STUDIUM KULTURY SPOŁECZNEJ
październik–grudzień 2017
Kultura współczesna zmienia się pod wpływem praktyk artystycznych wykraczających poza indywidualną twórczość nastawioną na dostarczanie artefaktów, przeznaczonych do interpretacji. Znakowość zastępowana zostaje przez materialność, kontemplacja przez oddziaływanie afektywne, dyskurs przez performatyw – czynienie faktów w rzeczywistości. Twórcy i twórczynie kreują sytuacje społeczne, organizują zdarzenia, bezpośrednio wpływające na uczestników, którzy stają się podmiotami współtworzącymi sztukę i którzy ulegają przemianie.
Praktyki te wyłoniły się w środowiskach animatorów i animatorek kultury, twórców i twórczyń wyrosłych z doświadczeń edukacji kulturalnej, pedagogiki i resocjalizacji poprzez sztukę, funkcjonujących poza głównym – instytucjonalnym – nurtem kultury lub na jego obrzeżach (w domach kultury, w działach edukacji centralnych i samorządowych instytucji artystycznych lub na wydziałach uniwersyteckich). Składają się one na zbiór podejść do działań kulturalnych i namysłu nad nimi, w ramach którego uaktywniły się takie nurty artystyczne jak teatr uczestnictwa, teatr empatii, sztuka partycypacyjna, sztuka ze społecznością czy sztuka oddziałująca na zbiorowość, kreowana w ramach społecznie zaangażowanych instytucji. Zbiór ten – za badaczami takimi jak Pascal Gielen – roboczo nazywamy „kulturą społeczną” i rozpoznajemy jako „autonomiczny (…) obieg praktyk i instytucji kultury, obszar oddolnej, zorganizowanej, społecznej wytwórczości kulturalnej, cechujący się odmiennym od głównonurtowego podejściem do praktyk artystycznych, definiowaniem funkcji kultury, strukturyzowaniem organizacji działających w tym polu” (Igor Stokfiszewski, Wokół kultury społecznej). Studium kultury społecznej stawia sobie za cel popularyzowanie wymienionych praktyk, przekazywanie wiedzy o nich oraz umiejętności ich realizowania.
Program studium poświęcony jest pozainstytucjonalnym i instytucjonalnym praktykom artystycznym, które łączy perspektywa podejmowania pracy o charakterze uczestniczącym, oddziałującym wspólnotowo oraz wpływającym na rzeczywistość społeczną. Zależy nam na uwrażliwieniu uczestników i uczestniczek na takie podejście do kultury, w którym świadome rozpoznanie bliskiego otoczenia, w jakim działają twórcy, organizacje i instytucje, poskutkuje propozycjami artystycznymi, animacyjnymi, czy zmianami w sposobie funkcjonowania organizacji zorientowanymi na upodmiotowienie, partycypację i transformację uwzględniającą specyfikę wszystkich aktorów zmiany.
Będziemy rozmawiać o empatii niezbędnej do pracy z ludźmi, nasłuchu społecznym umożliwiającym nowe rozpoznania, procesie i długim trwaniu, a także o wyobraźni twórcy i animatora oraz o odwadze instytucji.
Studium kieruje swój program do osób działających w obszarze kultury, w roli twórczej – jako artyści i artystki rożnych dziedzin, jak i w roli menedżerskiej – jako organizatorzy i organizatorki, animatorzy i prowadzący instytucje kultury.
Do współpracy zaprosiliśmy artystki, kuratorów i menedżerów kultury, mających wieloletnie doświadczenie w praktykowania „kultury społecznej”, łączących wyjątkowe osiągnięcia twórcze z systematycznie rozwijaną refleksją na temat procesów towarzyszących takim praktykom.
Program studium ułożony jest w trzech blokach:
I. TEATR EMPATII – Performatywne praktyki partycypacyjne
29 października, niedziela, godz. 10.00-15.00
5 listopada, niedziela, godz. 10.00-15.00
miejsce: Instytut Studiów Zaawansowanych ul. Foksal 16
Stowarzyszenie Pedagogów Teatru zajmuje się rozwijaniem idei pedagogiki teatru, rozumianej jako praktyka oparta na procesualnym, partycypacyjnym tworzeniu sytuacji performatywnych. Z jednej strony w sytuacjach tych chodzi o głębokie doświadczenie kontaktu z innymi ludźmi i ze sobą samym/samą, z drugiej zaś o okazję do krytycznego namysłu nad współczesną rzeczywistością. Teatr rozumiany jest tu nie tylko jako spektakl do oglądania, ale jako doświadczenie spotkania z innymi osobami, poglądami, perspektywami. W tym ujęciu teatr to medium komunikacji, okazja do zadawania pytań i znajdowania się w warunkach dotąd nieznanych, a także osobiste i zbiorowe mierzenie się z tematami niewygodnymi.
Laboratorium Teatralno-Społeczne to przedsięwzięcie twórcze, w którym łączymy poszukiwanie teatralnych i performatywnych form wyrazu z ważkimi tematami społecznymi. Przygotowujemy akcje i spektakle, w trakcie których zapraszamy widzów/uczestników w podróż przez meandry dylematów społecznych, które nas samych wprawiają w zakłopotanie. Natykamy się na płycizny własnego myślenia, z zażenowaniem odkrywamy w sobie głęboko zakorzenione stereotypy i skłonności do oceniania pomimo równościowych przekonań, czy schematy działania wyrażane w ruchu, języku, głosie. Podczas pracy podobnych sprzeczności szukamy w rozmowach z ludźmi, tekstach literackich, materiałach wizualnych i medialnych.
W ramach Studium Kultury Społecznej poprowadzimy dwudniowy blok warsztatowo-seminaryjny. Zaproponujemy mikro-doświadczenia wokół kategorii empatii społecznej. Te wspólne działania, w trakcie których pokażemy i przećwiczymy metody naszej pracy, dramaturgiczne i performatywne strategie, staną się punktem wyjścia do rozmowy, teoretycznej analizy oraz fantazjowania o tym, w jaki sposób teatr może być terenem wytwarzania nowych sposobów komunikacji, nowej jakości spotkania, nowych sposobów uprawiania demokracji.
Zaprezentujemy także przykłady światowych i europejskich przedsięwzięć teatralnych i performatywnych, które można roboczo nazwać „teatrem empatii”, będące naszą nieustanną formalną i merytoryczną inspiracją.
Przed rozpoczęciem zajęć zapraszamy słuchaczy i słuchaczki studium na pokaz pracy Laboratorium zatytułowany „Empatia”, w czwartek 26 października o godzinie 19.00, Lub/Lab, ul. Lubelska 30/32 (klatka IV, piętro 2).
Prowadzenie: Dorota Ogrodzka, Karolina Pluta i Radek Kaliski, Laboratorium Teatralno-Społeczne / Stowarzyszenie Pedagogów Teatru
II. INSTYTUCJA ZAANGAŻOWANA
25 listopada, sobota, godz. 10.00–15.00
26 listopada, niedziela, godz. 10.00–15.00
miejsce: Instytut Studiów Zaawansowanych ul. Foksal 16
Podstawowym założeniem działalności Pracowni Sztuki Zaangażowanej Społecznie „Rewiry” jest przekonanie, że kultura i sztuka mogą stać się mechanizmem zmiany społecznej i realnie wpływać na życie mieszkańców miasta. Przedsięwzięcie stawia na obecność artystów w defaworyzowanych obszarach miasta. „Sztuka wkracza na obszar otoczony murem także po to, aby pokazać mieszkańcom, że nie są osamotnieni, żeby być może, dać im impuls, aby owy mur zaczęli burzyć sami. (…) Wiara, że jedna akcja artystyczna jest w stanie radykalnie przeobrazić rzeczywistość, byłaby czystą utopią. Ale dwie, trzy, dziesięć…? Im więcej wyłomów w murze stereotypów i uprzedzeń, tym większe szanse, że w końcu runie”. (Szymon Pietrasiewcz, Wstęp do „Rewiry”, Lublin 2012.)
W Studium poprowadzimy dwudniowy blok zajęć na podstawie doświadczenia kilkuletniej pracy w Lublinie. Pierwszą część wypełnią wprowadzenie teoretyczne, prezentacja dobrych praktyk oraz rozmowa na temat, dlaczego nie zawsze nam wychodzi pomimo dobrych chęci. Omówimy narzędzia pracy animatora kultury z naciskiem na projekty partycypacyjne i realizowane w przestrzeniach zagrożonych degradacją. Zaprezentujemy działania z pogranicza sztuki oraz animacji kultury nastawione na rewitalizację.
Drugi dzień poświęcimy pracy warsztatowej. Poprosimy uczestników o wytypowanie problemów, z którymi borykają się w swoim otoczeniu. Następnie omówimy wskazane zagadnienia i poszukamy działań z zakresu animacji kultury, które pomogą je rozwiązać. Zastanowimy się nad rolą animatora kultury jako lidera zmiany społecznej i kuratora projektów artystycznych nastawionych na oddziaływanie społeczne. Poszukamy narzędzi partycypacyjnych tworzonych i rozwijanych wspólnie ze społecznością lokalną. Efekty pracy warsztatowej poddamy analizie.
Prowadzenie: Szymon Pietrasiewicz oraz zespół Pracowni Sztuki Zaangażowanej Społecznie „Rewiry” w Lublinie
III. SZTUKA ZE SPOŁECZNOŚCIĄ
9 grudnia, sobota, godz. 10.00–15.00
10 grudnia, niedziela, godz. 10.00–15.00
miejsce: Instytut Studiów Zaawansowanych ul. Foksal 16
Jak podejść do długotrwałego procesu współpracy z lokalną społecznością, by nagłośnić jej oczekiwania, oddziałać wspólnotowo na funkcjonujące w niej relacje i wesprzeć jej transformację z uwzględnieniem specyfiki samej społeczności i otoczenia, w którym żyje? To pytania, które sytuują się w centrum refleksji nad współcześnie pojmowaną community arts.
Osią dwudniowego spotkania poświęconego sztuce ze społecznością będzie doświadczenie sześcioletniej współpracy Jaśminy Wójcik i towarzyszących jej artystów, aktywistek i animatorów kultury z lokalną społecznością warszawskiej dzielnicy Ursus ze szczególnym uwzględnieniem byłych pracowników i pracownic mieszczącej się tam do niedawna fabryki ciągników.
Spotkaniu towarzyszyć będzie spojrzenie na teorię i genezę community arts, refleksja nad „zwrotem demokratycznym” w sztuce współczesnej i próba zdefiniowania metodologii pracy ze społecznością pozwalającej uwzględnić jej własny repertuar kulturowy, umożliwić wybrzmienie jej społecznym oczekiwaniom i dokonanie społecznej zmiany, a jednocześnie realizować przedsięwzięcia charakteryzujące się wysokim poziomem artystycznym.
Sięgając po przykłady wydarzeń takich jak Zakłady. Ursus 2014, kampaniom takim jak Ratujmy unikatową kolekcję fabryki Ursus! (2015) i dziełom takim jak pełnometrażowy dokument kreacyjny Symfonia Fabryki Ursus (w trakcie realizacji) zbadamy przenikanie się sztuki i aktywizmu, porozmawiamy na temat różnych mediów artystycznych jako narzędzi społecznego oddziaływania, zbadamy, jak kreować wspólnotę na bazie „historii mówionej”, pracy z pamięcią ciała, przyjrzymy się funkcji, jaką w sztuce ze społecznością pełnią niematerialne wartości i materialne ślady społecznego oddziaływania pozostawiane na terenie dzielnicy.
Wstępem do spotkania będzie wspólna wizyta na wystawie Gotong Royong. Rzeczy, które robimy razem prezentowanej w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie, przygotowanej przez Mariannę Dobkowską i Krzysztof Łukomskiego. Wystawa ukazuje działania ze społecznościami m.in. w Indonezji, Brazylii, Meksyku, Stanach Zjednoczonych i w Polsce. Na wystawie zaprezentowana jest również sztuka ze społecznością dzielnicy Ursus.
Prowadzenie: Jaśmina Wójcik i Igor Stokfiszewski
__________________________________
Zgłoszenia przyjmujemy do 28 października, liczba miejsc ograniczona. Udział bezpłatny na podstawie umowy uczestnictwa. O przyjęciu decyduje kolejność zgłoszeń.
Formularz aplikacyjny poniżej.
Organizator:
Instytut Studiów Zaawansowanych
ul. Foksal 16 II p., Warszawa
tel. 225056690
Projekt dofinansowany ze środków Miasta Stołecznego Warszawa.
