#kultura

Nowe:

Footwork wyemancypowany. „Akoma” Jlin to kandydatka do tytułu płyty roku

W ciągu ostatnich 15 lat footwork, jeden z najciekawszych gatunków współczesnej muzyki elektronicznej, przeszedł długą ewolucję, a największe zasługi w otwieraniu go na eksperyment ma Jlin – producentka, która wydała właśnie kolejną znakomitą płytę w swoim dorobku. Paweł Klimczak
Głowa Meduzy, obraz Caravaggia. Źródło: Wikimedia Commons

W muzeum w Krakowie jest tylko jeden obraz namalowany przez kobietę

Agnieszka Wiśniewska pisze o książkach, które pokazują, że sztuka nie w tym, żeby sztukę znać, ale żeby ją poznawać.

Fot. Adobe Stock, ed.KP

Sienkiewicz się ugiął, filmowcy świętują. Tantiemy ze streamingu po prostu im się należą

Korzystne warunki w negocjacjach z globalną cyfrową korporacją byliby w stanie wynegocjować tylko najsilniejsi. Brak systemowych rozwiązań zostawi na lodzie twórców o słabszej pozycji w branży.

Kobiecość jako zaprzeczenie męskości i inne problemy z „Biednymi istotami”

Już sukces zdeklasowanej przez „Biedne istoty” w walce po Oscary „Barbie” pokazał, że „feministyczny” marketing zwyczajnie zaczął się opłacać. Ba, potrafi – jak opowiadała mi niedawno Paulina Zagórska – sprzedać niejedno gówno w różowym papierku.
Fot. Jakub Szafrański

Rysowanie wykluczeń. O komiksie wrażliwym społecznie

Tym razem rozmówczynią Dariusza Gzyry jest Edyta Bystroń, ilustratorka, rysowniczka, autorka komiksów, organizatorka warsztatów.

Michał Zadara. Fot. archiwum prywatne

Teatr Dramatyczny: polityczna historia drobnego, lecz znaczącego przewrotu

Problemem ostatniej dyrekcji Teatru Dramatycznego nie był nadmiar ideologii, tylko brak umiejętności przełożenia tej ideologii na techniki zarządzania, które by zbudowały wspólnotę demokratyczną i równościową.

Newsletter

Najważniejsze wiadomości o tym, co robimy. W Twojej skrzynce email.

Fragment plakatu wystawy „Przestrzeń zewnętrzna i wewnętrzna". Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej

Kultura łemkowska, pomimo prób jej wymazania, nigdy się nie skończyła [rozmowa]

Historyk sztuki i kurator Michał Szymko opowiada o wystawie poświęconej współczesnej sztuce łemkowskiej.

Kadr z serialu „1670". Fot. Netflix

„1670”: „Szkło kontaktowe” dla trzydziestolatków

Komediowy serial „1670” przypomina, że za ideologiczną słusznością kroczy to, co musi kroczyć: nuda.

Taylor Swift. Fot.  Universal Music Polska

Ciocia Taylor z Ameryki czy wciąż zwykła dziewczyna?

Taylor Swift ciężko pracuje na miano dziewczyny z sąsiedztwa. Dzięki tej roli Miss Americana zdobyła rzesze fanów oraz mnóstwo hajsu. A także specjalną okładkę i tytuł człowieka roku wg „Time’a”.

Kadr z filmu „Opowieść wigilijna muppetów". Fot. Walt Disney Pictures

Czy Ebenezer Scrooge szerowałby zrzutki? O dobroczynności, dobrobycie i wigilijnym cudzie

Dlaczego państwo dobrobytu do dziś nie włożyło filantropii milionerów między bajki?

Monika Strzępka. Fot. Teatr Dramatyczny

Карта Варшавяка: Гуртом і директора театру легше бити? [подкаст]

У Карті Варшавяка ми розмовляємо про наш досвід життя в столиці та суб’єктивно рекомендуємо актуальні культурні заходи та місця, які варто відвідати.

wychowanie płci żeńskiej-100

Wzorce kulturowe „tylko dla pań”

Zuzanna i Julia. Dwie bliskie sobie osoby, które urodziły się w Polsce i które Polska i świat wychowały jako kobiety. Wygląda na to, że nadszedł czas, by parę spraw sobie wyjaśniły. Zapraszamy na kolejny odcinek podcastu „Wychowanie płci żeńskiej”.

Robert Górski. Fot. Fryta 73/Flickr.com/Wikimedia Commons

Kabareciarz nie aż tak wyklęty

Śmieszyło was „Ucho prezesa”? Mnie tak samo. Na pierwszy przejaw poczucia humoru Roberta Górskiego musiałem poczekać aż do 2023 roku.

Pomnik złotej waginy w Teatrze Dramatycznym. Fot. Jakub Szafrański

Teatr przemocy Wilgotnej Pani [polemika]

Uważam, że ci aktorzy, którzy nie upominają się o zwolnione koleżanki i zwolnionych kolegów, zasługują na jak najsurowszą krytykę. Brak solidarności wśród pracowników i chęć przeczekania to rak, który toczy polskie instytucje kultury.

Leila Slimani odbiera Nagroda Goncourtów w 2016 roku. Fot. ActuaLitté/Flickr.com

Od skandalu do skandalu: 120 lat Nagrody Goncourtów

Sto dwadzieścia lat istnienia nagrody ciąży coraz bardziej akademii Goncourtów.

Monika Strzępka podczas "Sabatu dobrego początku". Fot: Karolina Jóźwiak

Strzępka w Dramatycznym: może jednak warto próbować?

Dziadocen zastąpiony babocenem to wciąż piekło. I to dosłownie, bo planeta płonie przez żądzę władzy i zysku, z którego uprzywilejowane kobiety korzystają tak samo chętnie, jak mężczyźni.

Fot. Apple Original

Gra zespołowa [o serialu „The Morning Show”]

Zakończył się trzeci sezon „The Morning Show”. Jennifer Aniston i Reese Witherspoon nadal grają główne role, ale to nie na nich skupia się cała uwaga.

Robotnicy wznoszący mur getta. Fot. Archiwum Główne Akt Dawnych/ Wikimedia Commons

Mur w imaginarium kultury polskiej

Wizualna dominacja muru getta warszawskiego w polskiej pamięci o Zagładzie związana jest m.in. z długotrwałym warszawocentryzmem badań nad pierwszym etapem Holokaustu.

Izaak Babel. Fotografia z akt NKWD. Fot. Wikimedia Commons

Babel: pisarz bez losu, mistrz w gatunku milczenia

Był mistrzem pierwszych zdań. Był też mistrzem zdań drugich i, prawdę mówiąc, wszystkich kolejnych. Takiego stylisty Rosja nie znała od czasów Gogola.

Fragment okładki książki „Hydropolis t.2". Fot. Wydawnictwo W.A.B

Wodna małpa i podwodne kolonie

Swoją książką Morgan rzuciła wyzwanie naukowemu establishmentowi. Po pierwsze nie była biologiem, tylko pisarką, która zajmowała się popularyzacją nauki. Po drugie była to książka feministyczna. Po trzecie oparła się na odrzuconej już przez naukowców hipotezie małpy wodnej.

Kadr z filmu „Szkoła magicznych zwierząt. Tajemnica szkolnego podwórka". Fot. Kordes & Kordes Film

Dorośli oczekują od kina dla młodych prostoty i rozrywki, dzieci i nastolatki są gotowe na więcej [rozmowa]

Po pandemii w pierwszej kolejności do kin wróciły dzieci. To nas utwierdza w tym, że warto proponować tej publiczności różnorodne projekty związane z kinem, bo jest na to ogromne zapotrzebowanie.

Sterta śmieci przy cmentarzu w Częstoborowicach w Województwie Lubelskim. Fot. Jakub Szafrański

3 sposoby na cmentarną rewolucję śmieciową

Może to właśnie na cmentarzach powstaje jakaś nowa, międzypokoleniowa ekokoalicja? Trzymam kciuki.

Kadr z filmu „Chłopi". Fot. BreakThru Films

„Chłopi” kontra „Chłopki”

Kompletny bezsens całego filmowego projektu „Chłopi” tkwi w ładności obrazka. Nie dajcie się nabrać. Przeczytajcie lepiej książkę Joanny Kuciel-Frydryszak.

Russell Brand. Fot. Eva Rinaldi/Flickr.com

Jak branża komediowa używa humoru, by uciszać kobiety

Komedia polega na mówieniu tego, czego nikt nie odważy się powiedzieć. Tym trudniej walczyć w tym świecie z mizoginią.

Sarah Silverman. Fot. Viv Lynch/Flickr.com

Boom satyryczny: kiedy humor leczył z dwulicowości

Komicy robili wiele, by powierzchownie gładkiej i grzecznej Ameryce odbić się dokuczliwą czkawką: wymawiali niewymawialne, rzucając – również pod własnym adresem – najbardziej pogardliwe określenia.

Daria Gosek-Popiołek i Joanna Scheuring-Wielgus. Fot. Adrian Grycuk/Wikimedia Commons

Łachecki: Wolałbym, żeby ministrą kultury nie była katoliczka

Na giełdzie nazwisk do objęcia teki ministry kultury pojawiają się m.in. Daria Gosek-Popiołek i Joanna Scheuring-Wielgus. Czy czeka nas czerwony październik w kulturze? A może lewicowi wyborcy powinni powściągnąć entuzjazm?

„Zatrzymanie za język białoruski". Fot. Aliaksandra Vialichka

Stypendium Pamięci Konrada Pustoły dla Aleksandry Wieliczko

Komisja doceniła sposób, w jaki młoda fotografka tworzy artystyczną dokumentację prześladowań w Białorusi.

Bktherula. Fot. Bktherula/Youtube.com

Peryferie kobiecego trapu

Nowoczesny rap w nowej dekadzie nie przynosi tylu przełomowych trendów co 10 lat temu, ale poza mainstreamem dzieje się dużo, a coraz większe znaczenie odgrywa muzyka robiona przez dziewczyny.

Jon Fosse. Fot. Tom A. Kolstad/Det norske samlaget

Tegoroczny Nobel mnie rozczarował

Kinga Dunin czyta pierwsze dwa tomy „Septologii” Jona Fossego, nagrodzonego tegoroczną literacką Nagrodą Nobla.

Agata Disuszko-Zyglewska. Fot archiwum prywatne

Diduszko-Zyglewska: Lewica ma konkretny plan na wsparcie kultury i edukacji

– Prawica pokazała, że da się dać dużo więcej pieniędzy na kulturę, ale pieniądze nie poszły na niezależną twórczość artystów, rozwój czytelnictwa i tak dalej, tylko na promocję modelu narodowo-katolickiego – mówi Agata Diduszko-Zyglewska.

Joanna Krakowska. Fot. Teatr Polski Bydgoszcz/Youtube.com

Nie wiem, czy kultura wytrzyma trzecią kadencję PiS [rozmowa]

Zespół „Dialogu” się zbuntował i właśnie wydaje pierwszy „Dialog Puzyny”, poświęcony przejętym przez PiS instytucjom kultury i mediom. O tym, jak wygląda zawłaszczanie kultury przez prawicę, rozmawiamy z Joanną Krakowską.

ruszar

Józef Maria Ruszar i jego prywatny folwark w Instytucie Literatury

Moi rozmówcy powtarzają: w Instytucie Literatury wszyscy wiedzą. Jedni mniej, drudzy dużo więcej, ale ściany siedziby przy ulicy Smoleńsk nie są na tyle grube, żeby wygłuszyć dyrektorskie krzyki.

Józef Wittlin, Julian Tuwim, Agnieszka Holland i Antoni Słonimski. Fot. Wikimedia Commons, ed. KP

Zdarta płyta. Holland kontra upiory sanacji

W czerwcu 1939 r. w polskiej prasie za „plucie cynizmem na imię żołnierza” urządzono nagonkę na Antoniego Słonimskiego, Juliana Tuwima i Józefa Wittlina. Nie trzeba było długo czekać, aż historia powiedziała „sprawdzam”.

Kadr z filmu „Kos". Fot. Aurum Film

„Chłopi” i chłopi, czyli najsłabsza Gdynia od lat

Nie sądziłem, że powiem to po rozczarowaniu się „Pokotem” czy „Obywatelem Jonesem”, ale wierzę, że nowy film Holland podniósłby znacznie poziom Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Był on w tym roku najniższy od lat.

Fot. US gov/Wikimedia Commons, Jakub Szafrański, ed. KP

Žižek: W jakim sensie wojna atomowa jest nieunikniona?

W walce na śmierć i życie takie drobnostki jak „kto zaczął?” okazują się nieistotne.

konrad_w_toruniu3-2

Rusza nabór do VIII edycji Stypendium Pamięci Konrada Pustoły

Zapraszamy osoby fotografujące do zgłaszania swojej twórczości do stypendium pamięci artysty.

Fragment okładki książki „Światłość w sierpniu". Wydawnictwo Znak.

Faulkner, czyli immersja

Jestem raczej czytelniczką niż krytyczką. A „Światłość w sierpniu”, wbrew wszelkim ostrzeżeniom, niezwykle gładko mi się czytało. I immersyjnie. Może trzeba przedtem przeczytać kilka innych książek, żeby na starość z prawdziwą przyjemnością czytać Faulknera, a może to jednak zasługa tłumacza?

Happening pod Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego w proteście przeciwko przejęciu Zachęty przez nowego dyrektora Fot. Jakub Szafrański

Czas na nowe otwarcie w instytucjach kultury

Elementem spinającym patologiczną kulturę pracy jest kult wielkich zarządzających charyzmatycznych postaci, których przemocowe zachowania niszczą relacje i życie wielu podwładnym.

Fot. Adobe Stock

Rodzinne praktyki, style i kapitały. W jakich warunkach powstaje talent?

Kapitały kulturowy i społeczny to dla Bourdieu, zgodnie z definicją marksowską, „zakumulowana praca”. Podobnie jak ekonomiczny, pozostałe formy kapitału również podlegają wymianie, można je wydać, zainwestować i liczyć na zwrot z inwestycji, choć na sposób specyficzny dla danej formy.

Muzeum Dresdner Zwinger Museum w Dreźnie. Fot. Jorge Royan/Wikimedia Commons

Robotnicy w łachmanach w Luwrze: polityczna historia muzeum

Jakub Majmurek rozmawia z profesorem Krzysztofem Pomianem, historykiem, filozofem, eseistą, autorem monumentalnej, trzytomowej pracy „Muzeum. Historia światowa”.

Inscenizacja bitwy pod Grunwaldem. Fot. Jakub Szafrański

Samotna rejza na wielkie kłamstwo grunwaldzkie

Inscenizacja Bitwy pod Grunwaldem nie pozostawia wątpliwości. Rycerze i piechota po polskiej stronie miały +100 do ataku i obrony dzięki pobożności króla i kapelanów.

Robotnicy osłaniają pomnik workami z piaskiem w Charkowie Fot. Fotoreserg/Depositphotos

Muzealniczki czasu wojny: tak działają ługańskie instytucje na uchodźctwie

Ukraińskie muzea z terenów okupowanych przez Rosję działają dziś w sieci i otwierają wystawy za granicą.

Festiwal Tutaka w 2022 roku. Fot: Facebook Fundacji

Chcemy robić na Podlasiu największe spotkanie Białorusinów na świecie

Przyszłość Podlasia zależy w dużej mierze od tego, jaka będzie sytuacja Białorusi – mówi Pawłem Stankiewicz, prezes Fundacji Tutaka.

Fragment okładki książki „Dwie powieści ruchu". Wydawnictwo Filtry.

Mlaskania, podziobywania, gdaczenia

Może cała książka Mateusza Górniaka jest o możliwościach, które daje – przynajmniej mężczyznom – poezja?

Łódź migrantów na Morzu Śródziemnym. Fot. Óglaigh na hÉireann/Flickr.com

Kto patrzy na morze, widzi Europę [listy o demokracji]

Dla migranta czekającego na dobrą pogodę, by powiosłować do Hiszpanii, morze to Europa, a więc wolność, ucieczka, uśmiech losu.

Kijów po rosyjskim ataku rakietowym. Fot. Ukrinform/Depositphotos

Hostomel, Czernihów, Niżyn. Twierdze na granicy Europy [listy o demokracji]

Każde ukraińskie miasto, które wciąż broni się przed najazdem wroga, jest dziś twierdzą graniczną Europy. Bo nie ma już dokąd uciekać.

Lana Bastašić. Fot. Mental Hub/Youtube.com

Ja, dziewczyna z Bośni [listy o demokracji]

Długo uczyłam się języka Europy. „Wakacje z plecakiem” oznaczały, że ma się paszport. Bycie „milenialsem”, że w domu był prąd.

Pozostałości Muru Berlińskiego. Fot. European Cyclists' Federation/Flickr.com

Mur berliński w naszych głowach [listy o demokracji]

Na skraju głodowej śmierci, ludzie w ostrzeliwanym Sarajewie podtrzymywali wolę życia nadzieją, że Europa, kaganek cywilizacji, przyjdzie im na ratunek.

Ulica w Sarajewie. Fot. Andreas Lehner/Flickr.com

Żyć obok tych, którzy chcą mnie zabić [listy o demokracji]

Czy jesteśmy w stanie porozumieć się co do wartości, które nie są na tyle ogólnikowe, by od razu było wiadomo, że sformułowano je tak, by nikogo nie urazić?

Musical 1989 Gdańskiego teatry Szekspirowskiego oraz Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Fot. Dawid Linkowski/GTS

Inteligencko-komunistyczny spisek czy robotniczy strajk? Sukces czy klęska? [o musicalu „1989”]

To, co uznać można za wielki sukces „1989”, to kobieca opowieść o „Solidarności”.

Apel na bramie zniszczonego, ukraińskiego gospodarstwa. Fot. European Union, 2023, Oleksandr Rakushnyak

Europa Wschodnia jest traktowana jak rosyjska kolonia

Europa dostrzega kolonializm i poddaje go gruntownej krytyce – wszędzie, tylko nie na własnym kontynencie.

Fot. Adam Baker/Flickr.com

Rodzice wygrażają bibliotekarkom, książki dziurawione są kulami. A to nie wszystko

Amerykańska prawica prowadzi otwartą wojnę przeciwko bibliotekom. Niedługo ta wojna rozgorzeje zapewne i w Polsce.

Marcin Polak. Fot. Grażyna Smalej/Wikimedia Commons, ed. KP

Polak i świętość pracy

W noweli Polaka praca zostaje wyśmiana, wyszydzona i poniżona. Oraz uznana za poniżającą dla kogoś takiego, kim jest człowiek, mający swoje zdolności, potrzeby i skłonności.

Fot. Thirdman/Pexels, ed. KP

Pani Norweg pracuje jako pani fryzjer, czyli czy przeciwnicy feminatywów w ogóle istnieją

Żeby uniknąć zbrodniczej „psycholożki”, część społeczeństwa mówi „pani psycholog”, ale jakoś nie przeszkadza nikomu „Norweżka”, która jest zbudowana na tej samej zasadzie.

Fot. facebook.com/Dialog.Pismo

Dialog z władzą

Konserwatywne z nazwy poglądy obecnej władzy jakoś zupełnie ignorują siłę długiego trwania i ekosystem, który wytwarzają wokół siebie instytucje. Pokazuje to wybór nowego naczelnego miesięcznika „Dialog”.

Kobieta pozuje do zdjęcia na tle ruin warszawskiego getta. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

„Trzeba było uczyć nas krzyczeć”. Czytanie wierszy poetek z getta

Nie będę uprawiać krytyki literackiej, bo się na tym nie znam. Napiszę tylko, co te wiersze mi robią.

Kadr z filmu „Kamienie na szaniec” w reż. Roberta Glińskiego

Akcja na ekranie [rozmowa z Elżbietą Janicką]

O filmach „Akcja pod Arsenałem” (1977) i „Kamienie na szaniec” (2014) z Elżbietą Janicką rozmawia Maria Cyranowicz.

Książki Roalda Dahla

Zamiast cenzurować klasykę, dajmy więcej przestrzeni nowej literaturze

Usunięcie kilku najbardziej wątpliwych wyrażeń wcale nie usuwa problematyczności prozy Dahla i Fleminga, sięga ona głębiej niż język.

Witold Gombrowicz. Fot. domena publiczna

Maranizm pozwala na rewolucyjną i kompleksową rewizję polskiej kultury

Trzeba wykonać absolutnie bazową, a zaniedbaną dotychczas pracę, która pokazałaby ogrom niejawnych śladów żydowskiego doświadczenia w kanonicznych elementach kultury – mówi literaturoznawca Piotr Sadzik.

Ilustracja: Bartek "Arobal" Kociemba

Paweł Soszyński – „nasz tęczowy książę” [rozmowa z Witoldem Mrozkiem i Joanną Ostrowską]

O Pawle Soszyńskim, zmarłym w 2021 roku krytyku teatralnym, pisarzu i dramaturgu, i jego twórczości zebranej w książce „Teo. Dramaty”, rozmawiają Agata Diduszko-Zyglewska, Witold Mrozek i Joanna Ostrowska.

Aleksandra Słyż. Fot. Agata Dankowska, Eerie Mydriasis

Słyż, Nowacka, FOQL: bez artystycznego gorsetu

„A Vibrant Touch” Aleksandry Słyż, „Languorię” Antoniny Nowackiej i Sofie Birch i „Wehikuł” FOQL łączy nie tylko to, że nagrały je kobiety, ale przede wszystkim unikatowy splot brzmieniowych poszukiwań, eskapistycznych pejzaży i tworzenia nowych typów relacji z rzeczywistością.

książki młodzież

Młodzi dorośli trzęsą rynkiem wydawniczym. Przyglądamy się literaturze young adult

Jeśli na widok list bestsellerów pełnych powieści młodzieżowych czujecie zagubienie, to czas nadgonić braki, bo trwający na nie boom jeszcze długo się nie skończy.

Fragment okładki książki „Teo. Dramaty".

Polacy to gatunek łososia. Pawła Soszyńskiego teatr wesołej melancholii

Po niespodziewanej śmierci Pawła Soszyńskiego 18 września 2021 roku jego bliscy przyjaciele zdecydowali się spróbować złożyć w całość odnalezione teksty dramatyczne. W ten sposób powstała książka „Teo. Dramaty”.

Fot. Dorota Masłowska

Masłowska: Duży talent u kobiety ściąga na nią rytualną przemoc

Czy po 20 latach od sukcesu „Wojny polsko-ruskiej pod flagą biało-czerwoną” polska kultura stała się trochę mniej antykobieca? Z Dorotą Masłowską rozmawia Łukasz Łachecki.

Fragment okładki komiksu „Fantomas przeciw wielonarodowym wampirom". Autonomedia

Na pohybel wielonarodowym wampirom. Jakiej popkultury potrzebuje lewica?

Jeśli pozwolimy, żeby kulturę masową zastraszył i sformatował faryzejski moralizm, będzie ona pełna toksycznych zahamowań.

Mohamed Mbougar Sarr. Fot. librairie mollat
 i Marie NDiaye. Fot. Traumrune

Francuzka, Senegalczyk czy po prostu pisarze?

Kinga Dunin czyta „Najskrytszą pamięć ludzi” Mohameda Mbougara Sarra i „Zemsta należy do mnie” Marie NDiaye.

Kadr z filmu „IO". Fot. Gutek Film

„IO” Jerzego Skolimowskiego: Ostatni ludzie

„IO” można potraktować jako utwór skomponowany za każdą czującą istotę, która nie umknęła swoim prześladowcom, pomimo że kilka razy była blisko ucieczki.

książki polecajki

Nowy rok, nowe plany czytelnicze?

Podpowiadamy, po jaką ze starszych książek Wydawnictwa Krytyki Politycznej warto sięgnąć.

Kadr z serialu „Stacja jedenasta". Fot. HBO Max

Trudny rok, dziwnie dobry rok (seriale 2022)

Takie rankingi to zawsze zabawa, ale i opowieść. Mam nadzieję, że pomimo swojej wycinkowości okaże się różnorodna i nie bez małych zaskoczeń. Na serialowe podsumowanie roku zaprasza Klara Cykorz.

Rys. Łukasz Pyrka

Symbolicznie wygrana batalia o zaangażowanie

Igor Stokfiszewski: Należeliśmy do generacji, która wchodziła w dorosłość, kiedy hossa kapitalistyczna naprawdę się kończyła. Zaczęliśmy zadawać sobie pytanie, w jaki sposób funkcjonuje ten świat, z jakich składa się komponentów, jakie mechanizmy nim rządzą. I czy może być inaczej skomponowany.

Zdjęcie ze spektaklu „1989". Fot. Bartek Barczyk

West(End)splaining, czyli Otello objaśnia nam świat

Jeśli podział na centrum i peryferie zniknie, a Amerykanki i Iranki usłyszą swoje postulaty w wersach Wielkiej Improwizacji, „Gazeta Wyborcza” może przestać potrzebować stałego korespondenta w Londynie.

Plakat spektaklu „Wyspa Jadłonomia". Projekt: Kuki Iwański

Wegańska propaganda dotarła do teatru. Tak indoktrynuje się mięsożerne dzieci

Żyjemy w rzeczywistości, w której obły dyskurs polityczny spycha postulat ochrony praw człowieka czy zwierząt we wstydliwe miejsca – mówi nam Maciej Podstawny, reżyser spektaklu „Wyspa Jadłonomia”.

Zdjęcia ze spektaklu „Mój rok relaksu i odpoczynku". Fot. Monika Stolarska/Teatr Dramatyczny

Terapia dla wszystkich [„Mój rok relaksu i odpoczynku” w warszawskim Dramatycznym]

Możemy wreszcie poznać nie wydumane zarzuty i przewidywania wojewody mazowieckiego, ale konkretne efekty dyrekcji Moniki Strzępki w warszawskim Teatrze Dramatycznym.

Fragment okładki książki „Ruska klasyka” wydawnictwa HA!ART

Drut kolczasty, zapach chleba i ruska klasyka

Czy mniejsze literatury są naprawdę gorsze, czy raczej inne, mniej oswojone? Na pewno gorzej się sprzedają. Kinga Dunin czyta „Ludzi sierpnia” Siergieja Lebiediewa i antologię „Ruska klasyka” zestawioną przez Daniela Majlinga.

Maciej Nowak. Fot. Vogue Polska/youtube.com

Oblicza teatru z Kosowa: Handke, queer i pljeskavica

Prisztina to miasto ledwie 200-tysięczne, jednak aż kipiące od energii, której tak brakuje aglomeracjom naszej części Europy, paraliżowanym przez zarazę reprywatyzacji i deweloperki. W tym roku już po raz piąty odbył się tu narodowy teatralny showcase.

Osoby aktywistyczne oblewają zupą obraz Moneta w niemieckiej galerii. Fot. Inside Edition/YouTube.com

Monbiot: Sztuka cenniejsza niż życie

Jak daleko musimy się posunąć, aby ostrzec innych o skali kryzysu? Znacznie dalej niż do tej pory.

Przybyszki w Narodowej Galerii Sztuki Zachęta. Fot. Jakub Szafrański

Jest rok 2137. Przybywamy, by wam o tym opowiedzieć

„To niepokojące, kiedy wszystko może się wydarzyć. To fascynujące, kiedy wszystko może się wydarzyć” − mówią Przybyszki, członkinie kolektywu zawiązanego w proteście wobec działań nowego dyrektora warszawskiej Zachęty.

„Roboty w szkole ateńskiej", obraz wygenerowany przez sztuczną inteligencję. Autor: albyantoniazzi/flickr.com

Królewna Śnieżka w stylu Beksińskiego, czyli kogo zastąpi sztuczna inteligencja

Tak jak Deep Blue, komputerowy program zaprojektowany do wygrywania turniejów szachowych, w latach 90. rzucił na kolana legendarnego Garriego Kasparowa, tak dziś kolejne pokolenie sztucznej inteligencji pokazuje swoją wyższość nad ludzkimi artystami.

jasna 10

Jedne instytucje kultury potrzebują publiczności, a inne społeczności

Rozmowa z Magdaleną Malińską i Igorem Stokfiszewskim ze świetlicy Krytyki Politycznej Jasna 10.

Jerzy Jarniewicz. Fot. Biuro Literackie, ed. KP

Nie wszystko musimy zrozumieć. O poezji Jerzego Jarniewicza

Podobno nikt nie czyta poezji. Ale może to dlatego, że nauczono nas czytać ją źle?

Kadr ze zwiastuna filmu „Mała Syrenka". Fot. ©Disney

Markiewka: Czarna syrenka to nie marksizm. To kapitalizm kulturowy

O tym, dlaczego syrenka jest czarna i czy w serialach Netflixa rzeczywiście widać nadreprezentację mniejszości.

Jean-Luc Godard. Fot. Wikimedia Commons

Jean-Luc Godard. Wprost przeciwnie, czyli dwie lub trzy sceny z życia

Debiut Godarda pokazywał, że kino można zrobić w zasadzie ze wszystkiego. Jak to żartobliwie skomentował w trailerze sam reżyser: wystarczy piękna dziewczyna, bad boy i pistolet.

Tomasz Wołek. Fot. Ryszard Hołubowicz/lublin.com.pl/Wikimedia Commons, ed. KP

Rytuał wzajemnego słuchania

Miałam przyjemność poznać Tomasza Wołka nie z kart historii, nie ze wspomnień, ale takiego, jakim był na co dzień pod koniec życia.

Fot. Thomas Necklen/Unsplash

Pamięć, czułość i znaczenie. Czy współczesna powieść może być zaangażowana?

„Celowałem w serce społeczeństwa, a przypadkowo trafiłem je w brzuch” – podsumował Upton Sinclair, autor wydanej w 1906 roku powieści „Grzęzawisko”. Czy współcześni pisarze i pisarki też mają ambicje wywierania wpływu na rzeczywistość?

Publiczność Off Festiwalu. Fot. Jakub Szafrański

Żale niezalu czy szansa na przyszłość? O kondycji branży muzycznej w Polsce po pandemii

Czy przepaść między mainstreamem a „niezalem” się powiększyła? Czy wracamy do zainteresowania muzyką znanego sprzed pandemii? A może kapitał zżera powoli wszystko, wspomagany przez wrogie instytucje publiczne, skolonizowane przez prawicowych ignorantów?

Mayo - Coups de batons

Polityczny wymiar surrealizmu

Wystawa w londyńskiej Tate Modern próbuje wyrwać surrealizm z kontekstu międzywojennego Paryża, umieścić w prawdziwie globalnych ramach, przedstawić go jako ruch o ogólnoświatowym zasięgu i znaczeniu.

Maja Staśko. Fot. archiwum autorki

„Pokaż cycuszki”? Czas na koniec niesprawiedliwości i cyckową rewolucję

Przez większość życia wstydziłam się swoich piersi za dużych i za małych, rosnących i nierosnących, w staniku i bez. Zawsze było źle. Zamiast serca w mojej klatce piersiowej bił wstyd.

Materiały promocyjne Netflix

Saul Goodman, outsider na własnych zasadach

Awans społeczny to bardzo upokarzające doświadczenie: najpierw człowiek musi sam siebie przekonać, że jego obecna postać nie jest w porządku i należy ją gruntownie zmienić.

Mikołaj Sobczak, The Smiths

Kluczową kategorią młodej polskiej sztuki jest wrażliwość – to pierwsze pokolenie, które tak otwarcie nazywa emocje

Nazwanie i wyznanie emocji daje artystom i artystkom sprawczość, staje się punktem wyjścia do potencjalnej zmiany w kontekście wszystkich trapiących nas kryzysów.

austin-butler-elvis

Estrada na sterydach. Nowy film o Elvisie porywa

Dzięki hiperaktywnej reżyserii Luhrmanna widz nieraz poczuje każdą komórką swego ciała to, czego w konkretnych momentach swego życia doświadczał „Król” lub jego ekstatyczna publiczność.

Daryl McCormack and Emma Thompson in the film GOOD LUCK TO YOU, LEO GRANDE. Photo Courtesy of Searchlight Pictures. © 2022 20th Century Studios All Rights Reserved

Czy mogę cię pocałować?

Emma Thompson na pewno przełamuje tabu pokazywania ciała kobiety dojrzałej w kinie – bez upiększeń i też bez mydlenia oczu ściemami typu: patrzcie, oto pięćdziesięcioletnia Jennifer Lopez, a wygląda jak dwudziestka.

Gabriel Krauze, fot. Dawid Krawczyk

„Skoro bogaci mają nas w dupie, to my ich też” [rozmowa z Gabrielem Krauze]

Z Gabrielem Krauze, pisarzem i byłym gangsterem, o Arystotelesie, Caravaggiu i napadaniu na ludzi rozmawia Dawid Krawczyk.

Fot: Mata, youtube.com

Dlaczego nie zagłosuję na Matę

Nawet mgliście zarysowany program Maty pokazuje, że nie tylko nie ma on pomysłu na rozwiązanie problemów – to on jest problemem.

Kadr z serialu Schody. Fot. HBO Max

„Problemem nie są dowody, tylko twój charakter” [Majmurek o „Schodach”]

Kobieta jest ponad wszelką wątpliwość martwa, coś spowodowało jej śmierć. Mąż staje przed sądem. Twórcy dwóch seriali dostają wymarzony temat na true crime.

Ilustracja z komiksu Hołd dla Ziemi, Joe Sacco. Wyd. timof i cisi wspólnicy

Rysunkowa historia kolektywnej traumy [o komiksie Joe Sacco]

„Dziennikarstwo komiksowe” albo „reportaż komiksowy” nie są zjawiskami nowymi, a Sacco jest najlepszą osobą, która może w te gatunki wprowadzić.

Worki z piaskiem wokół pomnika hetmana Petro Sahaidachnego w Kijowie Fot. Fotoreserg/Depositphotos

To Rosja i Europa mają problem z ukraińską tożsamością

Rozmowa z Wasylem Czerepanynem, organizatorem Kijowskiego Biennale, międzynarodowego forum poświęconego sztuce, wiedzy i polityce.

Czytanie sceniczne spektaklu Bzik tropikalny w TR Warszawa Fot. trwarszawa/YouTube.com

Nie chodzi o ojcobójstwo

Rozmawiamy z członkami Zespołu Edukacji TR Warszawa: Michałem Domańskim i Anną Rochowską, koordynatorką zespołu, pracowniczką z 26-letnim stażem, której odejście stało się bezpośrednią przyczyną medialnego protestu aktorów.

Dyrektorka TR Warszawa Natalia Dzieduszycka Fot. Alicja Szulc

Dzieduszycka: Mam zrezygnować? Uciec? Nie jestem tchórzem

Jeśli dostanę niezbite dowody na mobbing czy przemoc – momentalnie pożegnam się z kimś, kto dopuszczał się przekroczeń swoich uprawnień wobec innych pracowników. Rozmawiamy z dyrektorką TR, Natalią Dzieduszycką.

Robotnicy osłaniają pomnik workami z piaskiem w Charkowie Fot. Fotoreserg/Depositphotos

Żadnej społecznej fascynacji kulturą rosyjską w Ukrainie nie będzie

Rozmowa z Izą Chruślińską, pisarką i rzeczniczką dialogu polsko-ukraińskiego.

Segregowanie darów w teatrze Fot. Olia Klimuk

W lwowskim teatrze: pomagamy i czekamy na zwycięstwo

Żeby w tych trudnych czasach uwierzyć, że czeka nas przyszłość, że to wszystko można przeżyć, najpierw trzeba uporać się ze swoją przeszłością.

Kadr z filmu Mała mama Fot. Gutek Film

„Mała mama”: O dzieciach (nie) dla dzieci

Z „Małą mamą” skojarzyły mi się animacje Disneya i Pixara – „Nasze magiczne Encanto” i „To nie wypanda” – nie tylko dlatego, że Dzień Matki niemal sąsiaduje w kalendarzu z Dniem Dziecka, a plakaty wszystkich trzech filmów można obecnie zobaczyć obok siebie w kinowych korytarzach.

Muniek Staszczyk Fot. 
Światowe Dni Młodzieży Krakow 2016/flickr.com

Czekając na prześladowanie Muńka Staszczyka

Muniek czuje się w Polsce członkiem jednej z najbardziej prześladowanych grup. Obok „myśliwych i palaczy”.

Cyryl I, Aleksandr Dugin, Władimir Putin Fot. Wikimedia Commons, ed. KP

Korzenie nowego rosyjskiego faszyzmu [rozmowa]

Rozmowa z Adamem Pomorskim, tłumaczem, eseistą, historykiem idei.

MS.Kronos Alexandr Zubko

Żaden „dobry Rosjanin” nie ma dziś prawa mówić w imieniu Ukrainy

Rozmowa z Marianą Sadowską, ukraińską pieśniarką, aktorką i kompozytorką.

Oksana Zabużko przemawia w Parlamencie Europejskim Fot. European Union 2022

Krzyż wam na drogę, chachły, czyli o toksycznej miłości

Każdy kolonizator kocha kolonizowanych, twierdzi Zabużko. To miłość typu: tak cię kocham, że nigdy nie dam ci odejść, raczej cię zabiję. Kinga Dunin czyta „Planetę Piołun” Oksany Zabużko.

Kadr z filmu Lewiatan Andrieja Zwiagincewa Fot. Against Gravity

Czy przez wojnę mamy skancelować Dostojewskiego?

Dziś jesteśmy winni solidarność przede wszystkim kulturze ukraińskiej, którą Rosja Putina chce – tak samo jak ukraińską państwowość – po prostu zniszczyć.

Ilustracja z gry Disco Elysium/ZA/UM, Humble Bundle

Manifest polityczny ubrany w opowieść detektywistyczną. Rozmowa z tłumaczem gry „Disco Elysium”

Próbowałem połączyć postać rzeczowego policjanta, który stara się wyrwać z uzależnień, z kompletnie nieobliczalnym świrem.

John F. Kennedy Fot. Wikimedia Commons CC0

JFK: ostatnie amerykańskie niewiniątko

Zabójstwo prezydenta Kennedy’ego było największą zbiorową traumą Ameryki aż do zamachów z 11 września. Oliver Stone nakręcił o nim już drugi film, tym razem dokumentalny.

Fot. John Perry/flickr.com

Irlandia planuje zapewnić artystom dochód podstawowy

Z powodu pandemii państwo zagwarantuje twórcom kultury dochód podstawowy przez kolejne trzy lata.

Fot. Małgorzata Kowal

To będzie przejęcie majątku skarbu państwa przez Kościół

Rozmawiamy z aktywistą Łukaszem Misiuną i Anitą Sowińską z Lewicy zaangażowanymi w walkę o Łysiec.

Skan fotografii Jana Świderskiego, IS PAN/ MEK

Hej, kolęda, kolęda, czyli niezbędny komentarz do antysemickiej maski

Nie dają mi spokoju maski Żydów i Romów z różnych grup kolędniczych. Nieraz słyszałam pytania: dlaczego muzeum pokazuje takie karykatury?

Wiktoria Korzeniewska Fot. Kamil Jasiński

Niesamowite Słowianki. „Tutaj nawet drzewa inaczej szumią”

Kiedy już najedliśmy się tym Zachodem, przyszedł czas zobaczyć, co mamy u siebie, pod głębokimi pokładami kultury. Tak zaczyna się odkrywać słowiańskość. (Ale uprzedzamy: Wielka Lechia to nadal brednia!) Reportaż Pauliny Siegień.

Reservation Dogs

Całkiem zwyczajny rok (seriale 2021)

Wszelkie podsumowania i top dziesiątki są zawsze selekcją subiektywnego, osobistego wycinka. Mam nadzieję, że czytelniczki i czytelnicy znajdą w moim małym przeglądzie coś dla siebie.

Fot. ZDECHŁY OSA/Youtube.com

Zdechły Osa „Sprzedałem dupe”: wyrzygany album dla wizjonerów

Jego debiut to album, który wymyka się wszelkim ramom gatunkowym. Takie płyty powstają rzadko, a gdy się ukazują, trafiają do kanonu.

Fot. HBO Max

I tak po prostu − jak nie ma Samanthy, w wielkim mieście nie ma seksu

Obejrzałam cztery odcinki serialu „I tak po prostu” i po prostu byłam wkurzona i rozczarowana tym, że z bohaterek po pięćdziesiątce zrobiono takie nienadążające za światem, niemądre osoby.

Fragment okładki książki Renegades. Born in the USA. Wyd. Crown

Obama i Springsteen: renegaci pod choinkę

Barack Obama i Bruce Springsteen, dwaj zupełnie nietoksyczni mężczyźni, z duchowej i patriotycznej potrzeby porozmawiali sobie o Ameryce. No miło.

Fot. Natalie Wynn Parrott, CC BY-SA 4.0

Oscar Wilde z YouTube’a, czyli filozofia bez przynudzania

ContraPoints to chwytliwa i nieoczywista kontra dla trolli z altprawicy – i jeden z najbardziej wpływowych kanałów na YouTubie.

Fot. Kuba Mozolewski

Jak wygląda lepszy świat? A tak!

„Dłuższy stół” to książka, w której obok przepisów kulinarnych są też inne, na przykład: jak zdobyć wizę humanitarną, jak wyrobić kartę stałego pobytu, jak dostać status uchodźcy. Kto stoi za tym projektem?

Fot. tomek.kolankiewicz.9/facebook.com, materiały prasowe FPFF Gdynia. Ed. KP

Wolałbym, żeby w Gdyni dyskutowano o filmach, a nie o polityce państwa

Z Tomaszem Kolankiewiczem, dyrektorem artystycznym festiwalu filmowego w Gdyni, rozmawia Jakub Majmurek.

Kadr z filmu „Titane”. Fot. materiały promocyjne

Ciągle te filmy o rodzinach…

Ścieżki czułości plączą się i rozplatają, prowadzą w przepaść lub w krzaki – czasem nie pozostaje więc nic innego, jak podziwiać widoki. A co przeszliśmy, to nasze.

Fot. memory-alpha.fandom.com

Kogo zbombardowałby kapitan Kirk?

Co łączy „Star Treka”, Afganistan i doktrynę imperializmu? Otóż scenarzyści „Star Treka” wprowadzili do popkultury pewne bardzo wyraźne przesłanie.

Fot. Y3t4r5/Wikimedia Commons CC-BY SA 4.0

Pięć powodów, dla których warto znać tę muzułmańską raperkę

Mona Haydar to kobieta, muzułmanka, Amerykanka o syryjskim pochodzeniu, poetka i robiąca karierę raperka, a do tego matka. Łączy bardzo wielu ludzi w nienawiści do siebie.

Legenda Radmoru

Legenda w przedmiotach zaklęta

Z poświęconej słynnemu gdyńskiemu przedsiębiorstwu „Legendy Radmoru” wyraźnie wyziera fascynująca opowieść o technologicznym rozwoju, snuta poprzez dizajn i materialną historię.

Fot. Festiwal Tutaka

Białorusini chcą głośno mówić o swojej kulturze, o języku

Festiwal Tutaka został wymyślony po to, by pokazać białoruskie przebudzenie i stworzyć miejsce, gdzie spotkają się Białorusini z Podlasia z Białorusinami z Białorusi i z wszystkim przyjaciółmi sprawy białoruskiej.

Fot. Joaquim Correa/Unsplash

Chcecie kultury? Wprowadźcie dochód podstawowy

Pracownicy kultury mocno ucierpieli w pandemii, ale już wcześniej byli grupą szczególnie sprekaryzowaną. Właśnie im przysłużyłby się dochód podstawowy.

Liliana Piskorska Zeic fot archiwum własne

Odzyskać radykalność

W sobotę 31 lipca w świetlicy Krytyki Politycznej na Jasnej 10 odbędzie się spotkanie z artystką Lilianą Zeic. Zapraszamy!

Oktawia Kromer. Fot. Jakub Szafrański

Na ludzkiej samotności można zarobić. Trzeba tylko oszukać

Żeby odczuć przyjemność z płatnego przytulania, musisz na chwilę oszukać się w myślach, że przytulająca osoba jest dla ciebie kimś bliskim.

Bohdan Pniewski i

Elity zawsze chcą, żeby było nowocześnie, ale nie dziwacznie

Bohdan Pniewski wykreował oblicze stolicy i jako architekt władzy przetrwał wszelkie burze polityczne. Jakby „dobra zmiana” miała swojego Pniewskiego, kogoś tak efektywnego w realizowaniu jej wizji, to trochę strach. Rozmowa z Grzegorzem Piątkiem.

Rafał Jakubowicz 100/100

Dziś na akademii nie wystarczy lepić gluty

Dr hab. Rafał Jakubowicz od dwóch dekad związany jest z Uniwersytetem Artystycznym w Poznaniu. Jest artystą, hebraistą, działaczem Inicjatywy Pracowniczej. Od miesięcy pozostaje w konflikcie z uczelnią. W rozmowie z Witoldem Mrozkiem opowiada, co się wydarzyło.

Ekspozycja w Wenecji Fot. Jacopo Salvi

Bez wsi nie poradzimy sobie z wyzwaniami przyszłości

Często to wieś jest poligonem, gdzie testuje się rozwiązania, które później zostaną przejęte przez miasta. Rozmowa z kuratorami wystawy „Trouble in Paradise” prezentowanej na Biennale Architektury 2021 w Wenecji.

Stephen King Jack Nicolson

Chcesz zostać pisarzem? Czytaj książki, słuchaj redaktorek

Kinga Dunin czyta „Jak pisać. Pamiętnik rzemieślnika” i „Później” Stephena Kinga oraz „Rozpływaj się” Anny Cieplak.

Mateusz Adamczyk 1

Niedasizm językowy nie istnieje

O feminatywach, języku neutralnym płciowo i poprawności rozmawiamy z Mateuszem Adamczykiem.

Bartosz Bielenia w Parlamencie Europejskim

Bartosz Bielenia dla KP: Performance Jany Shostak bardzo mnie poruszył

Aktor w geście solidarności z Białorusią krzyczy w PE. – Krzyk to wypowiedź najbardziej adekwatna do obecnej sytuacji osób, które są poddawane represjom w Białorusi – mówi nam Bartosz Bielenia.

Julia Ruszkiewicz

Państwo mecenasem kultury. Po co artystom opłata reprograficzna?

Czym byłby smartfon bez możliwości odtwarzania muzyki, filmów, czytania książek, artykułów prasowych, oglądania zdjęć czy grafik? Z reżyserką i scenarzystką Julią Ruszkiewicz rozmawia Paulina Januszewska.

Czarne Szmaty

Będziemy się teraz sami cenzurować?

Jeśli uwewnętrznimy głos pisowskiego kołtuna i rządowego cenzora i będziemy się cenzurować, zanim zrobi to PiS, to już przegraliśmy.

Joanna Rajkowska, Rhizopolis Fot. Monika Stolarska

Rajkowska: Ciała kobiet i ciała drzew wylądowały po jednej stronie barykady

Obserwowałam rzeź drzew, jej ślady, to, co po niej zostaje, i łączyłam z ogólną niechęcią władzy do ciał, również kobiet, mniejszości, każdego, kto nie pasuje do obrazu idealnego świata PiS-u – mówi Joanna Rajkowska.

Laura Jane Grace

Czy Bóg błogosławi twoje transpłciowe serce?

Jak Laura Jane Grace musiała zdradzić punk rocka, żeby nadal go grać.

ból przemoc

Przemoc nie jest metodą pracy w teatrze

W odpowiedzi na falę protestów wobec przemocowych sposobów pracy w teatrze niektórzy komentatorzy zastanawiają się, czy bez przemocy reżyseria w ogóle będzie jeszcze możliwa.

ludzki głos

„Ludzki głos” Pedro Almodóvara: ćwiczenia z konwersacji

Czy za kolejnym powrotem hiszpańskiego reżysera do „Głosu ludzkiego” Jeana Cocteau kryje się coś więcej niż domykanie dawnych wątków i po prostu chęć pracy z Tildą Swinton na tekście, z którym Almodóvar czuje się pewnie?

Marta Frej

Marta boska (nie tylko) od memów

Czy Maryja chodziłaby na protesty? Po co nam dziewczyńskość? Czemu Polkom jest coraz mniej do śmiechu? O tym rozmawiamy z Martą Frej.

sound of metal-2

Człowiek zwany ciszą

Pewien gość, z którym pracowałem, powiedział mi kiedyś, że póki ma się czym zająć, jakoś to leci, najgorzej jest tuż przed snem, kiedy człowiekowi zaczynają przychodzić do głowy różne głupoty. Myślę, że nie tylko jego to dręczyło.

przemysław czapliński-100

Czapliński: Bez odwagi społeczeństwo zostałoby pożarte przez władzę

Niepewność jest podstawowym stanem skupienia rzeczywistości, ale jest również pewną strategią zarządzania społeczeństwem. Rozmowa z Przemysławem Czaplińskim.

tomasz-stawiszynski

Stawiszyński: Toczmy spory, opierając się na faktach i podstawach naukowych. Bez nich rozstrzygać będzie naga siła

Nikt Kościołowi nie zabrania głosić przekonań, które w świetle wiedzy naukowej są anachroniczne, ale nie ma powodu, żeby te przekonania były podstawą prawa obowiązującego także ludzi niewierzących.

lgbt queer

My, lud queerowy

Naszą książkę można czytać jako swoistą historię nieheternormatywości i rozszczelniania opresyjnej normy – mówią Alessandro Amenta, Tomasz Kaliściak i Błażej Warkocki, twórcy „Dezorientacji. Antologii polskiej literatury queer”.

świetlica-warszawa_red-1024x1024

Huczne otwarcie Jasnej 10, warszawskiej Świetlicy Krytyki Politycznej, jeszcze się odbędzie

W roku 2020 na Jasnej 10 działo się naprawdę wiele: mikrozamówienia, prace z Programu Solidarnościowego, dyskusje, warsztaty, a nawet kilka koncertów. Ten rok również zapowiada się intensywnie. Zobaczymy się, on- czy offline.

biuro

Stawiszyński: Stół

„Regularnie dostarczaliśmy pomysły Zarządowi, Zarząd zaś równie regularnie je odrzucał, ale wciąż wymagał, żebyśmy je dalej podsuwali”. Opowiadanie Tomasza Stawiszyńskiego.

Fot. Wikimedia Commons CC BY-SA 3.0

Lem, prorok w peryferyjnym kraju

W latach 70. władze PRL robiły z Lema symbol sukcesu „drugiej Polski”, obok Fiata 126p i Huty Katowice. Michał Sutowski rozmawia z Wojciechem Orlińskim.

Zuzanna Bartoszek

Trudno się sobie podobać bez czyjejś pomocy

Osią mojej tożsamości nie jest to, że jestem łysa, ani to, że jestem kobietą. Osią jest to, że piszę, że maluję. Rozmowa z Zuzanną Bartoszek, poetką, artystką, jedną z bohaterek książki „Alopecjanki. Historie łysych kobiet”.

Watch Dogs: Legion. Fot. Ubisoft

Londyn zamienia się w bananową republikę

„Watch Dogs: Legion” to wirtualny postbrexitowy Londyn. Czy dystopijna rzeczywistość w tej grze jest warta sprawdzenia i oferuje graczom coś poza czystą rozrywką?

Fot. SnappyGoat.com. Ed. KP

Czy kino czeka trudny powrót do offline’u?

Skoro w pandemii premiery filmowe przeniosły się do sieci, to może po lockdownach na dużym ekranie zagoszczą seriale z Netflixa?

Fot. Molie Sivaram/Unsplash. Edycja KP.

Czym się (kulturalnie) znieczulaliśmy w 2020 roku

Kultura jako ucieczka czy może stymulacja? Przedstawiamy subiektywne kulturalne podsumowanie pandemicznego roku przygotowane przez zespół KP.

Fot. Edycja KP

Lepiej późno niż wcale

Kinga Dunin czyta „Nadchodzi chłopiec” Han Kang, „Smutnego ambasadora” Anandy Devi i „Debiutanta” Siergieja Lebiediewa.

Fot. materiały promocyjne

Rudzka: Pokazuję siłę mężczyzn, która jest słaba

Zajmuję się światem, w którym cierpienie kobiet jest umniejszane, może tylko prześwitywać – mówi Zyta Rudzka, autorka powieści „Tkanki miękkie”.

dikk815-min

Fascynujące pasożyty architektury

Dobudówki, których pełno w Europie Wschodniej, robią wrażenie tymczasowości i całkowitego braku poszanowania dla innych. Ale budzą też podziw dla nieposkromionej myśli technologicznej.

Fot. Wikimedia Commons, Youtube. Edycja KP.

Dziadersi polskiej fantastyki

Machosłowiańskość w fantastyce się przejadła. Panowie ze starej gwardii wkrótce będą musieli poddać się mechanizmom wolnego rynku, których tak zaciekle bronią.

Fot. Piotr Nykowski

Defekt sztucznych róż

Sprzedawcy nie mają łatwego zadania. Ledwie wiążą koniec z końcem. Dlatego rozumiem, gdy mówią, że teatry to nie dla nich, bo mają ważniejsze problemy na głowie.

Fot. Monika Bryk

Julki kontra kuce i piwniczaki. Ale generalnie to ***** ***

Dla młodych nie ma nic złego w okrzykach „jebać PiS”, ale już w obraźliwym nazywaniu czyjejś orientacji psychoseksualnej, płci czy pochodzenia – owszem.

Fot. Jakub Szafrański

Julki z Twittera chcą zmieniać świat

Jeśli zobaczycie w necie julkę, to stawajcie po jej stronie. Nawet jeśli pisze niemądrze, ma prawo do takiej samej łagodnej korekty jak jej głaskani po główkach koledzy.

Fot. Wikimedia Commons CC0

Czy chłopom na Zachodzie było gorzej niż w Polsce?

W Europie Wschodniej różnicę pomiędzy chłopem a szlachcicem uważano za równie wrodzoną jak kolor skóry w Stanach Zjednoczonych.

Fot. David Andrews/Flickr.com

Fałszywe wyobrażenia o realnej krzywdzie

To nie lewica moderuje debatę publiczną. To kapitalizm ustanawia pole debaty tak, by niektórzy nigdy nie mogli zabrać w niej głosu.

Kinga Dunin - fot jakubszafranski-4

Nie ma kultury bez „cancel”

Ważnymi instrumentami kształtującymi procesy uważniania i unieważniania dysponuje władza. Edukacja, prawo, polityka kulturalna…

Fot. USMC photo/Nicole Rogg/Flickr.com

Azbestowy koc katastrofy

Tkwimy w ogarniającym wszystko ogniu charkotu, który czasem zrywa się ze smyczy i przybiera kształt kryterium ulicznego, od Portland po Paryż.

Fot. Gerd Altmann/Pixabay

Brutalna prawda o „cancel culture”

Brutalna dla konserwatystów prawda o „cancel culture”.

Fot. Paweł Pająk/Flickr.com CC BY-NC 2.0

„Cancel culture”. Liberalny teatr czy lewicowy cyrk?

Ani lewicowy cyrk, ani liberalny teatr. Watykan i byli pracownicy Doliny Krzemowej odpowiadają na kryzys demokracji.

Frantz-Fanon-01

Czarny, czyli wszystkie nerwice świata

Książka Frantza Fanona bezlitośnie wytyka światu całą historię zbrodni, upokorzeń, a w końcu litości i wolności podanej „pańską ręką”.

Fot. Archiwum Marii Janion

„My z niej wszystkie”. O Marii Janion

Odeszła od nas Maria Janion, ale nie przemija jej intelektualny projekt.

młodzi faszyści onr szturmowcy

Piosenka przewodnia

Brunatność nie „wkradła się do domu Chopina”, ona zawsze tu była. To jej dom i ma do niego klucze.

mam-na-imie-jazz-festiwal-gdynia

Biblioteka w Gdyni zastraszona przez prawicę. „Nie możemy zapewnić dzieciom bezpieczeństwa”

Gdynia miała zamienić się w Miasto Słowa, ale zamiast tego stała się stolicą transfobii. Winna… książeczka dla dzieci.

Fot. LIBERATO/Youtube.com

Między mafią a pandemią: briefing z włoskiej kultury 2020

Mimo lockdownu i odwołania imprez masowych włoska kultura kwitnie. Polecamy najciekawsze nowości książkowe, filmowe i muzyczne tego lata.

J.K. Rowling

„Cancel culture” nie istnieje

W jednej kwestii J.K. Rowling nie różni się od Trumpa czy arcybiskupa Jędraszewskiego. Lubią przekonywać, że to oni są ofiarami polowania na czarownice.

Fot. dreamadoptionsociety.com

Epidemia w wirtualnej rzeczywistości

Wirtualne ciało nie jest złudzeniem czy zastępstwem realnego, tylko czymś nowym. To autonomiczna forma realności.

Pięciu Braci. Fot. Materiały promocyjne.

„Pięciu braci” to ludowa, nie-biała historia wojny w Wietnamie

Lee połączył atrakcyjną sensacyjną narrację z genialnie złośliwym, mrocznym humorem i niebanalną polityczno-historyczną refleksją.

Fot. Phinehas Adams/Unsplash, pngegg.com. Edycja KP.

„Cancel culture”, czyli kultura unieważniania

Popełniła wykroczenie przeciw jednomyślności? – Zaorać.

Fot. Statsministerens/flickr.com

Norwegia i świat oczami 9-latka

Ewa Sapieżyńska rozmawia z 9-letnim synem Lukasem o nauce, lekcjach religii i tęczowej fladze na maszcie na dziedzińcu szkolnym.

Fot. Dinah Dinamyte/flickr.com, CDC/Unsplash. Edycja KP.

Koronawirus pokazał, że wciąż jesteśmy etnocentryczni

Za rozwojem mobilności, środków transportu i sieci połączeń nie nadążyła nasza kulturowa wyobraźnia, która wciąż w bardzo konserwatywny sposób wyznacza granice wspólnoty.

Fragment okładki. Fot. Materiały prasowe.

„Bez żadnego udziału Niemców”. Jak polska granatowa policja mordowała Żydów

Według części polskich policjantów (jak i w opinii wielu ich kolegów z konspiracji) nie było większej sprzeczności między mordowaniem Żydów a walką o wolną Polskę.

Pusta widownia w teatrze. Fot. Flickr

Koronawirus zabija instytucje kultury. Czy rząd wyciągnie do nich rękę?

Daria Gosek-Popiołek: Pandemia będzie trudnym czasem dla sektora kultury i uderzy nie tylko w artystów.

monalisa-koronawirus

7 doskonałych internetowych inicjatyw na czas epidemii

Wirtualne koncerty i spacery oraz całkiem rzeczywista i praktyczna pomoc. Tak się organizujemy w czasie zarazy.

30-lat-polskie-sceny-techno-baner

Wydajemy książkę o polskiej scenie techno. Wesprzyj nas!

To książka o nas. Tańczących do świtu i dłużej. W Sopocie, Warszawie, Sanoku i Łodzi, na leśnych polanach i plażach.

CSW Zamek Ujazdowski. Fot. Mariusz Cieszewski, flickr MSZ

Rok Antyfaszystowski przeciwko cenzurze w CSW Zamek Ujazdowski

To reakcja na decyzję dyrektora placówki, Piotra Bernatowicza, który zdecydował się zerwać współpracę z kolektywem.

MHZP_00053-kopiakrynski

Halbersztadt: Demontaż instytucji kultury trwa w Polsce od dawna. To „zasługa” nie tylko PiS-u

Przyszłość Muzeum Śląskiego i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN stoi pod znakiem zapytania. I znów pada ofiarą politycznych rozgrywek.

ursus_hybryda_m-63498

„Symfonia fabryki Ursus” nominowana do Orłów

Eksperymentalny film dokumentalny, w którym dawni pracownicy Ursusa odtwarzają jeden dzień z pracy zakładu, powalczy o jedną z najważniejszych nagród filmowych w Polsce.

mariusz waras-kaczyński-2

Szyszko jako trofeum myśliwskie, Macierewicz – mały modelarz, a Kaczyński to rzymski senator

„Kiedyś ściany były dosłownie pełne polityki” – mówi artysta street-artowy Mariusz Waras.

Fot. Pxhere.com CC0

Twój smartfon czyni cię nieszczęśliwym

Jaś Kapela czyta książkę Andersa Hansena „Wyloguj swój mózg”.

Ina Wyłczanowa. Fot. Yana Punkina/Razvitie Corporation

Nasze czarownice też odczyniają uroki jajkiem

Radost jest astrolożką amatorką. Wytworem rozmaitych współczesnych systemów autokontroli. Dieta, bieganie, medytacja, feng shui w domu, idealne stroje, jej mantra to: „ja tworzę swój świat”.

Omar-Tall-Sabre-Sword-Senegal

Europa musi oddać Afryce zrabowane dziedzictwo

W muzeach byłych potęg kolonialnych Europy znajdują się setki tysięcy zabytków zrabowanych z Afryki. Czas je zwrócić ich prawowitym właścicielom.

z21359509QMaria-Komornicka-min

Czytaj, przerabiaj, przetwarzaj, dyskutuj!

Po 70 latach od śmierci twórcy można już jej/jego dzieła, bez zgody właścicieli praw majątkowych, publikować, tłumaczyć czy adaptować.

Olga Tokarczuk

Duma, duma, nasz Polak został papieżem! Rok 2019: rok Olgi

Uznajmy esej Olgi Tokarczuk „Czuły narrator” za najważniejsze wydarzenie sezonu.

Bez tytułu

Nie ma złota w Szarych Górach [Dunin ogląda „Wiedźmina”]

Wiedźmin grany przez Henry’go Cavilla jest całkiem atrakcyjny. Jak trochę się rozbierze, pasowałby do reklamy majtek w piśmie gejowskim. 

budapeszt protest 3

Kultura obroniona przed Orbánem – na razie

Węgierska opozycja ma na koncie zwycięstwo, jednak chwilowy odwrót Fideszu wynika raczej z wewnętrznych potyczek, jakie toczą ze sobą politycy i interesariusze ze świata kultury.

Laureaci Zielonej Góry 1979. Drugi od lewej Stefan Każuro, dalej Marzena Osiewicz, Joanna Zagdańska, Barbara Kalinowska-Giedrojć. Fot. z książki Festiwale wyklęte, archiwum prywatne Stefana Każuro

Trwa szał wymazywania peerelowskich festiwali. Dumę zastąpił wstyd

Kicz polityczny był i jest sposobem zmagania się z historią i jej złożonością. Dziś są nim żołnierze wyklęci, powstanie warszawskie. Rozmowa z Bartoszem Żurawieckim, autorem książki „Festiwale wyklęte”.

media raport

Koniec prawdy, niech żyją prawdy!

Raport Mikołaja Lewickiego o mediach i polityczności w dzisiejszej Polsce.

Zenek-Martyniuk-Boys

Disco polo, czyli polski underground

Disco polo wciąż istnieje i ma się nieźle. Po latach można jednak z pewnego dystansu spojrzeć na jego początki.

pelna kultura puste konta raport

Praca w warszawskiej kulturze staje się luksusem

Jak wszędzie w Polsce, także w warszawskiej kulturze instytucje buduje się na niskopłatnej pracy i wyzysku kobiet. Rozmowa ze współautorem raportu „Pełna kultura – puste konta”.

Piotr Bernatowicz dyrektorem CSW

Hunwejbin „dobrej zmiany” w CSW? Kim jest Piotr Bernatowicz

CSW Zamek Ujazdowski nie ma szczęścia do dyrektorów. Czy Piotr Bernatowicz przejdzie do historii jako grabarz tej instytucji?

Nobel dla Olgi Tokarczuk

Dunin o Tokarczuk: Olga jest niespokojnym i bardzo dociekliwym duchem

Minister Gliński kiedyś doradzał Oldze, żeby lepiej zrozumiała polską wspólnotę. Nakłady jej książek i tłumy na spotkaniach pokazują jednak, że jest też taka wspólnota w Polsce, z którą pisarka dobrze się rozumie.

Dobra zmiana w kulturze

Kurz: „Dobra zmiana” dowartościowała kulturę – ale tylko jako „kulturę narodową”

PiS jest nowoczesne w tym, jak diagnozuje problemy współczesnego świata, i jednocześnie radykalnie anachroniczne w tym, jak na nie odpowiada.

Piotr-Glinski-2015

Powrót centrali, państwowcy wyklęci i kasa

Raport Iwony Kurz z „dobrej zmiany” w kulturze.

Bez tytułu

Zaczyna się Rok Antyfaszystowski

Przedstawienia teatralne, wystawy, koncerty, przeglądy filmów i debaty. Wszystkie pod hasłem „przeciw wojnie, przeciw faszyzmowi”.

fot. Wojciech Janaczek /File source: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Katastrofa_kolejowa_pod_Szczekocinami_03.jpg

„Na popielato masz? A ja mam, kurwa, na czerwono!” Na polskiej kolei sterowanie ruchem pociągów odbywa się na słowo honoru

Fragment książki Karola Trammera „Ostre cięcie. Jak niszczono polską kolej”, która właśnie ukazała się nakładem Wydawnictwa Krytyki Politycznej.

Małgorzata Płysa i Mat Schulz, Unsound for. Kachna Baraniewicz 3

Unsound: solidarni w rejwie

Festiwal nie zmieni świata, ale może być schronieniem przed jego niebezpieczeństwami. Rozmowa z twórcami festiwalu Unsound.

IMG_20190618_135023

Z władzą i Wajdą, młodym reżyserem, prowadzi dwie różne gry, w obu chodzi o kino

Fragment książki Michała Danielewicza „Ford. Reżyser”, która właśnie ukazała się nakładem Wydawnictwa Krytyki Politycznej. Dziś w Warszawie spotkanie z autorem.

61775683_1521156501354026_1332965915179876352_n

Sto Rozbratów na stulecie Rozbratu

O Rozbracie z Markiem Piekarskim rozmawia Przemysław Witkowski.

revo

Prawda i sprawiedliwość

Skradanka, w której wcielamy się w londyńskiego dziennikarza śledczego, i dramat sądowy z czasów jakobińskiego terroru. Właśnie ukazały się dwie niezależne gry, które mierzą się z potworem biurokracji.

0_JS177927583

„No tomorrow” w czasach brexitu

Brytyjski zespół Sleaford Mods wydał nową płytę i dalej atakuje wszystko, co się da.

52926422_10215669773590211_2452802891568644096_n

Konsekwencje „Konsekwencji”

Prawicowe media prowadzą grę polityczną, niszcząc zarazem wolność słowa i polską demokrację.

JAK_BYC_KOCHANA-Gabriela-Muskała,-Michalina-Łabacz-Fot.-Magda-Hueckel

Trzynaście lat opętania, czyli „Jak być kochaną” w Teatrze Narodowym

To nie jest spektakl o polskich bohaterach i wojnie, ale o psychologii pamięci i konsekwencjach kobiecej traumy. Nareszcie!

„Kurier”

Niewczesny kurier

Film przez większość czasu wygląda jak tania, nie najlepsza telewizja z lat 90. Jednostronny i infantylny dla dorosłych i zbyt topornie pedagogiczny dla dzieci.

Grace-and-Frankie-netflix-2

Ostatni okres dojrzewania

Uczynienie ze starszych osób postaci innych niż „babcia”, „dziadek”, „starsza pani w domu opieki”, „sąsiad z demencją” albo „uroczy staruszkowie trzymający się za ręce” wydaje się istotną nowością w popkulturze.

082-natalia_ll_sztuka_konsumpcyjna_1974done

Artystko, chcesz być ubezpieczona?

Po wielu latach protestów, apeli i nagłaśniania problemu powstał projekt ustawy mającej zapewnić artystom dostęp do systemu ubezpieczeń.

fyre-festival-promo

Piętrowe oszustwo, czyli z Instagrama do realu i z powrotem

Jeden oszukał, inni dali się oszukać, a ci, którzy nadmuchali promocyjny balon, wyprodukowali film dokumentalny, by oczyścić się z zarzutów.

Homelandiswatermelon-title

Protest polityczny nie jest na sprzedaż

Pamiętacie antykolonialne graffiti wstawione na planie serialu „Homeland” bez wiedzy producentów? Przerobiono je na towar i wystawiono na sprzedaż.

7456282542_18eb2cc07e_b

Podtapianie Bunkra

Nerwowe ruchy wokół Bunkra Sztuki można uznać za wyraz bezradności miasta wobec problemu instytucji sztuki współczesnej, jej kształtu i publiczności.

brexit-1

„Brexit”: psychodeliczna groteska

Między groteską a paradokumentem, film „Brexit: The Uncivil War” próbuje pokazać, jak technologia zapanowała nad polityką.

bohemian-rhapsody-poster

„Bohemian Rhapsody”: ugrzeczniona bajka dla nostalgików

Film o historii grupy Queen wybiera największe hity i układa z nich grzeczną, drobnomieszczańską bajkę.

Nietota_885

Hakujemy korporacyjne technologie, żeby tworzyć performans

Nie da się oderwać maszyn od zagadnienia ekologii. One korzystają z energii, którą jako ludzie czerpiemy z naszej planety w sposób totalnie zachłanny.

Zimna wojna. Fot. Łukasz Bąk, materiały promocyjne

5 najważniejszych wydarzeń filmowych. Ostatni taki rok?

Pod koniec poprzedniej dekady, zaczął się najlepszy w historii III RP okres polskiego kina.

Osiedle-Muranów-w-latach-60

Architektura PRL: nie tylko polityka

Architekci – jak inni twórcy w PRL – też walczyli o swoje dzieło. Jakub Majmurek rozmawia z Anną Cymer, autorką książki „Architektura w Polsce 1945-1989”.

Ina_Benita_OKLADKA-crop2

Miłość pod specjalnym nadzorem

Fragment książki „Ina Benita. Za wcześnie na śmierć” Piotra Gacka, opublikowanej przez Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

nohavica

Gdy piosenka szła do wojska

Władimir Putin awansował Jaromíra Nohavicę na generała. Wojna kulturowa nie ominęła czeskiej estrady.

Sąsiedzi, Fot. FB VCRC

Tam, gdzie kończy się polityka, azylu udziela sztuka

Sztuka stała się strefą azylu w czasach, kiedy nagle wyczerpały się możliwości polityczne.

kotlet

A gdyby porozmawiać o narkotykach tak jak o kotletach

Przypominamy rozmowę Jana Smoleńskiego z Renatą Dancewicz.

Bunkier-Sztuki

Stawka większa niż Bunkier

Prezydenci miast wciąż traktują galerie, muzea, teatry jak własne folwarki, które obsadza się według koleżeńsko-politycznego klucza.

Dama-z-lasiczka

„Dama z łasiczką” i inne dzieła, czyli najdroższy prezent III RP

Afera z Fundacją Książąt Czartoryskich wynika z banalnej mieszaniny bałaganu prawnego, historycznych sentymentów i prozaicznej pazerności ludzi noszących rozpoznawalne nazwiska.

narko

Komiks „Narko”, czyli historie prawdziwe, a nie wydumane straszaki

Scenariusze z Narko nie są tak wywrotowe i rewolucyjne, jak moglibyśmy się początkowo spodziewać. Aleksander Krukowski recenzuje komiks o narkotykach.

6823

Pablo na gigancie [recenzja Narcos]

Jak lubicie hamletyzowanie narkobaronów w klapkach na kolumbijskiej działce, to polecam. Recenzja Dawida Krawczyka.

the-meursault-investigation-

Zabójstwo w pełnym słońcu [fragment powieści]

Dlaczego u Camusa słowo „Arab” pada 25 razy, a imię zamordowanego ani razu?

006639

„Halka” na Haiti [rozmowa]

Na Haiti jest wioska, której czarni mieszkańcy nazywają się Polakami.

436613_2

Janiszewski: Kowboje walczą z hifem

Masz hifa? Wsiądź na byka i zwalczaj nieudolny system – taką terapię zdaje się proponować Witaj w klubie.

11653667683_e75ed1d8f0_b

Muzyczna bańka spekulacyjna

Powszechnie chwalone serwisy streamingowe, udostępniające muzykę za grosze, wcale nie polepszają sytuacji artystów. Są za to oczkiem w głowie inwestorów.

przemytnik_doskonaly_jak_transportowac_tony_kokainy_i_zyc_szczesliwie-czarne-ebook-cov

Rastello: Stany Zjednoczone kontra don Pablo

Na pomysł, by uprawy koki zastąpić jakimiś innymi uprawami, mogli wpaść wyłącznie jajogłowi, którzy opuszczają swoje szklane wieżowce w Nowym Jorku przeważnie tylko po to, żeby zjeść trochę drogiej ryby w barach sushi na Manhattanie.

sztuka_znikania_projects8_1304931544

Polska drugim Haiti

W „Sztuce znikania” wierzenia voodoo, polska historia, tradycja romantyczna, katolicyzm, zlewają się w jedną gęstą, surrealistyczną halucynację gościa z amerykańskich tropików.

SAM_2824

Narkopolityka po ukraińsku

Redakcja serwisu Narkopolityka.pl współorganizowała wraz z klubem Krytyki Politycznej w Kijowie i Siecią Inicjatyw Obywatelskich „Objective Reality” w dniach 16 i 17 lutego w Kijowie międzynarodowe warsztaty.

ameksyka

Wielka Rzeka. Recenzja „Ameksyki. Wojny wzdłuż granicy”

Postnowoczesna przestępczość zorganizowana, podobnie jak jej legalne odpowiedniki, charakteryzuje się dominacją dużych korporacji i rozmyciem indywidualnej odpowiedzialności. Recenzja książki Eda Vulliamy'ego.

Wojny narkotykowe w Meksyku – recenzja „El Narco”

Lektura książki mogłaby wywołać „naturalny”, według konserwatystów, odruch – potrzeba więcej wojska i policji. Kierowanie się takimi odruchami doprowadziło do eskalacji wojny w Meksyku.

CODW_cover

Dzieci wojny narkotykowej- recenzja

Kiedy w 1971 roku Richard Nixon ogłaszał wojnę narkotykową, to właśnie „bezpieczeństwo naszych dzieci” było podstawowym argumentem na jej rzecz. Po 40 latach autorzy podsumowują przerażające konsekwencje takiej polityki.

Zamknij