Omówienie wykładu prof. Roberta H. Wade’a „Is no industrial policy the best development policy in the 21 century?”

Przedstawiamy omówienie wykładu prof. Roberta H. Wade’a „Is no industrial policy the best development policy in the 21 century?”, który odbył się 9 maja 2013 w ramach Instytutu Studiów Zaawansowanych.

Czy brak polityki przemysłowej to najlepsza polityka rozwoju w XXI wieku?
Michał Sutowski

Tytuł wykładu Roberta Wade’a, profesora ekonomii politycznej w London School of Economics i jednego z najwybitniejszych na świecie badaczy polityki rozwojowej nawiązywał do wypowiedzi jednego z ministrów polskiego rządu. Ćwierć wieku temu była ona wyrazem panującej wśród ekonomistów i decydentów mody intelektualnej – neoliberalizm głosił, że jedyną wskazaną rolą państwa jest stworzenie „równego boiska”, tzn. równych reguł gry dla wszystkich graczy prywatnych, polityka przemysłowa stanowiła zaś relikt słusznie minionej epoki etatyzmu. Z czasem w głównym nurcie uznano również, że dopuszczalne jest „korygowanie błędów rynku” (fixing market failures), którego przykładem jest np. finansowanie bezpośrednie bądź gwarantowanie kredytów dla niedużych przedsiębiorstw w branżach innowacyjnych technologii – na wolnym rynku miałyby one trudności z uzyskaniem dostępu do kapitału ze względu na wysokie ryzyko i niepewny zwrot inwestycji; w ramach takiego podejścia, środki publiczne pomagają wykorzystać te potencjalne przewagi konkurencyjne kraju, których z różnych powodów nie jest w stanie wykorzystać rynek.

Praktyka polityki gospodarczej, zarówno krajów wysoko uprzemysłowionych (USA), jak i historia rozwoju krajów wschodnioazjatyckich wskazują jednak na liczne zalety dużo poważniejszej interwencji państwa, której zwolennikiem jest profesor Wade. Nie chodzi w niej wyłącznie o określone posunięcia makro- czy mikroekonomiczne, ale o świadomą selekcję obiecujących sektorów przemysłu, preferencje dla określonych lokalizacji a także typu własności i formy zarządzania przedsiębiorstwami (to zarazem coś więcej niż proste wspieranie „badań i rozwoju”. Autor m.in. książki Governing the market: economic theory and the role of government in East Asian industrialization sugeruje poszerzenie roli instytucji publicznych w polityce przemysłowej: nie tylko „korygowanie błędów” rynku, ale i „tworzenie rynku” (subsydiowanie eksportu bądź popytu wewnętrznego dla wybranych branż i technologii), organizowanie platform współpracy dla podmiotów prywatnych stanowiących różne ogniwa innowacyjnych łańcuchów produkcji. Finansowanie badań podstawowych o bardzo długim okresie zwrotu oraz pomoc w pokonaniu „doliny śmierci” pomiędzy wynikami badań a ich komercjalizacją to również zadania, których sektor prywatny, zdaniem Wade’a, nie jest w stanie wypełnić – prywatne fundusze venture capital, owszem, finansują innowacje, ale zazwyczaj w sprawdzonych już branżach i technologiach, rzadko gotowe są ryzykować inwestycje w technologie, których kierunek rozwoju jest jeszcze nieznany, a możliwości praktycznego zastosowania – niepewne.

Dobrą politykę przemysłową od prostego protekcjonizmu różnić ma perspektywa uzyskania z czasem konkurencyjności na rynku międzynarodowym – głównie ten aspekt odróżnia politykę udaną od nieudanej; negatywne przykłady, gdzie usunięcie presji konkurencyjnej dla rodzimego przemysłu przez państwo utrzymało go z wieloletnim zacofaniu, to m. in. Indie (przemysł samochodowy), Wielka Brytania, Nowa Zelandia czy niektóre kraje Ameryki Łacińskiej. Inaczej postępowały kraje wschodnioazjatyckie, w których bezpośrednie wsparcie dla przemysłu (zakupy technologii; gwarancje kredytowe i rekomendacje jakościowe dla poszczególnych firm i przedsięwzięć; aranżowanie takich kontraktów z inwestorami zagranicznymi, które pozwalają na proces learning by doing i przejmowanie/adaptowanie technologii zamiast wyłącznego korzystania z nich na warunkach inwestora zagranicznego) miało na celu uzyskanie przez rodzime firmy konkurencyjności na rynku międzynarodowym.

Na przekór stereotypom, skuteczna państwowa polityka przemysłowa to nie tylko specjalność wschodniej Azji (choć przykłady udanego rozwoju tą drogą dotyczą głównie krajów tamtego regionu: Japonii, Korei Południowej, Tajwanu); ogromną rolę w rozwoju najnowszych technologii w przemyśle odgrywa państwo amerykańskie. Obok klasycznego kompleksu rządowo-wojskowoprzemysłowego (skoncentrowanego raczej na „badaniach” niż „rozwoju”), USA rozwinęły szereg instytucji „sieciowego państwa rozwojowego”, z legendarną agencją DARPA (faktyczni twórcy internetu, notabene także związani z wojskiem) na czele; z funduszy federalnych zlecano długofalowe badania rozwojowe (np. Krajową Inicjatywę Nanotechnologiczną – jako kolejny „wielki projekt technologiczny” po programie kosmicznym), wspomagano cywilne wdrażanie technologii wojskowych i, przede wszystkim, usieciowienie mniejszych podmiotów prywatnych, które niekoniecznie musi następować spontanicznie (fixing network-failure). Polityce amerykańskiej – tej praktykowanej realnie, a nie rekomendowanej reszcie świata przez amerykańskie media i instytucje finansowe – przyświecała idea, że „aby odnieść sukces, trzeba dwukrotnie zwiększyć wskaźnik porażek”, tzn. że faktyczne, przełomowe innowacje wymagają długofalowego finansowania rozmaitych kierunków badań, z których nieliczne tylko przyniosą wymierny sukces – co w zasadzie wymusza wsparcie ze środków publicznych.

Ogólna konkluzja wykładu Roberta Wade’a brzmi, że praktyka udanej polityki rozwojowej zdecydowanie odbiega od dominujących wciąż schematów myślowych i ideologicznych sloganów o bezwzględnym prymacie sektora prywatnego; osobną kwestią – dość kłopotliwą z punktu widzenia Polski – jest niezbędna dla takiej polityki jakość publicznej administracji i jej „zasobów ludzkich”, a także traktowanie rozwoju przemysłu jako „projektu egzystencjalnego” danego społeczeństwa. W wymiarze historycznym i teoretycznym narracja Wade’a wydaje się przekonująca, w wymiarze „wdrożeniowym” w warunkach polskich stanowi zaledwie zagajenie do dyskusji.

__________________

Zachęcamy również do zapoznania się z tekstem prof. Wade’a „Zachodni kryzys i globalna reorganizacja” oraz z wywiadem Michała Sutowskiego z prof. Wadem: „Państwo powinno działać jak przedsiębiorca” 


Zapraszamy też do obejrzenia zapisu wideo (część 1.część 2.), wysłuchania nagrania audio oraz obejrzenia galerii zdjęć ze spotkania.

__________________

Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego.