatywy
jest trwałe wyrycie pamięci o ofiarach wśród Romów i Sinti w
europejskiej pamięci zbiorowej. Misja wspólnoty będzie zakończona,
kiedy strony sporu dostrzegą, co jest naprawdę ważne w tym
projekcie i postanowią kontynuować proces budowy pomnika, dopóki
to miejsce pamięci nie zostanie udostępnione publiczności.
Wierzymy, że
istotne jest uczczenie ofiar Holokaustu wywodzących się ze
społeczności Sinti i Romów oraz umieszczenie ich w kontekście
historycznym, po to, by móc uznać istnienie ciągłych ataków
przeciw Romom, mających miejsce w dzisiejszych czasach, w całej
Europie.
Aby opisać historię pomnika, zacytuję
Artura Żmijewskiego i Zofię Waślicką:
"Obywatelska
inicjatywa Perspektive Berlin powstała w Berlinie Zachodnim w 1988
roku w celu postawienia w Niemczech pomnika upamiętniającego Żydów
zamordowanych w czasie Holokaustu. Po upadku muru inicjatywa została
wsparta przez rząd Niemiec, a jednocześnie zmieniła nazwę na
Stowarzyszenie na rzecz Pomnika Pomordowanych Żydów Europy. W 1999
roku, równolegle do Stowarzyszenia, powołana została Fundacja na
rzecz Pomnika Pomordowanych Żydów Europy, z misją wybudowania
pomników poświęconych innym ofiarom nazistowskiego reżimu –
homoseksualistom oraz Romom i Sinti. Do chwili obecnej pomnik
upamiętniający Romów i Sinti pomordowanych w czasach narodowego
socjalizmu nadal nie został wybudowany, stając się niedokończonym
placem budowy mieszczącym się w Tiergarten, pomiędzy Bramą
Brandenburską a Reichstagiem. Jego budowa rozpoczęła się dopiero
w 2008 roku, lecz wkrótce została zatrzymana z powodu konfliktu
pomiędzy projektantem pomnika, Danim Karavanem, a berlińskimi
władzami. Niedokończony pomnik został odgrodzony płotem i
skutecznie zapomniany."
Przez ponad rok prowadziliśmy dokładne
badania oraz dokumentację zebranych opowieści i historii pomnika.
Możemy spokojnie stwierdzić, że zbliżyliśmy się do zrozumienia
złożoności tej historii, możemy nawet powiedzieć, że jesteśmy
w posiadaniu pełni wiedzy odnośnie działań każdego z uczestników
procesu powstawania pomnika, a także opinii związanych z
ociągającym się procesem budowlanym.
W ciągu minionego roku udało nam się
spotkać z przedstawicielami federalnego poziomu niemieckiej machiny
decyzyjnej, przeprowadziliśmy wywiad z projektantem, debatowaliśmy
ze społecznością romską na temat pomnika, a także obserwowaliśmy
jak chwasty porastają opuszczony teren budowy. Nie interesuje nas
recykling informacji na temat procesu budowlanego, nie jesteśmy
zainteresowani badaniem estetyki pomnika, nie przedstawiamy jedynie
historii monumentu upamiętniającego Sinti i Romów.
Zamiast prezentowania i reprezentowania
historii pomnika – choć zdajemy sobie sprawę, że to również są
istotne zadania na przyszłość – w ramach 7. Berlińskiego
Biennale Sztuki Współczesnej sięgamy po coś o wiele
trudniejszego: wzywamy wszystkie romskie i nie-romskie organizacje
oraz osoby prywatne do jedności w celu wspólnego lobbowania na
rzecz ukończenia pomnika. Obywatelska Jedność na rzecz pomnika nie
obwinia żadnej ze stron ani poszczególnych zaangażowanych
uczestników za długotrwały proces budowlany – celem nie jest
określenie, kto i gdzie popełnił błędy.
Za pomocą tej Obywatelskiej Jedności
kładziemy nacisk na wszystkie osoby zaangażowane w ten projekt,
kierując międzynarodową uwagę na proces budowlany pomnika, mając
nadzieję, że niemożliwe stanie się kolejne przełożenie
inauguracji ogłoszonej tym razem na 25 października 2012 roku. (Od
momentu rozpoczęcia prac opublikowane już zostały 4 daty
inauguracji).
W ramach tej nietradycyjnej formy
kulturalnego i politycznego aktywizmu interesowało nas, jak pozostać
KONSTRUKTYWNYM, a nie krytycznym, jak SZANOWAĆ wszystkich zamiast
zastraszać i krytykować, jak być PRZEKONYWUJĄCYM, a nie
asertywnym i agresywnym, a w całym tym procesie czerpaliśmy
inspirację i nauki od najmądrzejszych i najbardziej
charyzmatycznych przywódców naszej wspólnoty – od Romskiej
Starszyzny.
Wierzymy, że Obywatelska Jedność
jest nie tylko polityczną walką o racjonalny kompromis, ale przede
wszystkim o legalne polityczne partnerstwo, mające na celu
osiągnięcie stanu rzeczy, w którym każdy głos jest na równi
słyszalny. Uważamy, że my, którzy nie mamy i nigdy nie będziemy
mieć żadnego statusu w danym społeczeństwie, nie jesteśmy
zbędni, ale że jesteśmy integralną częścią społeczeństwa.
Odrzucamy teoretyczną elitarność, która oddziela sposób myślenia
zwykłych ludzi od naukowego rozumienia elit, i która twierdzi, że
umiejąca się pięknie wysławiać elita powinna przemawiać w
imieniu reszty. Przeciwnie, uważamy, że ludzie
powinni zrzucić maski politycznych poddanych i stać się tymi, kim
naprawdę są: aktywnymi politycznymi podmiotami, zdolnymi do
formułowania swoich opinii i walki o swoje prawa i przekonania.
Przy pomocy tej Obywatelskiej Jedności
na rzecz pomnika, w ramach 7. Berlin Biennale chcemy wywrzeć WPŁYW
na rzeczywistość Romów w Europie.
Wierzymy, że Romska Starszyzna będzie
wystraczająco przekonywująca i poruszająca, aby zdołać wywrzeć
ten wpływ. Dołączcie do nas i przekonajcie się sami, drodzy
widzowie!
Berlin, 1.06.2012
