Konferencja naukowa „Lata 70. jako źródło współczesności”

Dziś coraz większa liczba badaczy zwraca uwagę na źródła zmiany systemowej występujące już w latach 70., uwypuklając gospodarcze, kulturowe lub intelektualne wymiary głębokiej przemiany mającej miejsce jeszcze w socjalizmie. Gośćmi konferencji będą m.in. prof. Claus Offe, dr hab. Agnieszka Kościańska, dr hab. Marcin Zaremba. Zgłoszenia na konferencję przyjmujemy do 19 października 2015. Liczba miejsc ograniczona.

W debacie na temat kształtu współczesnego społeczeństwa i kapitalizmu polskiego powszechnie przyjmuje się, że zmiana systemowa w Europie Środkowej rozpoczęła się w roku 1989. Dziś coraz większa liczba badaczy zwraca uwagę na źródła zmiany systemowej występujące już w latach 70., uwypuklając gospodarcze, kulturowe lub intelektualne wymiary głębokiej przemiany mającej miejsce jeszcze w socjalizmie: od włączenia gospodarek regionu (zwłaszcza polskiej i węgierskiej) w mechanizmy globalizacji i uzależnienie ich od pożyczek zagranicznych, przez zmianę dyskursu legitymizującego nierówności i dowartościowującego prywatną inicjatywę aż po mechanizmy akumulacji kapitału połączonej z eksploatacją majątku państwowego.

Rozciągnięcie refleksji nad problematyką ustrojowej transformacji na lata 70. i 80. pozwala lepiej zrozumieć dynamikę współczesnego kapitalizmu w naszym regionie – jego strukturę, społeczne otoczenie i rozmaite patologie – wykraczając zarazem poza tradycyjnie prawicową narrację krytyki kapitalizmu jako postkomunizmu. Pojawiają się dzięki temu nowe możliwości ujęcia przełomowych punktów historii po 1989 roku. Perspektywa ta otwiera zarazem możliwości innego pomyślenia zmiany społecznej i wyznaczenia jej nowych kierunków w oparciu o nowo zdefiniowane grupy interesu, ale także narracje tożsamościowe.

Uczestnicy:
dr Maciej Gdula – Instytut Socjologii UW
dr Justyna Jaworska – Instytut Kultury Polskiej UW
dr hab. Agnieszka Kościańska – Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW
prof. Claus Offe – Hertie School of Governance w Berlinie
dr Przemysław Sadura – Instytut Socjologii UW
Michał Sutowski – Instytut Studiów Zaawansowanych w Warszawie
dr hab. Marcin Zaremba – Instytut Historyczny UW

PROGRAM:

22 października, czwartek

godz. 18.00
Wykład otwierający

• prof. Claus Offe: Lata 70. jako epoka nieciągłości: źródło naszej współczesnej kondycji? // The 70s as an age of discontinuity: Roots of our present condition?
  wykład w języku angielskim 

23 października, piątek 

godz. 10.00–13.00 
Sesja 1: Od industrializacji do modernizacji

• dr hab. Marcin Zaremba: Wielkie Rozczarowanie. Geneza Rewolucji Solidarności. Dekada Gierka.
• dr Przemysław Sadura: Państwo kontra klasa średnia? Konflikty wokół egalitaryzacji systemu edukacyjnego w PRL i III RP

(11.30–11.45 przerwa kawowa)

• Michał Sutowski: Motor czy hamulec modernizacji? Schyłek polskiego developmental state
• prof. Claus Offe: komentarz i podsumowanie sesji

(13.00–14.00 przerwa obiadowa)

godz. 14.00–16.00
Sesja 2: Nie tylko Czterdziestolatek. Przemiany kultury w latach 70.

• dr Maciej Gdula: Od posłannictwa proletariatu do aktywnego społeczeństwa. Przełom lat 70. w sferze wyobrażeń społecznych
• dr hab. Agnieszka Kościańska: Polska rewolucja seksualna
• dr Justyna Jaworska: Jak jeść spaghetti, czyli sockonsumeryzm w kinie epoki wczesnego Gierka

godz. 16.00
Podsumowanie i zamknięcie konferencji

Abstrakty referatów poniżej.
Referaty będą prezentowane w języku polskim i angielskim z tłumaczeniem symultanicznym.

Zgłoszenia na konferencję przyjmujemy online do 19 października 2015.
Liczba miejsc ograniczona.

__________

Zachęcamy do obejrzenia:
* nagrania wideo i zapisu audio wykładu otwierającego
* nagrania wideo 1. sesji: część 1. i część 2.
* nagrania wideo 2. sesji
* fotorelacji z konferencji

__________

Organizator: Instytut Studiów Zaawansowanych
Koncepcja: Maciej Gdula
Koordynacja: Izabela Jasińska, Pat Kulka, Michał Sutowski
Projekt graficzny: Noviki

Konferencja zorganizowana dzięki wsparciu Fundacji im. Róży Luksemburg – Przedstawicielstwo w Warszawie.

  

________________________________________________________

Prof. Claus Offe: The 70s as an age of discontinuity: Roots of our present condition? (Lata 70. jako epoka nieciągłości: źródło naszej współczesnej kondycji?)
wykład w języku angielskim

Wykład skupi się na badaniu pęknięć i nieciągłości, które miały miejsce w zachodnim kapitalizmie demokratycznym w latach 70. Zmiany te i reakcje na kryzys omówione zostaną na poziomie polityki międzynarodowej, rozwoju społeczno-ekonomicznego, zmian politycznych, a także kulturowego (jak i gospodarczego) postmodernizmu. Główną hipoteza będzie pogląd, że podstawy dzisiejszych problemów neoliberalnego i zglobalizowanego kapitalizmu – a może nawet upadku socjalizmu państwowego w późnych latach 80. – są zakorzenione w dynamikach mających swe źródło w latach 70.

prof. Claus Offe – niemiecki socjolog polityki, w latach 70. związany ze szkołą frankfurcką, badacz transformacji kapitalizmu II połowy XX wieku a także przemian strukturalnych w krajach post-socjalistycznych Europy. Wykładał m. in. na uniwersytetach w Berlinie oraz Bremie, obecnie profesor teorii państwa w berlińskiej Hertie School of Governance a także członek rady naukowej Netzwerk Grundeinkommen. Autor m. in. książek Disorganized capitalism: contemporary transformations of work and politics (1985), Drogi transformacji: doświadczenia wschodnioeuropejskie i wschodnioniemieckie (wyd. polskie 1999) a ostatnio Europe Entrapped (2015).

dr hab. Marcin Zaremba: Wielkie Rozczarowanie. Geneza Rewolucji Solidarności. Dekada Gierka.

Pierwsza konstatacja. Czas między sierpniem 1980 r. a grudniem 1981 to nie „karnawał”, „festyn” czy zwyczajny „bunt” bądź „protest”. Istnieją mocne przesłanki – pokrótce jej przedstawię – żeby mówić o Wielkiej Rewolucji Solidarności. Konstatacja druga. Jeśli zgadzamy się, że mieliśmy do czynienia z rewolucją, to poszukajmy jej genezy, podobnie jak to robiono w przypadku innych wielkich rewolucji. Jej przebieg i bohaterowie są mniej więcej znani. Mnie interesuje, dlaczego w lipcu i sierpniu 1980 r. Polacy się zbuntowali? Jak przebiegał proces narastania buntu? Jakie czynniki odegrały decydującą rolę – polityczne, kulturowe (w tym religijne), ekonomiczne, psychologiczne? Co skłoniło ludzi do podjęcia ryzyka protestu? Odpowiedź tkwi w latach 70.

dr hab. Marcin Zaremba – historyk i socjolog, adiunkt w IH UW. Zainteresowania badawcze: historia społeczna PRL, socjologia historyczna. Ostatnio opublikował: Wielka Trwoga. Polska 1944-1947. Ludowa reakcja na kryzys. Współpracuje z tygodnikiem „Polityka”, „Newsweekiem”, „Tygodnikiem Powszechnym”. Obecnie pracuje nad książką o genezie Rewolucji Solidarności.

dr Przemysław Sadura: Państwo kontra klasa średnia? Konflikty wokół egalitaryzacji systemu edukacyjnego w PRL i III RP

„Punkty za pochodzenie” dodawane kandydatom z klasy robotniczej w celu zdemokratyzowania dostępu do studiów wyższych w PRL były powszechnie krytykowane i kontestowane przez „inteligencję pracującą”. Po latach uczyniono je symbolem tzw. absurdów dawnego reżimu. W III RP podobne reakcje klasy średniej budzą egalitarne elementy systemu oświatowego i reformy zmierzające do redukcji nierówności edukacyjnych (zasada rejonizacji, obniżenie wieku szkolnego). Analiza przemian postaw społecznych wobec ww. reform ma ustalić, czy można mówić o ciągłości strukturalnego napięcia miedzy klasą średnią i państwem w ostatnim 50-leciu.

dr Przemysław Sadura – socjolog, adiunkt w Instytucie Socjologii UW. Od ponad dekady prowadzi badania społeczne dla NGO i administracji publicznej. Zwolennik jakościowych i aktywnych metod badawczych. Współzałożyciel fundacji Pole Dialogu zajmującej się promocją idei konsultacji społecznych i partycypacji obywatelskiej. Jest współautorem/redaktorem m.in. podręcznika Konsultacje w społeczności lokalnej IS UW, książki Style życia i porządek klasowy w Polsce (wspólnie z M. Gdulą) i raportu Praktyki kulturowe klasy ludowej (wspólnie z M. Gdulą i M. Lewickim).

Michał Sutowski: Motor czy hamulec modernizacji? Schyłek polskiego developmental state

W połowie lat 70. Polacy zaczęli tracić wiarę w państwo jako efektywny napęd rozwoju. Porażka wielkiego projektu modernizacji opartej na kredytowanym imporcie technologii zbiegła się również z początkiem globalnego odwrotu od gospodarczego etatyzmu. Co historia budowy „drugiej Polski” mówi nam o polskim „długim trwaniu”? Czy obiektywne warunki epoki – od geopolityki po stan międzynarodowych finansów – wykluczały sukces ówczesnej strategii? Czy niepowodzenie Gierkowskiej polityki sprzed 40 lat wyklucza dziś ożywienie idei aktywnej polityki przemysłowej i nowoczesnego państwa rozwojowego? A może „błędy i wypaczenia” przywódców i biurokracji PRL niosą na przyszłość wartościowe lekcje – inne niż tylko bezwzględny prymat aktorów prywatnych nad państwowymi czy konieczność „odpolitycznienia” gospodarki?

Michał Sutowski – absolwent Kolegium MISH UW, politolog i publicysta. Zajmuje się m.in. ideologią polskiej opozycji demokratycznej, polityką rosyjską i niemiecką, a także myślą polityczną Carla Schmitta, Chantal Mouffe i Borysa Kagarlickiego. Tłumacz z języka angielskiego i niemieckiego (m.in. Społeczeństwo otwarte i państwo dobrobytu Castellsa i Himanena, Wojny klimatyczne Haralda Welzera). Redaktor pism politycznych Jacka Kuronia i Stanisława Brzozowskiego.

dr Maciej Gdula: Od posłannictwa proletariatu do aktywnego społeczeństwa. Przełom lat 70. w sferze wyobrażeń społecznych

Do końca lat 60. wyobraźnia polityczna w Polsce zdominowana była przez poszukiwanie dróg budowy sprawiedliwego społeczeństwa. Znajdowało to wyraz zarówno w prądach intelektualnych zbliżonych do Partii jak i projektach opozycyjnych wobec jej władzy. Po roku 1970 nastąpił radykalny odwrót od ideału sprawiedliwego społeczeństwa, który zastąpiła idea społeczeństwa aktywnego. Zmienił się oficjalny język, kultura, nauka, przekształceniu uległy opozycyjne projekty polityczne. W dekadzie lat 70. ustanowiono podstawowe punkty odniesienia do dziś definiujące naszą rzeczywistość.

dr Maciej Gdula – socjolog, pracownik Instytutu Socjologii UW. Zajmuje się teorią społeczną i badaniem systemu klasowego. Badał i popularyzował teorię P. Bourdieu, N. Luhmanna i B. Latoura. W swoich badaniach nad klasami koncentrował się na wzroście roli klasy średniej jej związkach z instytucjami państwowymi i publicznymi. Opublikował m.in.: Trzy dyskursy miłosne (2009), Style życia i porządek klasowy w Polsce (2012, wspólnie z P. Sadurą), Oprogramowanie rzeczywistości społecznej (2014, współredakcja z L.M. Nijakowskim) Uspołecznienie i kompozycja. Dwie tradycje myśli społecznej a współczesne teorie krytyczne (2015).

dr hab. Agnieszka Kościańska: Polska rewolucja seksualna

Lata 70. to prawdziwy wysyp eksperckich publikacji o seksualności: Sztuka kochania Michaliny Wisłockiej, odważana rubryka seksuologiczna w magazynie studenckim „itd”, naukowe rozprawy Kazimierza Imielińskiego. To również czas wprowadzenia do szkół edukacji seksualnej i zdefiniowania przyjemności seksualnej jako warunku samorealizacji i pełni życia. Co mówiono o seksie i płci w pracach z tego czasu? Jak definiowano normę? Co ówczesne debaty wniosły do życia społecznego? I co z nich dziś pozostało?

dr hab. Agnieszka Kościańska – pracuje w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się problematyką seksualności, płci, religijności, przemocy i dyskryminacji. Jest autorką książek Potęga ciszy (2009) i Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce (2014); (współ)redaktorką zbiorów Kobiety i religie (z Katarzyną Leszczyńską, 2006), Gender. Perspektywa antropologiczna (z Renatą E. Hryciuk, 2007), Antropologia seksualności (2012).

dr Justyna Jaworska: Jak jeść spaghetti, czyli sockonsumeryzm w kinie epoki wczesnego Gierka

W filmie Rewizja osobista (1973) Leszczyńskiego i Kostenki mowa jest o jedzeniu spaghetti, a w Trzeba zabić tę miłość (1972) Morgensterna spaghetti się je. Konfrontacja tych scen pozwala wydobyć polskie aspiracje i kompleksy tamtego czasu, swoistą cywilizacyjną „niedojakość”, związaną z naśladowaniem Zachodu. Włoskie kluski jako potrawa prosta w treści lecz wyszukana, a nawet problematyczna w formie posłużyć tu mogą za figurę sprzeczności sockonsumeryzmu, który w 1972 roku coraz silniej dochodzi do głosu.

dr Justyna Jaworska – adiunkt w Zakładzie Filmu i Kultury Wizualnej w Instytucie Kultury Polskiej UW. Autorka monografii Cywilizacja „Przekroju”. Misja obyczajowa w magazynie ilustrowanym i współautorka leksykonu Obyczaje polskie. Wiek XX w krótkich hasłach. Zajmuje się m.in. historią obyczajów i wizualną kulturą popularną, szefuje Zespołowi Badań Mody i Dizajnu. Przygotowuje książkę o sockonsumeryzmie w kinie polskim wczesnych lat 70.